ΣΤΗΛΗ: 52 εβδομάδες
Φωτό: Στο βήμα ο Μακάριος. Πίσω οι σερ Χιου Φουτ και Φαζίλ Κιουτσούκ
Α. Οι συζητήσεις και οι διαπραγματεύσεις περί την επίλυση του Κυπριακού Προβλήματος στην Γενεύη παρασκηνιακώς ή δημοσίως σε τεχνικό και πολιτικό επίπεδο διαρκώς και ουσιωδώς προχωρούν και υπάρχει ο κατ’ αρχήν σχεδιασμός από τα εμπλεκόμενα μέρη και κυρίως τον ανυπόμονο πλέον ατλαντικό παράγοντα να καταλήξουν πλέον εντός του 2017 στην τελική συμφωνία. Αντίθετα με τις προβλέψεις όλων ίσως το ήρεμο και γαλήνιο ελβετικό τοπίο να εμπνέει το συναινετικό κλίμα στους αψείς αιγαιακούς διαπραγματευτές με το μεσογειακό ταπεραμέντο : ποίος ξέρει, στο τέλος μπορεί στην υπό ίδρυση Ομοσπονδία της Κύπρου τιμητικώς να προταθεί να προσχωρήσει και το Καντόνιο της Γενεύης και μάλιστα ως … Εγγυήτρια Δύναμη ! Θυμίζω ότι η τοπική σημαία και το έμβλημα του φιλικού Καντονίου στην Ελβετική Συνομοσπονδία αποδίδει ένα πολυγωνικό κλειδί (μήπως για τις εξελίξεις στο Κυπριακό;) και ένα προς την Δύση ατενίζοντα … διχοτομημένο αητό! Ο συνειρμός για την Κύπρο τυχαίος; Δεν νομίζω…
Β. 1. Αντίστοιχες με τις σημερινές δυσκολίες διπλωματικών ελιγμών είχαν παρατηρηθεί και το 1958, κατά την κορύφωση του Εθνικαπελευθερωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ στην Νήσο για την Ένωση με την Μητέρα Ελλάδα. Τα κύρια πολιτικά δεδομένα εκείνης της φάσης ήταν η αλλαγή πλεύσης της βρεττανικής Κυβέρνησης λόγω του τεράστιου βάρους της πλήρους οικονομικής κατάρρευσης και των κινδύνων από τον αντιαποικιακό αγώνα διεθνώς, να επιλέξει αντί της κατοχής όλης της Κύπρου την διατήρηση Κυρίαρχων Βάσεων σε αυτή, και η λανθασμένη γεωστρατηγική και γεωπολιτική επιλογή της (κάποτε Μεγάλης…) Βρεττανίας να αυτο-περιορίσει την ελευθερία των κινήσεών της στο Κυπριακό με την τραγική (για τα συμφέροντα της ίδιας της Βρεττανίας) επίσημη δέσμευση στην Βουλή των Κοινοτήτων την 19.12.1957 περί χωριστής αυτοδιάθεσης των Τουρκο- κυπρίων. Για να αντιληφθούμε τι σημαίνει η επιλογή εκείνη σήμερα, ας φαντασθούμε πώς θα χειρισθεί η Κυβέρνηση των Συντηρητικών της Κας Μέϋ στο BREXIT το αίτημα των Σκωτσέζων, των Βορειοϊρλανδών ή ακόμα και των Βρεττανών κατοίκων των δύο (2) Κυρίαρχων Βάσεων στην Κύπρο, αν αυτοί δηλώσουν ότι σε αντίθεση με τους Άγγλους και τους Ουαλούς επιθυμούν να παραμείνουν στην ΕΕ : εκεί δεν θα τεθεί ζήτημα ΧΩΡΙΣΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΑΘΕΣΗΣ; Η έλλειψη διορατικότητας στο Ζήτημα άλλωστε είχε εκδηλωθεί από την 22.12. 1953, όταν στην συνάντηση στη βρεττανική πρεσβεία στην Αθήνα ο τότε Υπουργός Εξωτερικών και μετέπειτα Πρωθυπουργός, Άντονυ Ηντεν, είχε δηλώσει στον Έλληνα Πρωθυπουργό, Στρατάρχη Αλέξανδρο Παπάγο, ότι για την Βρεττανία “(..) δεν υφίσταται Κυπριακό Ζήτημα ούτε εις το παρόν ούτε εις το μέλλον (…)” – ήδη ελάχιστα έτη μετά, όταν κορυφωνόταν το Κυπριακό, απλώς από την θέση του Πρωθυπουργού είχε εξαναγκασθεί ταπεινωτικώς να παραιτηθεί ο ίδιος ο Αντ.Ηντεν…
2. Πιστός στην από ετών αποικιοκρατική πολιτική του το 1958 ο βρεττανικός παράγων έκανε τα πάντα, για να διαιρέσει την κυπριακή κοινωνία, και έφθασε να υποθάλψει την ίδρυση της παρακρατικής τουρκοκυπριακής οργάνωσης “ΤΜΤ”, την επάνδρωση και τον διαρκή εξοπλισμό της από την Τουρκία και να ανεχθεί, αν δεν σχεδίασε κιόλας, τις ρατσιστικές σε βάρος των Ελλήνων της Νήσου εξτεμιστικές επιχειρήσεις της, για να αποδειχθεί το αδύνατο της κοινής συμβίωσης στην Κύπρο – όλα όμως έβαιναν εναντίον της Βρεττανίας. Τόσο η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ διά του Ψηφίσματος 1013 (ΧΙ) από 26.02.1957, όσο και ο ατλαντικός παράγων και το ΝΑΤΟ διά του Γενικού Γραμματέα του, (Βρεττανού!) Λόρδου Ισμεϊ, καθ’ όλο το 1957 πίεζαν για λύση. Συνέπεια αυτών ήταν η απελευθέρωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από την εκτόπισή του στις Σεϋχέλλες από τον Μάρτιο 1956 και η επιστροφή του στην Αθήνα, μα κυρίως η παραίτηση την 15.10.1957 από την θέση του Κυβερνήτη του Στρατάρχη Χάρντινγκ και η αντικατάστασή του την 22.10.1957 από τον Λειτουργό του Υπουργείου Αποικιών, Σερ Χιού Φουτ (Hugh Foot), γνωστό για τις φιλελεύθερες απόψεις του. Η αλλαγή αυτή αρχικώς έγινε θετικά δεκτή από την Ελληνική πλευρά, μα αρνητικά από την τουρκική. Όπως ο ίδιος ο Κυβερνήτης παραθέτει το έργο του “Hugh Foot : A start in freedom” [Λονδίνο 1964, Ηοdder and Stoughton], από το πρώτο διάστημα της παρουσίας του στην Νήσο είχε καταλήξει σε συμπεράσματα, που αποτέλεσαν τις βασικές αρχές της πολιτικής του : χορήγηση αυτοκυβέρνησης και χρονική μετάθεση της οριστικής λύσης του Ζητήματος. Μάλιστα στο Σημείωμά του προς το Λονδίνο ήδη από τον Ιανουάριο 1958 οι πρώτες Προτάσεις αφορούσαν (α) την χορήγηση μέγιστης κοινοτικής αυτονομίας στις δύο Κοινότητες στην Κύπρο, (β) την αποκλειστική αρμοδιότη τα των Κοινοτήτων για τα θέματά τους, (γ) την ίδρυση και λειτουργία δύο Κοινοτικών Συνελεύσεων, (δ) την διατήρηση της αρμοδιότητας του Κυβερνήτη σε θέματα άμυνας, ασφάλειας και εξωτερικών υποθέσεων, αλλά και της αρμοδιότητας του Συμβουλίου του Κυβερνήτη σε όσα θέματα, δεν αφορούσαν τις δύο Κοινότητες, (ε) την συμμετοχή εκπροσώπων των δύο Κοινοτήτων στο Συμβούλιο του Κυβερνήτη, (στ) την “δοκιμαστική” επί τριετία εφαρμογή του χορηγούμενου Συντάγματος στην Νήσο και την δυνατότητα της αναθεώρησής του κατόπιν τριμερούς διαπραγμάτευσης (Βρεττανία, Ελλάδα,Τουρκία).
3. Την 06.01.1958 το τελικό “Σχέδιο Φουτ” κατόπιν επεξεργασίας των Προτάσεων του Κυβερνήτη ανακοινώθηκε υπό την μορφή Δήλωσης της Κυβέρνησης στο βρεττανικό Κοινοβούλιο και επιγραμματικώς περιείχε τα εξής : (α) Χορήγηση Συντάγματος αυτοκυβέρνησης για επτά χρόνια κατόπιν διαπραγματεύσεων, (β) μείωση της επταετούς περιόδου, εάν αυτό αποτελούσε συμφωνία μεταξύ των Κυβερνήσεων Ελλάδας και Τουρκίας και της Ελληνικής και Τουρκικής Κοινότητας στη Νήσο, (γ) μετά την επταετή περίοδο παραχώρηση στην Τουρκία κυρίαρχης στρατιωτικής ΒΑΣΗΣ στην Κύπρο, (δ) τερματισμό της κατάστασης ανάγκης και επιστροφή του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, (ε) αναγνώριση δικαιώματος χωριστής αυτοδιάθεσης για τους Τουρκοκύπριους μετά την επταετία χωρίς να λαμβάνεται πρόνοια για την τύχη της παραχωρούμενης στο μεταξύ τουρκικής στρατιωτικής βάσης, (στ) εγγυήσεις για την τουρκική κοινότητα, (ζ) διατήρηση άγνωστου αριθμού και έκτασης επί της Νήσου βρεττανικών Κυρίαρχων Βάσεων.
4. Το Σχέδιο Φουτ παρουσιάσθηκε προς συναπόφαση από την Βρεττανία εν αγνοία της Ελλάδας στην τουρκική πλευρά, που όμως μέσα στον μαξιμαλισμό της τό απέρριψε επιδιώκοντας (ι) την άμεση υπογραφή ειδικής βρεττανοτουρκικής Συμφωνίας περί του δικαιώματος χωριστής αυτοδιάθεσης των Τουρκοκυπρίων, (ιι) την άμεση διχοτόμηση της Κύπρου ή έστω την εφαρμογή ομοσπονδιακού συστήματος αυτοκυβέρνησης με ίση συμμετοχή Ελλήνων και Τούρκων και ευρύ δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) στην τουρκική πλευρά επί σειράς συνταγματικών ζητημάτων, σύστημα που θα έπρεπε να οδηγήσει στην διχοτόμηση. Με την γνωστή βρεττανική υπεροψία και αφού είχε παρέλθει διάστημα ενάμιση μήνα με άκαρπες διαπραγματεύσεις με την τουρκική πλευρά, αλλά και τον αρνητικό αμερικανικό και τον ατλαντικό παράγοντα, μόλις την 10.02.1958 παρουσιάσθηκε το Σχέδιο Φουτ στην Ελληνική πλευρά από τον διαβόητο Υπουργό Αποικιών Λόυντ και τον Κυβερνήτη Φουτ. Η Ελληνική πλευρά τό απέρριψε αμέσως παρά τον ανοικτό εκβιασμό της από τους Βρεττανούς και τις ΨΕΥΔΕΙΣ αναφορές τους προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό, Κων. Καραμανλή, περί ενδεχόμενου τάχα …Ελληνο-τουρκικού Πολέμου (!).
Γ. Το Σχέδιο Φουτ είναι κλασσική στην ιστορία των διαπραγματεύσεων περίπτωση απόπειρας ταυτόχρονης εξαπάτησης των εμπλεκόμενων μερών από τον βρεττανικό παράγοντα προς εξασφάλιση για τον ίδιο και μόνο μικρόπνοων και βραχυπρόθεσμων ωφελημάτων και προνομίων. Μολονότι από επίσημης βρεττανικής πλευράς προβαλλόταν η αυτοκυβέρνηση ως η λύση στην Κύπρο, κανείς στο Λονδίνο δεν τό εννοούσε, εξ ου και η πιεστική απαίτηση από την δύσπιστη τουρκική πλευρά πονηρά να υπογραφεί ειδική διμερής συμφωνία, που να προβλέπει και να κατοχυρώνει για το μέλλον της διαδικασίας όσα δίνονταν ως υπόσχεση. Ακόμα και η διχοτόμηση – υπό τα δεδομένα έως το 1974 – δεν μπορούσε να έχει ρεαλιστικές βάσεις, διότι θα απαιτούσε τεράστια αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμού και αβάσταχτο οικονομικό κόστος : αυτό επιβεβαιώθηκε με τραγικότητα για την Κύπρο την περίοδο 1974 – 1979. Τι το διαφορετικό επιδιώκεται και σήμερα από τον βρεττανικό και τον τουρκικό παράγοντα στις εν εξελίξει συνομιλίες στην Γενεύη;
Ιωάννης Ελ. Κυμιωνής
Δικηγόρος ΔΣΑ – ΝΥ ΟΑΕΔ
e-mail: ioanniskymionis@yahoo.gr
