Η τοπική αυτοδιοίκηση στην Ελλάδα μπορεί να περιγραφεί κατάλληλα με τη φράση ‘’Εγκαινιάστηκε επί Δημαρχίας Χ ‘’. Πίσω της κρύβονται όλες οι παθογένειες του εγγύτερου προς τον πολίτη διοικητικού επιπέδου, που αντί να αποτελεί κύτταρο τοπικής δημοκρατίας και πολυεπίπεδης διακυβέρνησης, ετεροπροσδιορίζεται από τη γενικότερη πολιτική κατάσταση του βαθιά συγκεντρωτικού και πελατειακού ελληνικού κράτους.
Στους δείκτες επιδόσεων καλής τοπικής διακυβέρνησης (συμμετοχή, λογοδοσία, διαφάνεια, αποτελεσματικότητα) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις μαζί με χώρες όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία. Η αυτοδιοίκηση στη χώρα μας χαρακτηρίζεται από συγκεντρωτισμό, διαφθορά, μετριοκρατία και πελατειακό σύστημα. Οι μεταρρυθμιστικές προσπάθειες (Καποδίστριας, Καλλικράτης) με όλες τις εκσυγχρονιστικές διαστάσεις τους απώλεσαν το στόχο τους, συγκρουόμενοι με τους ανασταλτικούς παράγοντες που προαναφέρθηκαν, οι ρίζες των οποίων είναι βαθιές και διαχρονικές.
Αντίθετα, η αυτοδιοίκηση σε χώρες όπως η Δανία, η Σουηδία και η Φινλανδία χαρακτηρίζεται από σημαντική δημοσιονομική αυτοτέλεια, από τον κύριο ρόλο που διαδραματίζει σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγεία, από συναινετική πολιτική κουλτούρα, πρωτοπορία στη χρήση νέων τεχνολογιών και αξιοποίηση νέων μεθόδων δημόσιου μάνατζμεντ. Οι ισχυροί θεσμοί λογοδοσίας και διαφάνειας σε συνδυασμό με την αποτελεσματικότητα, συντελούν σε υψηλή ποιότητα ζωής και εμπιστοσύνης ανάμεσα στους πολίτες και στις διοικήσεις των δήμων τους.
Τα επιτυχή και λειτουργικά μοντέλα διοίκησης σε τοπικό επίπεδο των χωρών αυτών, θα πρέπει να μας διδάξουν ότι ο σωστός συντονισμός, οι συνεργατικές διαδικασίες, η αποτελεσματική οικονομική διαχείριση και η διαφάνεια είναι απαραίτητα για μια καλύτερη τοπική αυτοδιοίκηση. Ταυτόχρονα οι μεταρρυθμίσεις που έχουν γίνει στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, εισάγουν χρήσιμες και καλές πρακτικές. Εδαφικές αναδιαρθρώσεις με συνενώσεις δήμων για επίτευξη οικονομιών κλίμακας, συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα είτε με συμπράξεις, είτε με ιδιωτικοποιήσεις, με στόχο την αντιμετώπιση της ανεπάρκειας πόρων και τεχνογνωσίας. Διαδημοτικές συνεργασίες με όφελος την καλύτερη παροχή υπηρεσιών που ανταποκρίνονται στις ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες των πολιτών. Ευρεία υιοθέτηση της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, ως εργαλείο εξάλειψης της γραφειοκρατίας και της ταχύτερης εξυπηρέτησης των πολιτών. Τοπικά δημοψηφίσματα που εντάσσονται στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις και ενισχύουν τη συμμετοχική δημοκρατία.
Ο Καλλικράτης παρά τις αδυναμίες του, εισάγει κάποιες απ’ αυτές τις καινοτομίες. Όμως η τοπική διαπλοκή, ο σφετερισμός της εκπροσώπησης, οι κομματικές αγκυλώσεις, η έλλειψη τεχνογνωσίας και η απουσία κουλτούρας συνεργασίας, δεν αφήνουν την τοπική αυτοδιοίκηση και τους δήμους να γίνουν το θεμέλιο για το χτίσιμο της νέας Ελλάδας. Ο δήμαρχος που μέλημά του είναι η επανεκλογή με πελατειακούς διορισμούς και υπερκοστολογημένα έργα, οι διαπλεκόμενοι που ζητούν γόνιμο έδαφος συναλλαγής, το ανειδίκευτο προσωπικό και οι πολίτες που ψηφίζουν ρουσφετολογικά, πρέπει να περάσουν στο παρελθόν.
Η σύγχρονη τοπική αυτοδιοίκηση θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από ένα ισχυρό θεσμικό πλαίσιο που θα ενισχύει τη δημοκρατική νομιμοποίηση, τη συμμετοχή των πολιτών, που θα προωθεί την αποτελεσματικότητα και τη διαφάνεια. Οι αρμοδιότητες της θα πρέπει να συνοδεύονται από πόρους και σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία. Οι πολίτες από τη μεριά τους, οφείλουν να αναπτύξουν τοπικά κινήματα συμμετοχικής δημοκρατίας που θα αποδέχονται τη διαφορετικότητα και θα συνδράμουν στο σχεδιασμό και στη χάραξη πολιτικής. Στην ολοένα παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, οι δήμοι μπορούν να γίνουν ανταγωνιστικοί μόνο με την απόκτηση ισχυρής Ταυτότητας. Η πολιτιστική κληρονομιά, το φυσικό περιβάλλον, τα τοπικά προϊόντα, οι δυνάμει εμπορικές υποδομές και κυρίως το αναξιοποίητο ανθρώπινο κεφάλαιο είναι χαρακτηριστικά που διαθέτουν οι περισσότεροι δήμοι και περιφέρειες. Το αυριανό πρόσωπο των χωριών και των πόλεων μας ας προκύψει από το άθροισμα αυτών των παραγόντων. Τώρα είναι η στιγμή που πρέπει να διεκδικήσουμε, όλοι μαζί και ο καθένας με τις δυνάμεις του, ένα μέλλον πιο σταθερό, πιο δημιουργικό και πιο γόνιμο. Μόνο τότε θα έχουμε τη δυνατότητα να πετύχουμε.
* Ο Άλκης Κίσσας είναι ξανθιώτης, απόφοιτος του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας από το Πάντειο Πανεπιστήμιο, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου στην Εθνική και Κοινοτική Διοίκηση στο Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης Παντείου και υποψήφιος διδάκτωρ Δημόσιας Διοίκησης Παντείου με θέμα Διδακτορικής Διατριβής για τις «θεσμικές Διευθετήσεις Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Ευρωπαϊκής Ένωσης, το παράδειγμα της Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης».
