Με αφορμή το φιλολογικό Μνημόσυνο προς τιμήν του
Αφορμή για όσα θα πούμε σήμερα είναι το συγγραφικό έργου του Μάκη (Δήμου)Βογιατζόπουλου στο οποίο θα αναφερθούμε στα πλαίσια του φιλολογικού μνημόσυνου αποτίωντας φόρο τιμής σε έναν ταπεινό μα εξαίρετο πνευματικό δημιουργό που με την πένα του ανασύνθεσε γλαφυρά και πλουσιοπάροχα την ιστορία της γενέθλιας γης του .
Το συγγραφικό έργο του Μάκη μπορεί να διαιρεθεί σε δύο περιόδους . Στην πρώτη περίοδο (1991-1998) που υπήρξε περίοδος συνειδητοποίησης του ιστορικού πλούτου της Ξάνθης άρχιζε να συλλέγει στοιχεία και ιστορικές πληροφορίες και να δημοσιεύει τα πορίσματα των ερευνών του σε μικρής έκτασης άρθρα σε διάφορα ιστορικά περιοδικά . Ας δούμε πως περιγράφει ο ίδιος ο Μάκης την περίοδο αυτή στον πρόλογο του πρώτου του βιβλίου «Η Ξάνθη πριν και μετά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο » << Μια μέρα καθώς σκάλιζα το αρχείο του πατέρα μου , εντελώς τυχαία έπεσαν στα χέρια μου δυο παλαιές καρτ ποστάλ της Ξάνθης . Εντυπωσιάστηκα από την αρχοντιά μιας χαμένης εποχής και αμέσως συνειδητοποίησα την τεράστια ιστορία που έκρυβαν μέσα τους . Από τότε άρχισα να συλλέγω καρτ ποστάλ και παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης , ενώ όσο πιο πολλές έβρισκα τόσο και πιο πολύ ενθουσιαζόμουν από την ομορφιά της Ξάνθης του Μεσοπολέμου . Παράλληλα όμως μου γεννήθηκε η ανάγκη να συγκεντρώσω και ιστορικές πληροφορίες για τις εικόνες που έβλεπα . Έτσι από συλλέκτης καρτ ποστάλ άρχισα να γίνομαι και συλλέκτης ιστορικών πληροφοριών που αφορούσαν την περιοχή της Ξάνθης . Σήμερα μετά από πολλά χρόνια της ενασχόλησης μου αυτής θέλω να μοιραστώ και με άλλους τα σημαντικά ευρήματα μου και αποφάσισα παρόλο που δεν είμαι ούτε συγγραφέας , ούτε ιστορικός , ούτε λογοτέχνης , αλλά ένας μανιώδης συλλέκτης-μελετητής, τολμώ να μοιραστώ μαζί σας την πολύχρονη εργασία μου , πιστεύοντας πως έτσι θα βοηθήσω όλους εκείνους που θέλουν να γνωρίσουν κάτι παραπάνω για την πλούσια ιστορία της πόλης και της ευρύτερης περιοχής που ζούμε και αγαπούμε >>
Την περίοδο αυτή γίνονται όπως προαναφέραμε και οι πρωτόλειες δημοσιεύσεις του Μάκη σε ιστορικά περιοδικά και αρχίζει να αναδεικνύεται το συγγραφικό του τάλαντο , ένα τάλαντο που είχε να κάνει με την αναδίφηση της ιστορίας της Ξάνθης σε διάφορες εποχές και περιόδους . Οι δημοσιεύσεις του αυτές φιλοξενήθηκαν σε έγκριτα ιστορικά περιοδικά όπως η Ενδοχώρα , φιλολογικό και ιστορικό περιοδικό της Αλεξανδρούπολης που η ύλη της καλύπτει ολόκληρη τη Θράκη , η ξανθιώτικη φοροτεχνική και θρακική προσέγγιση και η επιθεώρηση ιστορικών ερευνών Τότε που προσπαθούσε να αποτελέσει το αντίπαλο δέος στην εικονογραφημένη ιστορία του Πάπυρου .Το πρώτο του άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 21 Ιουλίου Αυγούστου 1991 του περιοδικού Ενδοχώρα και ήταν αφιερωμένο στην προσωπικότητα και τη διδασκαλία ενός αρχαίου φιλοσόφου , του σοφιστή Πρωταγόρα που καταγόταν από τα Άβδηρα . Ένα χρόνο αργότερα τον Ιούλιο- Οκτώβριο 1992 στις στήλες του ίδιου πάντα φιλόξενου βήματος , της Ενδοχώρας , δημοσιεύει ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον άρθρο για την απελευθέρωση της Ξάνθης , ενώ στο επόμενο τεύχος του περιοδικού (τ. 29 Νοέμβριος 1992-Ιάνουάριος 1993 ) φιλοξενείται μια πλούσια σε πληροφορίες εργασία του για τη γιορτή της αποκριάς τα ίχνη της οποίας εντοπίζει στην αρχαιότητα και καταγράφει την εξέλιξη της από τότε ως τη σύγχρονη εποχή .
Ανάλογης θεματολογίας είναι και η επόμενη συμβολή του που αφορά τις θρησκευτικές γιορτές και τη λατρεία των θεών στα Αρχαία Άβδηρα η οποία δημοσιεύεται επίσης στην Ενδοχώρα (τ31 Απρίλιος Ιούνιος 1993) . Από τους αρχαίους θεούς οι επόμενες δημοσιεύσεις του μετατοπίζονται στην ιστορία των Μονών της Θράκης (Ενδοχώρα τ. 32 Ιούλιος Σεπτέμβριος 1993 ) και στη βυζαντινή ιστορία της περιοχής για την οποία γράφει διεξοδικά παρουσιάζοντας την ιστορία της βυζαντινής Αναστασιούπολης – Περιθεωρίου (Ενδοχώρα τ. 34 Ιανουάριος – Φεβρουάριο 1994)..
Η θεματολογία των επόμενων τριών κειμένων που δημοσιεύει στα περιοδικά Ενδοχώρα α (τ. 35 Μάρτιος – Μάιος 1994 ) , τ. 42 Σεπτέμβριος Νοέμβριος 1995 ) και φοροτεχνική και θρακική προσέγγιση (τ. 11 Μάρτιος 1995 ) περιστρέφεται πάλι γύρω από την αρχαιότητα και ιδιαίτερα την λατρεία των αρχαίων θεών του Κάβειρου και τα Καβείρια μυστήρια, το θεό Μίθρα αλλά και τον αβδηριτισμό τη φημισμένη ασθένεια που μάστιζε τους κατοίκους των Αβδήρων . Τα τελευταία κείμενα που δημοσίευσε ο Μάκης τα οποία και κλείνουν την περίοδο αυτή είναι ένα άρθρο που φιλοξενήθηκε στο περιοδικό τότε (τ. 58 Ιανουάριος _Φεβρουάριος 1996) και αφορά την καταγωγή των Πομάκων και τη σχέση τους με τη θρακική φυλή των Αγριάνων και ένα άρθρο που μας προετοιμάζει και θα μπορούσαμε να πούμε μας εισαγάγει στη μεγάλη σύνθεση του πολυσέλιδου έργου του που θα ακολουθήσει . Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο 56ο τεύχος της Ενδοχώρας το Μάιο του 1998 και έχει τίτλο «Η Γερμανική εισβολή στη Ξάνθη το 1941 και η βουλγαρική κατοχή 1941-44.»
Το άρθρο αυτό κλείνει στην ουσία κατά την άποψη μας την πρώτη περίοδο δημιουργίας του συγγραφικού του έργου , όπου κατανόησε κατ΄ αρχάς ο ίδιος τις ιστορικές υποθήκες της γενέθλιας πόλης του , μάζεψε υλικό το ταξινόμησε και επέλεξε να ασχοληθεί επιλεκτικά με ορισμένες πτυχές του ιστορικού παρελθόντος της Ξάνθης δημοσιεύοντας μικρής έκτασης άρθρα .
Η δεύτερη περίοδος της συγγραφικής διαδρομής του Μάκη αρχίζει από το 1998 και φτάνει ως το 2012 όποτε και δημοσιεύει τα δύο πολυσέλιδα και εκτενή έργα του για την ιστορία της Ξάνθης . Όλο αυτό το διάστημα επανελέγχει τις πηγές του , συστηματοποιεί τις πληροφορίες του , σχεδιάζει προσεκτικά τη δομή των έργων του και προχωρά σε συγγραφή των κεφαλαίων του σταδιακά όπου αναδιπλώνει με ακρίβεια ,άνεση και έναν εξαιρετικό πλούτο πληροφοριών μια ολάκερη εποχή .
Το 2008 δημοσιεύει το πρώτο του πόνημα «Η Ξάνθη πριν και μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο». Πρόκειται για ένα ογκωδέστατο τόμο 542 σελίδων όπου μας παρέχει πλουσιώτατες πληροφορίες για την Ξάνθη την εποχή του μεσοπολέμου , τον Ελληνοιταλικό πόλεμο , τη Γερμανική εισβολή , τη βουλγαρική κατοχή και την απελευθέρωση της Ξάνθης . Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο δε 19 επιμέρους κεφάλαια.
Αν η πρώτη αυτή σύνθεση του Μάκη καλύπτει την ιστορία της πόλης την περίοδο 1922-1950 το δεύτερο και τελευταίο βιβλίο του με τίτλο «Μεραρχία Ξάνθης» το οποίο εκδόθηκε φέτος , το 2012 , καλύπτει ολόκληρη την ιστορία της πόλης από τα προϊστορικά χρόνια ως τις μέρες μας . Πρόκειται για μια επίτομη ιστορία της Ξάνθης που είναι πλούσια σε ιστορικά στοιχεία και η οποία διατρέχει ολόκληρο το μακραίωνο βίο της πόλης από την προϊστορία μέχρι και τις αρχές του 20 αιώνα . Μέσα από το βιβλίο αυτό ο Μάκης τελειοποιεί μια νέα μορφή ιστορικής έρευνας που δημιούργησε και χειρίστηκε με επιτυχία κατά τη συγγραφή του πρώτου μεγάλου συνθετικού του έργου .
Ως σήμερα οι περισσότεροι ερευνητές συνθέτους ένα κείμενο , είτε ως άρθρο , είτε ως βιβλίο και ύστερα ψάχνουν να ντύσουν ή να επενδύσουν το κείμενο αυτό με φωτογραφικό υλικό . Ο Μάκης κινήθηκε ανάποδα και επιτρέψτε μου να πω πρωτοπόρα . Το πάθος του για τις καρτ ποστάλ τον οδήγησε στην υιοθέτηση μια νέας ιστορικής τεχνικής . Τοποθέτησε τις 300 καρτ ποστάλ και φωτογραφίες στις οποίες βασίζεται το δεύτερο βιβλίο του στο επίκεντρο της έρευνας του κατά χρονολογική σειρά και συμπλήρωσε με ατελείωτες ψηφίδες ιστορικών πληροφοριών ώστε ολόκληρο το κείμενο του να είναι ένα πολύ όμορφο πολύχρωμο ψηφιδωτό γεμάτο ιστορία και εικόνες .
Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μεγάλες ενότητες. Στην πρώτη ενότητα παρουσιάζεται η ιστορία της Ξάνθης από την προϊστορία ως το 1920 (κεφ Α_Ζ), ενώ το δεύτερο μέρος του βιβλίου αφορά τη συγκρότηση , ιστορία και πολεμική συνεισφορά ενός στρατιωτικού σχηματισμού που έμεινε στην ιστορία ως Μεραρχία Ξάνθης .
Το πρώτο μέρος του βιβλίου απαρτίζεται από 7 επιμέρους κεφάλαια . Στο πρώτο από αυτά με τίτλο Ιστορικά στοιχεία Θράκης ο συγγραφέας επιχειρεί τη σκιαγράφηση ολόκληρου του μακραίωνου παρελθόντος της Θράκης αρχίζοντας από τη Μυθολογία , τη προϊστορία και φτάνει ως το πρώτο μισό του 19ου αιώνα . Στη σκιαγράφηση του αυτή περιδιαβαίνει με άνεση τη κλασσική αρχαιότητα , την εποχή του μεγάλου Αλεξάνδρου , τους Ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, την υστεροβυζαντινή περίοδο όπου περιγράφει τις εναλλαγές κυριαρχίας στην περιοχή και καταλήγει στην Οθωμανική κατάκτηση της Θράκης . Τα στοιχεία που παραθέτει καλύπτουν την πληθυσμιακή δύναμη των αστικών κέντρων που εμφανίζονται στο προσκήνιο , τις μετακινήσεις των πληθυσμών , την εντύπωση που αποκόμισαν οι περιηγητές και μας διέσωσαν στο έργο τους και οτιδήποτε άλλο εντόπισε το οποίο αφορά τη Θράκη.
Το επόμενο κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο «Η Ξάνθη την περίοδο του θρακομακεδονικού αγώνα» αρχίζει με την ίδρυση του ελληνικού προξενικού πρακτορείου στη Ξάνθη το 1877. Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφονται οι προσπάθειες των Βουλγάρων να αποκτήσουν μόνιμη παρουσία στην πόλη της Ξάνθης αλλά και η κατάσταση της περιοχής την περίοδο του Ρωσοτουρκικού πολέμου μέσα από προξενικές εκθέσεις και τις μαρτυρίες των εφημερίδων. Επιπρόσθετα στο κεφάλαιο αυτό μας δίνονται πληροφορίες για εμβληματικές φυσιογνωμίες του θρακομακεδονικόυ αγώνα όπως ο Κοσμάς Μόνας , την δράση το οποίου ανασύρει από την αφάνεια και μας παρέχει και πληροφορίες για τον εντοπισμό του τάφου του μετά από αρκετά χρόνια ύστερα από μαρτυρία ενός ηλικιωμένου Θρακιώτη αγωνιστή .Παράλληλα με τις μαρτυρίες για τον αντιβουλγαρικό αγώνα ο συγγραφέας μας παρουσιάζει μέσα από ένα πλήθος πληροφοριών το αστικό τοπίο της Ξάνθης την περίοδο εκείνη με τους συλλόγους της , τους επαγγελματίες της τους ιατρούς τους φαρμακοποιούς , τα σχολεία της τις πολιτιστικές της εκδηλώσεις , και τέλος την εκκλησιαστική κατάσταση της περιοχής . Οι βαλκανικοί πόλεμοι και η κατάσταση της πόλης κατά τη διάρκεια τους αποτελούν την ύλη του τρίτου κεφαλαίου . Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζεται αρχικά η κατάσταση της Ξάνθης πριν την κήρυξη του Α Βαλκανικού πολέμου και περιγράφεται η αγωνιώδης και παρασκηνιακή προσπάθεια των πολιτών και των αρχών της πόλεως ώστε να μην ενσωματωθεί η Ξάνθη στην βουλγαρική ζώνη κατοχής. Τα υπόλοιπα τέσσερα κεφάλαια του πρώτου μέρους παρουσιάζουν με πάρα πολλές λεπτομέρειες την πρόσκαιρη απελευθέρωση της Ξάνθης από του Βουλγάρους , την εκ νέου κατάληψη τους από τα Βουλγαρικά στρατεύματα , τα έκτροπα των Βουλγάρων , την απελευθέρωση της Θράκης από το βουλγαρικό ζυγό και τέλος τη διασυμμαχική κατοχή της Θράκης ως την ενσωμάτωση της στον εθνικό κορμό.
Το δεύτερο μέρος του βιβλίου που θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ξεχωριστό βιβλίο αποτελεί την ιστορία της μεραρχίας Ξάνθης . Η μεραρχία αυτή δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 6 Φεβρουάριου 1920 από νεοσύλλεκτους και επιστράτους οπλίτες που καταγόταν από την ευρύτερη περιοχή της Θράκης και την Ξάνθη και για το λόγο αυτό ονομάσθηκε Μεραρχία Ξάνθης . Την ιστορία του σχηματισμού αυτού πραγματεύεται με πληθώρα εξαντλητικών λεπτομερειών σε 8 επιμέρους κεφάλαια. Αρχίζει με τη συγκρότηση της μεραρχίας και παρακολουθεί βήμα βήμα τις μονάδες της μεραρχίας μέσα από τις διαταγές των επιχειρήσεων της , τα γράμματα των στρατιωτών που μετείχαν στους σχηματισμούς της και τις εναλλαγές των διοικητών της ως και το τέλος της μικρασιατικής καταστροφής .. Ειδικότερα παρακολουθεί τη συμμετοχή των τμημάτων της στην απελευθέρωση της Δυτικής και Ανατολικής Θράκης . Μας πληροφορεί για τη δραστηριότητα της στην περιοχή των Δαρδανελίων και τη συμμετοχή της στη μικρασιατική εκστρατεία αλλά και το ηρωικό της ρόλο κατά τη διάρκεια της υποχώρησης και απαγκίστρωσης του ελληνικού στρατού από τις αλησμόνητες πατρίδες . Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου είναι αφιερωμένο στην ιστορία και την μετατροπή του σχηματισμού από Μεραρχία Ξάνθης στη δωδέκατη μεραρχία πεζικού και καλύπτει την ιστορία του σχηματισμού μέχρι και σήμερα.
Στο σημείο αυτό τελειώνει η προσπάθεια μας να σκιαγραφήσουμε και να παρουσιάσουμε το συγγραφικό έργο του Μάκη στα πλαίσια του φιλολογικού αυτού μνημόσυνου . Κλείνοντας θέλουμε να τονίσουμε πως με τα δύο αυτά σημαντικά βιβλία του και τα άρθρα του ο Μάκης κατόρθωσε να αφήσει παρακαταθήκη στην γενέτειρα του μια πλούσια εξιστόρηση του παρελθόντος της που καλύπτει χρονικά από την προϊστορία ως και τις μέρες μας.
Μακάρι το έργο του να αποτελέσει έναυσμα για να ασχοληθούν και οι νεότεροι με την ιστορία της Ξάνθης βασισμένοι στα όσα κατόρθωσε να ανασύρει στην επιφάνεια ο Μάκης.
Δημήτριος Ν. Κασαπίδης,
Ιστορικός (B.A., M.A. Yποψ. Διδάκτωρ Univ. Johannesburg)
