Οι καρεκλάδες – ψαθοποιοί συνεχίζουν το παραδοσιακό τους επάγγελμα
Σε πείσμα των καιρών και με πολλές δυσκολίες σε ένα επάγγελμα που τείνει να εκλείψει
Ένα από τα παραδοσιακά επαγγέλματα που τείνουν να εκλείψουν στις μέρες μας είναι και αυτό του καρεκλά. Είναι αυτός που τον παλιό καιρό γύριζε τις γειτονιές και τα χωριά και φώναζε: Ο καρεκλάς! Φτιάχνω παλιές καρέκλες, φτιάχνω καινούργιες καρέκλες. Ο καρεκλάς! Οι κομψές ξύλινες καρέκλες με το ψάθινο κάθισμα ήταν μια παραδοσιακή τέχνη, που αποτελούνταν από δύο ‘’ειδικότητες’’. Αυτή του καρεκλοποιού, που είχε περισσότερο χαρακτήρα επιπλοποιού, και αυτή του ψαθοποιού, που είχε να κάνει με το πλέξιμο της ψάθας του καθίσματος. Στις μέρες μας, που η παραγωγή καρεκλών έχει περιέλθει στην μαζική παραγωγή, με τα συνθετικά υλικά να κερδίζουν σημαντικό έδαφος τα προηγούμενα χρόνια, οι ξύλινες παραδοσιακές ψάθινες καρέκλες είχαν περάσει στα αζήτητα. Μόνο τα τελευταία χρόνια επανέρχονται δειλά, κυρίως σε χώρους εστίασης, ακόμη και σε μοντέρνες καφετέριες με διάφορα χρώματα, δίνοντας στον χώρο μια άλλη νότα και αίσθηση.
Η τέχνη της ψάθας
Ο ψαθάς ή ψαθοποιός ήταν εκείνος που επεξεργαζόταν την ψάθα για την κατασκευή διαφόρων ειδών οικιακής χρήσης, καθώς και εκείνος που αναλάμβανε της επιδιόρθωσή τους όταν το πλέγμα της ψάθας φθειρόταν. Πλέον είναι ένα επάγγελμα που τείνει να εκλείψει, αφού η κατασκευή ψάθινων ειδών γίνεται μαζικά από βιομηχανίες ή οικιακές βιοτεχνίες, πολλές φορές άλλων χωρών. Ο ψαθάς συλλέγει μόνος του τις πρώτες ύλες που θα χρησιμοποιήσει, τις επεξεργάζεται και κατόπιν, αφού τις μουσκέψει για να μαλακώσουν, τις δουλεύει με μαεστρία για να κατασκευάσει ό,τι του ζητηθεί, από ‘’πατάκια’’ μέχρι καρέκλες, και από μικρά καλάθια μέχρι μεγάλα και ανθεκτικά κοφίνια.
Πρώτες ύλες και επεξεργασία
Ένα από τα βασικά εργαλεία του ψαθοποιού είναι το τρισέτο. Κατασκευασμένο από σίδηρο, σε σχήμα ημικυκλίου που θυμίζει μικρή δρέπανο. Tο καλό τρισέτο πρέπει να είναι πολύ κοφτερό για να κόβει με ευκολία τα καλάμια, που συλλέγονται από τις όχθες ποταμιών και κυρίως λιμνών. Τα καλά τρισέτα ήταν σπάνια, ακριβά και καλοτροχισμένα. O ψαθοποιός φρόντιζε ο ίδιος προσωπικά για την φύλαξη και τον καθαρισμό του. Ακόμα και το καλύτερο τρισέτο, μετά από περισσότερο ή λιγότερο σκληρή χρήση, κάποια στιγμή χάνει τις αρχικές του επιδόσεις και πρέπει να ακονιστεί και πάλι για να φτάσει στα επίπεδα που ήταν όταν ήταν καινούριο. Tο τρισέτο χρησιμοποιείται ως εξής:
α) Kόψιμο βεργών και καλαμιών σε μικρότερα κομμάτια
β) Kαθαρισμός καλαμιών: Aυτό ήταν κάτι που γινόταν με παλιά, όχι καλής ποιότητας, τρισέτα στα οποία το σίδερο της λάμας είχε φαγωθεί αρκετά. Tα τρισέτα αυτά μπορούσαν να κάνουν άνετα τη δουλειά της αποφλοίωσης των καλαμιών.
γ) Σχίσιμο καλαμιών: Aυτή είναι μια δουλειά για τους μεγαλύτερους σε ηλικία ψαθοποιούς που γνωρίζουν την τέχνη. Ένα λάθος σχίσιμο καταστρέφει ένα ολόκληρο καλάμι. Oι Ρομά της Kομοτηνής χρησιμοποιούν έναν ξύλινο σχίστη (διαιρέτης) για να σχίσουν τις βέργες, που μοιάζει με κοντή σέσουλα.
Το μούσκεμα των καλαμιών
Το υλικό που χρησιμοποιεί ένας ψαθοποιός, συγκεκριμένα για την κατασκευή του καθίσματος της ψάθινης καρέκλας, οι ντόπιοι το ονομάζουν παπύρ. Προφανώς από τον γνωστό πάπυρο, από τον οποίο με την κατάλληλη επεξεργασία προέρχεται η γραφική ύλη που ήταν πολύ γνωστή και διαδεδομένη πριν την ανακάλυψη του χαρτιού και της μεμβράνης, κυρίως στους λαούς της ανατολικής Μεσογείου. Αυτό το είδος καλαμιού, αφού κοπεί την κατάλληλη περίοδο για να έχει τους χυμούς του, καθαρίζεται από τα φύλλα, ορισμένα τμήματα ξεφλουδίζονται τελείως και κατόπιν μουσκεύονται για ένα διάστημα σε δεξαμενές νερού, για να είναι ευλύγιστα και να μην σπάνε κατά το πλέξιμο. Ο ψαθάς όταν πρόκειται να το επεξεργαστεί, το μουσκεύει εκ νέου, ώστε να μπορέσει να το δουλέψει με τα χέρια του και να κάνει το πλέξιμο που επιθυμεί. Σε όλες αυτές τις διαδικασίες, στο σωστό κόψιμο σε λωρίδες συγκεκριμένου πάχους και στο κατάλληλο πλέξιμο οφείλεται και η διάρκεια ζωής της ψάθας.
Περιφερόμενος καρεκλάς
Χθες βρέθηκε στην πόλη μας ένας περιφερόμενος καρεκλάς – ψαθάς από την Κομοτηνή. Ο Ισμέτ, αφού φόρτωσε στο μηχανάκι του τα κομμένα και μουσκεμένα καλάμια, ήρθε στην Ξάνθη για να παρέχει τις υπηρεσίες του, σε όσους έχουν κρατήσει τις παραδοσιακές ψάθινες καρέκλες και θέλουν να αντικαταστήσουν την φθαρμένη ψάθα του καθίσματος. Κάποιοι ίσως να τον συνάντησαν στην κεντρική πλατεία, όπου έκανε μια στάση για να φτιάξει δύο καρέκλες. Όταν τον συναντήσαμε εμείς δούλευε καταγής στο πεζοδρόμιο της οδού Σταθμού. Προσωρινός εργοδότης του ο ιδιοκτήτης του καταστήματος εκκλησιαστικών ειδών, κ. Γιάννης Κυρκούσης. Όπως είπε στο «Ε» ο κ. Κυρκούσης: «έχω αυτές τις δύο καρέκλες πολλά χρόνια και τις χρησιμοποιώ στις ραπτομηχανές τις οποίες δουλεύω. Με βολεύει το ύψος τους και είναι πολύ αναπαυτικές και ανθεκτικές».
Ισμέτ: «Δεν έχει τόση δουλειά, όσο παλιά»
Έτσι, έδωσε στον συμπαθητικό ψαθοποιό να αλλάξει την ψάθα των καθισμάτων. Αφού έκοψε με ένα μαχαίρι την ξεραμένη από τον καιρό και την χρήση ψάθα, άρχισε να πιάνει 2-3 κλαδάκια από τα κομμένα καλάμια και να τα πλέκει με ταχύτητα και μαεστρία. Όπως μας είπε ο Ισμέτ, τα καλάμια της ψάθας τα προμηθεύεται από ελώδη και παραλίμνια σημεία στις Φέρες. Η κινητή του επιχείρηση εκτείνεται από τον Έβρο μέχρι και την Καβάλα, ενώ το καλοκαίρι σκέφτεται να επισκεφτεί την Θάσο, όπου του είπαν ότι υπάρχουν μαγαζιά με ψάθινες καρέκλες. Το κόστος για μία καρέκλα: 15 ευρώ. Στην Κομοτηνή έχει δουλειά, αλλά όχι όση είχε παλιότερα, γι’ αυτό και επισκέπτεται άλλα μέρη. Την τέχνη την έμαθε από τον πατέρα του, όπως και εκείνος από τον δικό του πατέρα. «Ο γιος μου δεν ήθελε να μάθει την δουλειά. Έγινε πλακάς, αλλά ούτε εκείνος έχει πολύ δουλειά», μας λέει με ένα παράπονο. Μέχρι το μεσημέρι είχε επισκευάσει τέσσερεις καρέκλες. Αν συνυπολογίσουμε τα έξοδα που έκανε για να έρθει από την Κομοτηνή, σίγουρα δεν είναι και το καλύτερο μεροκάματο. Μέσα στην γενικότερη εκβιομηχάνιση, δουλειές όπως αυτή του ψαθοποιού Ισμέτ μοιάζουν να σβήνουν και να φεύγουν μαζί με τους τελευταίους ανθρώπους εκπροσώπους τους.
Χ.Δ.
