Α. 1. Οι καθυστερήσεις κατά την διεξαγωγή των δικών και την εκδίκαση των διαφορών και στις τρεις (3) δικαιοδοσίες, αστική, ποινική, διοικητική, έχει καταλήξει δομικό πρόβλημα στην Ελληνική Δικαιοσύνη. Αυτό έχει διαπιστωθεί από όλους τους εμπλεκόμενους παράγοντες, αλλά πλέον και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο Στρασβούργο (ΕΔΔΑ), που λειτουργεί στα πλαίσια του Συμβουλίου της Ευρώπης προς εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Δυστυχώς υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις, ο ρυθμός των οποίων τελευταία αυξάνεται εκθετικά, στα Ελληνικά Δικαστήρια, που είτε η εκδίκαση προσδιοριζόταν πρωτοεισάκτως ή μετ’ αναβολήν μετά από …χρόνια από την αρχική κατάθεση του ενδίκου βοηθήματος (!) είτε η σύνθεση του δικάζοντος Δικαστηρίου καθυστερούσε να εκδώσει την Απόφασή του ακόμα και για χρόνια – ατιμώρητα… Αναφέρω εδώ προσωπική διοικητική Υπόθεση του 2002, που δικάσθηκε το …2013 σε πρώτο (!) βαθμό, το 2015 σε δεύτερο βαθμό και το 2016 ασκήθηκε Αίτηση Αναιρέσεως ενώπιον του ΣτΕ με άγνωστη ακόμα καν την δικάσιμο για αυτήν! Και το αντικείμενο της διοικητικής διαφοράς : Προσφυγή κατά την νομοθεσία περί μη απαντήσεως των Διοικητικών Υπηρεσιών σε Αιτήσεις χορήγησης διοικητικών εγγράφων !
Δηλαδή από το 2002 και τα έγγραφα δεν δόθηκαν ποτέ στον δικαιούχο πολίτη, αλλά και η δικαστική διαφορά δεν έχει λήξει !
2. Το ΕΔΔΑ κατόπιν ατομικής προσφυγής ιδιώτη κατά της Χώρας μας στην Απόφαση-Πιλότο από 21.10.2010 (Αθανασίου κατά Ελληνικής Δημοκρατίας [Προσφυγή 50973/2008]) έθεσε στην Ελλάδα αποκλειστική προθεσμία [έως την 21.03.2012] και υπέδειξε επιτακτικώς (α) με κίνδυνο των προβλεπόμενων στην ΕΣΔΑ κυρώσεων κατ’ άρ. 46 ΕΣΔΑ, που φθάνουν ακόμα και στην αποπομπή της Χώρας μας από το Συμβούλιο της Ευρώπης (για να γίνει αντιληπτό τι αναφέρουμε, θυμίζω ότι αυτό είχε επιβληθεί ξανά στην Χώρα μας το σωτήριο έτος 1969 λόγω Χούντας …), (β) και με παρακολούθηση της Χώρας μας (και της Ιταλίας) από την Επιτροπή Υπουργών προς αντιμετώπιση του συστημικού προβλήματος του Ελληνικού Δικαστικού Συστήματος ως μόνη οδό την καθιέρωση αποτελεσματικής προσφυγής ή συνδυασμό προσφυγών σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση του προβλήματος σύμφωνα με τα κριτήρια της νομολογίας του ΕΔΔΑ. Αυτό πώς μπορεί να ενταχθεί ομαλά στο Ελληνικό Δίκαιο, όταν μόλις από το 2014, έχει αρχίσει να αναγνωρίζεται η αστική ευθύνη του Ελληνικού Δημοσίου προς αποζημίωση για πράξεις και παραλείψεις των Δικαστικών Λειτουργών;
3. To Σύνταγμα της Ελλάδας (άρ. 20) εγγυάται το δικαίωμα δικαστικής προστασίας συμπληρωνόμενο από το άρ. 6 ΕΣΔΑ περί το δικαίωμα στην δίκαιη δίκη “εντός λογικής προθεσμίας”. Στο σύστημα προστασίας της ΕΣΔΑ κατά το άρ. 13 αυτής προβλέπεται στο εσωτερικό Δίκαιο αποτελεσματική προσφυγή προς εξασφάλιση στον ενδιαφερόμενο της πραγματικής άσκησης των δικαιωμάτων και ελευθεριών, που κατοχυρώνονται στην Σύμβαση, κατά τρόπο, ώστε να μπορεί να αποκατασταθεί η προκληθείσα βλάβη στον ενδιαφερόμενο από την καθυστέρηση της εκδίκασης της Υπόθεσής του (Απόφαση Μείζονος Σύνθεσης ΕΔΔΑ Apicella και Scordino κατά Ιταλίας της 29.03.2006).
4. Σε συμμόρφωση προς το άρ. 13 ΕΣΔΑ στην Χώρα μας διά του Ν. 4055/2012 προβλέφθηκε η Αίτηση Δίκαιης Ικανοποίησης ως εύλογης χρηματικής αποκατάστασης των διαδίκων στην περίπτωση υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της διοικητικής δίκης. Διά του Ν. 4239/2014 προβλέφθηκαν τα αντίστοιχα για τις δίκες στα ποινικά και αστικά Δικαστήρια και στο Ελεγκτικό Συνέδριο, διότι δεν υπήρχε νομοθετικό πλαίσιο για την αξίωση εκάστου πολίτη περί δίκαιης ικανοποίησης προ της 20.02.2014, αφού αρκούντως “ελληνοπρεπώς” ο ιστορικός νομοθέτης στο ρυθμιστικό πεδίο του Ν. 4055/2012 αυθαιρέτως δεν είχε συμπεριλάβει και τις διαφορές από την καθυστέρηση επί όλων των δικών, κενό που έπρεπε να καλυφθεί άμεσα, όπως και συνέβη. Κατά τα προβλεπόμενα εντός έξι (6) μηνών από την δημοσίευση της τελικής Απόφασης ανά βαθμό δικαιοδοσίας ο διάδικος έχει την δυνατότητα να ασκήσει την Αίτηση ενώπιον μονομελούς σύνθεσης του αυτού καθυστερήσαντος Δικαστηρίου με την πληρωμή παραβόλου Δημοσίου 200 ευρώ για τα Διοικητικά Δικαστήρια και 100 ευρώ για τα υπόλοιπα, που συζητείται υποχρεωτικώς εντός πέντε (5) μηνών από την κατάθεση, η δε επ’ αυτής Απόφαση εντός διμήνου από την συζήτηση. Στην περίπτωση επιδίκασης στον διάδικο χρηματικού ποσού, αυτό καταβάλλεται από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους ανυπερθέτως άμεσα χρονικά από Ειδικό κονδύλιο του Προϋπολογισμού του Υπουργείου Οικονομικών.
Β. 1. Κρίσιμο σημείο στην όλη διαδικασία είναι η συνεκτίμηση των κριτηρίων για την διαπίστωση της υπέρβασης της εύλογης διάρκειας της δίκης και άρα του δικαιώματος σε ταχεία απονομή της Δικαιοσύνης, αλλά και για τον καθορισμό του ύψους της δίκαιης ικανοποίησης σύμφωνα με τα κριτήρια της πάγιας νομολογίας του ΕΔΔΑ. Το πρώτο κριτήριο είναι η εύλογη χρονική διάρκεια της της δίκης σε συνδυασμό με την απαίτηση της επίτευξης και της εξισορρόπησης της ορθής απονομής της Δικαιοσύνης, όπου το “εύλογο” κρίνεται κατά περίπτωση σε συνδυασμό με το σύνολο των παραγόντων και με τις ιδιαίτερες περιστάσεις της Υπόθεσης και άρα μόνη η ημερολογιακή ανάγνωση του διαδραμόντος χρόνου δεν αρκεί.
Πέραν της εύλογης χρονικής περιόδου ο Νόμος ορίζει περαιτέρω ως κριτήρια για την αποζημίωση και (α) την καταχρηστική ή την παρελκυστική συμπεριφορά των διαδίκων κατά την εξέλιξη της δίκης, (β) την πολυπλοκότητα των τιθέμενων πραγματικών και νομικών ζητημάτων, δηλαδή εάν έχουν απασχολήσει την νομολογία των Δικαστηρίων, (γ) την στάση των αρμοδίων κρατικών Αρχών, (δ) το αντικείμενο της δίκης να συναρτάται με αστικής ή ποινικής φύσεως Υπόθεση κατ’άρ. 6 ΕΣΔΑ. Σημαντικό κριτήριο ωστόσο παραμένει το διακύβευμα της Υπόθεσης για τον ίδιο τον αιτούντα (Αποφάσεις ΕΔΔΑ στις Υποθέσεις Ιωάννου κά/ Ελλάδας Νο 1953/2010, 12.07. 2010, Ανωγειανάκη/Ελλάδας Νο 22510/2009, 12.06.2012, Καγκελάρη/ Ελλάδας Νο 28073/2009, 03.05.2012, Βεζυργιάννη/Ελλάδας Νο 37992 /2008 και 8571/2009, 03.07.2012). Εφ’όσον πληρούνται αυτοί οι όροι, μπορεί να επιλεγεί τελικώς το πλέον πρόσφορο μέτρο, ακόμα και αυξημένης δικαστικής δαπάνης σε βάρος του Δημοσίου, πέραν της χρηματικής αποζημίωσης για την αποκατάσταση της βλάβης του διαδίκου. Ειδικά το διακύβευμα και ιδίως το γεγονός, εάν ο διάδικος υπέστη ή όχι σημαντική ζημία, αποτελεί κριτήριο τόσο για το παραδεκτό της Αίτησης, όσο και παράγοντα για τον καθορισμό του ύψους της αποζημίωσης, ενώ συνδέεται άμεσα και με την περιουσιακή και την ηθική βλάβη του διαδίκου, η οποία συνίσταται στην αγωνία, την ταλαιπωρία και την αβεβαιότητα κατά την διάρκεια της όλης διαδικασίας, αλλά και την δυσχερέστατα επανορθώσιμη επαγγελματική ζημία, καθώς και την προσβολή της τιμής και της αξιοπρέπειας του διαδίκου.
2. Η συμπλήρωση των κριτηρίων οδηγεί στην καταβολή αποζημίωσης ως ποσού δίκαιης ικανοποίησης, καθώς και ποσού δικαστικών εξόδων και δικαστικής δαπάνης, που πράγματι ήταν εύλογα, αναγκαία και πραγματοποιήθηκαν από τον διάδικο. Ωστόσο το ύψος της αποζημίωσης εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά και την αποτελεσματικότητα του εθνικού ενδίκου βοηθήματος αποζημίωσης, δηλαδή την ταχύτητα της έκδοσης της σχετικής δικαστικής απόφασης, την αιτιολογία και την άμεση εκτέλεση αυτής, την νομική παράδοση και το βιοτικό επίπεδο της συγκεκριμένης Χώρας (βλ. ειδικά την Απόφαση ΕΔΔΑ Scordino κατά Ιταλίας της 29.03.2006).
Γ. Η Αίτηση Δίκαιης Ικανοποίησης θεσπίσθηκε στην Ελληνική Εννομη Τάξη με όχι αγνά κίνητρα : η καταβολή εφ’άπαξ χρηματικών ποσών αποζημιώσεων μόνο σε όσους από τους διαδίκους ασκήσουν την Αίτηση – και όχι σε όλους… – λόγω των καθυστερήσεων του όλου συστήματος είναι σίγουρα φθηνότερη λύση από την πρόσληψη αριθμού ισοβίων Δικαστών με αυξημένες αποδοχές και δικαστικών υπαλλήλων για τις Γραμματείες. Η πρόχειρη εμπειρική έρευνα του υπογράφοντος έχει καταδείξει ότι τείνει να καθιερωθεί “στάνταρ” (!) ποσό αποζημιώσεως για εκάστη δικαιοδοσία και βαθμό αυτής. Ετσι για καθυστέρηση σε Αποφάσεις Ειρηνοδικείου δίνονται κατά μέσο όρο 500 ευρώ, του Πρωτοδικείου 800-900 ευρώ, του Εφετείου 1.200 ευρώ, του Αρείου Πάγου 2.000 ευρώ, του Διοικητικού Πρωτοδικείου 1.000 ευρώ, του Διοικητικού Εφετείου 1.500 ευρώ, του Συμβουλίου της Επικρατείας 2.200 ευρώ : ποσά καθόλου ευκαταφρόνητα στην σημερινή συγκυρία.
