Αρχική ΓΝΩΜΕΣ Ο Πολιτισμός και η Αναπτυξιακή Στρατηγική της Ελλάδας για την έξοδο από την κρίση
ΓΝΩΜΕΣ

Ο Πολιτισμός και η Αναπτυξιακή Στρατηγική της Ελλάδας για την έξοδο από την κρίση

Από Λευτέρης Σταυρόπουλος
Δημοσιεύτηκε στις 27 Μαρτίου 2013
0
Τη στιγμή που η Ελλάδα μαστίζεται από υψηλή ανεργία και πλήττεται τόσο βάναυσα από την οικονομική κρίση μπορεί για κάποιους η επένδυση στον Πολιτισμό[1] να αποτελεί «πολυτέλεια».
 
Θα ήθελα όμως να θέσω προς προβληματισμό μια άλλη διάσταση του πολιτισμού καθώς όπως προκύπτει και από μελέτες, η καλλιέργεια του πολιτισμού και η ενίσχυση του πολιτισμικού κεφαλαίου συμβάλλει στη δημιουργία και την εμπέδωση του κατάλληλου κλίματος για την οικονομική ανάπτυξη, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης. Και αυτό διότι ο πολιτισμός καλλιεργεί και ενδυναμώνει τα συναισθήματα ταυτότητας, συλλογικότητας, δημιουργικότητας και αισιοδοξίας, που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την ώθηση της αναπτυξιακής διαδικασίας σε μια συνεκτική κοινωνία, χωρίς αποκλεισμούς.[2]
 
Νομίζω, ότι πολλοί αναγνώστες θα συμφωνήσουν μαζί μου, ότι η Ελλάδα χρειάζεται επείγοντος αυτήν την ώρα ακριβώς αυτά τα παραπάνω. Εκτιμώ ότι είναι ευκαιρία, τώρα που ξεκίνησε ο σχεδιασμός για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο της Χώρας μας ως το 2020 και που η χώρα θα έχει στη διάθεση της 36 και πλέον δισεκατομμύρια ευρωπαϊκούς πόρους[3] για ανάπτυξη (δεν πρόκειται για δάνεια αλλά για επιχορήγηση στην Ελλάδα) να σκεφτούμε σε ποιους τομείς που η Ελλάδα έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού και Παγκόσμιου Ανταγωνισμού και να δώσουμε έμφαση για να μεγεθύνουμε το ΑΕΠ της Χώρας και να δημιουργήσουμε θέσεις εργασίας.
 
Η Ελλάδα έχει ομολογουμένως παγκόσμιο συγκριτικό πλεονέκτημα στον τομέα του Πολιτισμού, ο οποίος μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία νέων ευκαιριών επαγγελματικής απασχόλησης, κατά κανόνα υψηλής εξειδίκευσης σε κλάδους αιχμής, οι οποίοι επιπροσθέτως εμφανίζουν υψηλά ποσοστά απασχόλησης των νέων[4]. Είναι γνωστή και ευρέως παραδεκτή η θετική συμβολή του Πολιτισμού στα θέματα της απασχόλησης. Ο πολιτισμός, είτε άμεσα, μέσω των καθαρά πολιτιστικών δραστηριοτήτων (κατασκευή έργων, διοργάνωση εκδηλώσεων, παροχή υπηρεσιών κ.ά.), είτε έμμεσα, ιδίως μέσω του Τουρισμού, συμβάλλει στη δημιουργία και στη διατήρηση ενός πολύ μεγάλου αριθμού θέσεων απασχόλησης (μονίμων και εποχιακών).
 
Παράλληλα με την παραδοσιακή προσέγγιση, τη σχετιζόμενη δηλαδή με τη δημιουργία και τη βελτίωση πολιτιστικών υποδομών (μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι κλπ) πρέπει και στην Χώρα μας να δώσουμε έμφαση στις Δημιουργικές Βιομηχανίες. Τα τελευταία χρόνια δίδεται μέσω των πολιτικών της ΕΕ ιδιαίτερη έμφαση στις Δημιουργικές Βιομηχανίες[5]. Υπολογίζεται ότι το 2010 εργάστηκαν στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα περισσότερα από 6,7 εκ. άτομα, αριθμός που αντιστοιχεί στο 3,3% του συνολικού απασχολούμενου πληθυσμού στην ΕΕ των 25[6].
 
Θα ήταν χρήσιμο επίσης στο πλαίσιο της «οικονομίας της γνώσης», να δώσουμε μεγαλύτερη έμφαση στο ρόλο της καινοτομίας, που αποτελεί εγγενές χαρακτηριστικό του Πολιτισμού, ο οποίος είναι καθοριστικός για την ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα[7]. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι το 2010 ο τομέας του Πολιτισμού παρήγαγε το 3,3% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, σε σχέση με το 2,6% το 2003[8]. Αυτό σημαίνει ο Πολιτισμός αυξάνεται με ετήσιο ρυθμό κατά 12% μεγαλύτερο από κάθε άλλο τομέα της οικονομίας. Μάλιστα, η απασχόληση στον τομέα του Πολιτισμού και της Δημιουργίας αντιστάθηκε καλύτερα στις πτωτικές τάσεις σε σχέση με το υπόλοιπο της οικονομίας της ΕΕ συνολικά[9].
 
Σε πόλεις της ΕΕ, όπου δημιουργούνται συνεργασίες και πυρήνες (clusters) Πολιτιστικών και Δημιουργικών επιχειρήσεων (π.χ. Λονδίνο, Άμστερνταμ, Βερολίνο, Μιλάνο, Ρώμη, Μαδρίτη), η απασχόληση στον τομέα μπορεί να ξεπεράσει το 10% της απασχόλησης, γεγονός που καταδεικνύει τα περιθώρια ανάπτυξης που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στη χώρα μας[10] και στις περιφέρειες της[11].
 
Στις οικονομίες της αναπτυσσόμενης Ασίας, οι επενδύσεις στον πολιτισμό αυξάνονται κατακόρυφα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτό της Κίνας, που από το 2007 κ.ε. παρουσιάζουν ετήσιο ρυθμό αύξησης 23% με στόχο το 2015 να ανέλθουν στο 5-6% του ΑΕΠ. Σε επίπεδο ΕΕ, κατά το διάστημα 2007-2013, οι δαπάνες στον τομέα του Πολιτισμού στο πλαίσιο της πολιτικής για τη συνοχή υπολογίζεται σε 1.7% του συνολικού προϋπολογισμού του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης[12]. Στο ποσό πρέπει να προστεθούν χρηματοδοτήσεις ίσου περίπου ύψους, οι οποίες κατευθύνονται σε προγράμματα, που αν και δεν είναι αμιγώς πολιτιστικά, άπτονται του πολιτισμού.
 
Οι εξελίξεις αυτές που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο, συσχετίζουν όλο και περισσότερο τον πολιτιστικό τομέα με τις γενικότερες εξελίξεις της οικονομίας. Η προϊούσα αλληλεξάρτηση μεταξύ οικονομίας και πολιτισμού, είναι ακριβώς η βασική αιτία, της εμφάνισης των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης στον πολιτιστικό τομέα. Αξίζει να τονίσουμε ότι παρά την έντονη ύφεση και λόγω των συνεργειών που δημιουργούνται, ο πολιτισμός είναι δυνατόν σε περίοδο κρίσης να αναδειχθεί σε παράγοντα όχι μόνον ανάσχεσης της πτωτικής πορείας του τουρισμού, αλλά και ανάκτησης της χαμένης ανταγωνιστικότητας του ελληνικού προορισμού και συνεπώς ποιοτικής ανάπτυξης και ανάκαμψης.
 
Η συνέργεια του Πολιτισμού με τον Τουρισμό, την άλλη μεγάλη «βιομηχανία» της Ελλάδας, είναι άρρηκτη. Ο τομέας του Πολιτισμού συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του πολιτιστικού, του συνεδριακού, του περιβαλλοντικού και του αστικού τουρισμού. Ειδικότερα, συμβάλλει στη διαφοροποίηση – ποιοτική αναβάθμιση του προσφερόμενου «τουριστικού προϊόντος» και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ελλάδας στη διεθνή τουριστική αγορά. Στο πλαίσιο αυτό, σημαντικό ρόλο παίζει η ανάπτυξη ήπιων – εναλλακτικών μορφών τουρισμού που συμβαδίζουν με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Επίσης, ο τομέας του Πολιτισμού συμβάλλει στην επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου, με δυνατότητες διατήρησης αξιόλογης τουριστικής κίνησης σε δωδεκάμηνη βάση, καθώς και στην προσέλκυση επισκεπτών υψηλής εισοδηματικής τάξης, δηλαδή στην αύξηση της κατά κεφαλήν τουριστικής δαπάνης.
 
Μια άλλη σημαντική διάσταση των επενδύσεων στο Πολιτισμό έχει να κάνει με το γεγονός ότι οι πολιτιστικές υποδομές και δραστηριότητες προάγουν άμεσα και έμμεσα την περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη και αναδεικνύουν τα μητροπολιτικά κέντρα[13]. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς τα ευρέως αναγνωρισμένα θετικά αποτελέσματα που έχει στην οικονομία της Ολυμπίας η ανάδειξη της Αρχαίας Ολυμπίας ή η συμβολή που είχε η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων στην Αθήνα, η οποία πλέον αποτελεί ένα διεθνές υπόδειγμα στρατηγικής πολεοδομικής παρέμβασης που συνέβαλε σημαντικά στην ανάδειξη του κέντρου της Αθηναϊκής μητρόπολης.
 
Η διασύνδεση του πολιτισμού με την αναβάθμιση του περιβάλλοντος και την ενίσχυση του τουριστικού ρεύματος είναι πολύ σημαντική. Είναι ενδεικτικό ότι σύμφωνα με στοιχεία του «Ευρωβαρόμετρου», η ποιότητα του περιβάλλοντος αποτέλεσε το 2010 καθοριστικό παράγοντα έλξης επισκεπτών κατά την επιλογή τουριστικού προορισμού (σε ποσοστό 32% των ερωτηθέντων), ενώ ειδικότερα η πολιτιστική κληρονομιά 25% (σε σχέση με 24% το 2009), οι εκθέσεις τέχνης 6% (με 5% το 2009), αλλά και τα φεστιβάλ (5%) παρουσιάζουν ένα σταθερά ανερχόμενο κοινό[14].
 
Είναι γνωστό ότι οι αλώβητες περιβαλλοντικά περιοχές είναι όσες προστατεύονται χάριν των Μνημείων. Παράλληλα, οι αρχαιολογικοί χώροι λειτουργούν ταυτόχρονα ως δημόσιοι κήποι, ανακουφίζοντας το πυκνοδομημένο και ασφυκτικό αστικό περιβάλλον. Σε πολλές περιπτώσεις οι περιορισμοί στη δόμηση λόγω της ανάγκης διατήρησης και ανάδειξης των πολιτιστικών πόρων μιας περιοχής προστάτευσαν το δομημένο περιβάλλον φέρνοντας οικονομικές υπεραξίες (π.χ. οικισμός Ύδρας, Μονεμβασιάς κ.α.) Στην ίδια κατεύθυνση, έργα Σύγχρονου Πολιτισμού αποτελούν βασικά εργαλεία για την ανάπλαση υποβαθμισμένων περιοχών, αλλά και την ανάπτυξη νέων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μεγάλης πολιτιστικής παρέμβασης με ευρύτερες πολεοδομικές επιπτώσεις αποτελεί η υπό ανέγερση Εθνική Λυρική Σκηνή στο Δέλτα Φαλήρου.
 
Ανάλογες ολοκληρωμένες παρεμβάσεις είναι δυνατόν και πρέπει να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν την περίοδο 2014-2020 μέσα από πόρους του νέου ΕΣΠΑ αλλά και με ΣΔΙΤ και άλλα νέα χρηματοδοτικά εργαλεία, και σε άλλα επιβαρυμένα αστικά κέντρα της Επικράτειας, στα οποία εντοπίζονται και αναδεικνύονται μείζονα μνημειακά σύνολα (π.χ. Θεσσαλονίκη, Πάτρα Λάρισα, Κέρκυρα, Ηράκλειο, κ.λπ.).
 
Για όλους τους παραπάνω λόγους, ο πολιτισμός αποτελεί για την Ελλάδα συγκριτικό πλεονέκτημα. Είναι ο τομέας που την αναδεικνύει και την καθιερώνει ως σημαντικό διεθνή παράγοντα. Πρόσφατη έρευνα της Mac Kinsey[15] για την ελληνική οικονομία καταδεικνύει την ουσιαστική συμβολή του πολιτιστικού προϊόντος στη δημιουργία ζήτησης, προστιθέμενης αξίας και εισοδημάτων, ενώ καταδεικνύει την άμεση σχέση της εφαρμοζόμενης πολιτικής στον τομέα του Πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς με την προσπάθεια οικονομικής ανάταξης της χώρας.
 
Τέλος, πέρα από την οικονομική διάσταση του Πολιτισμού ας μην παραγνωρίζουμε το γεγονός ότι οι επόμενες γενιές θα ζήσουν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 21ου αιώνα, σε μια Ευρώπη χωρίς σύνορα και χωρίς περιορισμούς, όχι μόνο στη διακίνηση εμπορευμάτων και κεφαλαίων, αλλά και στη διακίνηση ανθρώπων και ιδεών. Βασική προϋπόθεση για την επιβίωση και την ανάπτυξη της χώρας μας στο νέο αυτό ευρωπαϊκό γίγνεσθαι, είναι η διατήρηση και η ανάδειξη της ιδιαίτερης πολιτιστικής φυσιογνωμίας της, καθώς και η πλήρης αξιοποίηση του νέου και υπό διαμόρφωση διεθνούς πλαισίου για την πολιτισμική πολυμορφία. Η ιδιαίτερη Πολιτιστική Φυσιογνωμία της Ελλάδας στηρίζεται όχι μόνο στην πολιτιστική της κληρονομιά, που αποτελεί κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά και ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, αλλά και στον Σύγχρονο Ελληνικό Πολιτισμό. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα, στο πλαίσιο της ευρύτερης Πολιτιστικής Πολιτικής, πρέπει να προσαρμοστεί, ώστε να μπορέσει να ανταποκριθεί σε στις προκλήσεις των καιρών. Η συνδυασμένη δράση της Παιδείας και του Πολιτισμού μπορεί να αποδώσει σημαντικά θετικά οφέλη.
 
 
Λευτέρης Σταυρόπουλος
Μέλος της Ομάδας Διαρθρωτικές Δράσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου
τ. Ειδικός Γραμματέας Ευρωπαϊκών Πόρων Υπουργείου Ανάπτυξης

[1] Ο Τομέας του Πολιτισμού, συμπεριλαμβάνει την πολιτιστική κληρονομιά, τις εικαστικές και παραστατικές τέχνες, ενώ εκτείνεται ευρύτερα με τις Πολιτιστικές και Δημιουργικές Βιομηχανίες (ΠΔΒ) στα οπτικοακουστικά, τον κινηματογράφο, τη μουσική, τις εκδόσεις, τα ψηφιακά μέσα, τον βιομηχανικό σχεδιασμό, τη μόδα και την αρχιτεκτονική.

 

[2]           Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, σ. 2.

 

[3]           Απόφαση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου 8ης Φεβρουαρίου 2013.

 

[4]           Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, Ώθηση στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας για την οικονομική μεγέθυνση και την απασχόληση στην ΕΕ, COM(2012) 537 τελικό.

 

[5]           Πράσινη Βίβλος, Απελευθέρωση του κλάδου του πολιτισμού και της δημιουργικότητας, COM (2010) 183 τελικό. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Regional Policy Contributing to Smart Growth in Europe 2020, SEC (2010) 1183, COM (2010) 553 final.

 

[6]           Ευρωπαϊκή έκθεση για την ανταγωνιστικότητα 2010. Άλλες πηγές εκτιμούν τη συμβολή αυτή σε 4,5% του ΑΕγχΠ και 8,5 εκατ. απασχολουμένους (TERA Consultants, 2010).

 

[7]           Ψήφισμα του Συμβουλίου της 21ης Ιανουαρίου 2002, «Πολιτισμός και κοινωνία της γνώσης», 2002/C 32/01). 2010 European Competitiveness Report και Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, σ. 21-22. Βλ. και A Digital Agenda for Europe COM (2010) 245 final/ 2.

 

[8]           2010 European Competitiveness Report και Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, Executive Summary.

 

[9]           Ανακοίνωση της Επιτροπής στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών, Ώθηση στους τομείς του πολιτισμού και της δημιουργίας για την οικονομική μεγέθυνση και την απασχόληση στην ΕΕ, COM(2012) 537 τελικό, σ. 3.

 

[10]          2010 European Competitiveness Report και Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, σ. 18-19.

 

[11]          European Agenda for Culture, Work Plan for Culture, Policy Handbook on How to strategically use the EU Support Programmes…, April 2012, σ. 12.

 

[12]          Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, Executive Summary.

 

[13]          Centre for Strategy and Evaluation Services, Study on the Contribution of Culture to Local and Regional Development- Evidence from Structural Funds, Final Report, September 2010, σ. 10-11. Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, Creative Europe- A New Framework programme for the Cultural and Creative Sectors (2014-2020), COM (2011) 786/2, σ. 3.

 

[14]          Culture Watch Europe σ. 5..

 

[15]          Η Ελλάδα 10 Χρόνια Μπροστά, Προσδιορίζοντας το νέο μοντέλο ανάπτυξης της Ελλάδας.

 

Περισσότερα Σχετικά Άρθρα
Περισσότερα άρθρα από Λευτέρης Σταυρόπουλος
Περισσότερα άρθρα από ΓΝΩΜΕΣ
Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.

Μπορεί επίσης να σας αρέσει

Έπος Καραγκιοζιάδα – Εθνική Φαρσοκωμωδία*

«Τα λόγια του παράλογα, μα τόσο λογικά σε εποχές απέραντης απερισκεψίας» Δημήτρης Αβούρης …