Βυζαντινή οικουμένη, θέματα ιστορίας και πολιτισμού

Το νέο βιβλίο του ξανθιώτη φιλολόγου και συγγραφέα Θανάση Μουσόπουλου

Για την πορεία του συγγραφέα και το τελευταίο του συγγραφικό έργο γράφει ο Χρήστος Μιχαλόπουλος

Τον Θανάση τον Μουσόπουλο τον είχα καθηγητή στα εφηβικά μου χρόνια, σε φιλολογικά μαθήματα στο Γυμνάσιο. Τώρα, στα … μετεφηβικά μου χρόνια έχω την τιμή να τον έχω και πάλι καθηγητή στα μαθήματα Αρχαίων Ελληνικών και Ιστορία της Θράκης του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Τώρα που τον γνωρίζω καλλίτερα, έχω να πω ότι είναι ένας άνθρωπος καλλιεργημένος, βαθύς γνώστης της επιστήμης του, μελετητής της ιστορίας και του πολιτισμού, κυρίως της Θράκης και της ευρύτερης περιοχής, δραστήριος και φιλόπονος, ο οποίος παρά την πιθανή κόπωση, λόγω της πολυετούς εκπαιδευτικής διδασκαλίας του, συνεχίζει να διατηρεί τις δυνάμεις του ακμαίες για την έρευνα και την αναζήτηση.
Ο Θανάσης Μουσόπουλος γεννήθηκε το 1949 στην Ξάνθη και σπούδασε στην Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το 1972, με το πέρας των σπουδών του, πραγματοποιεί την πρώτη επίσημη εμφάνισή του στα γράμματα με το έργο του «Επίδραση των ιδεών του Νίτσε στην ελληνική διανόηση και η υπέρβασή τους από τον Καζαντζάκη» (1972). Από τότε μέχρι σήμερα, επί σαράντα ολόκληρα χρόνια, υπηρέτησε την εκπαίδευση και την λογοτεχνία, εργάσθηκε την τέχνη και τον πολιτισμό, ασχολήθηκε με την ποίηση και το δοκίμιο, ενώ η κοινωνική και πολιτιστική του παρουσία στην Ξάνθη παραμένει συνεχής, αδιάλειπτη, παραγωγική, πλούσια, γόνιμη και κυρίως ωφέλιμη.
Υπήρξε Δημοτικός Σύμβουλος Ξάνθης, Πρόεδρος της Φιλοπρόοδης Ένωσης Ξάνθης, τ. Διευθυντής του Κέντρου Μελέτης Θρακικού Λόγου του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης, συνιδρυτής και συντονιστής του Δικτύου Λόγου και Πράξης, εισηγητής σε συνέδρια, ενώ είναι μέλος λογοτεχνικών και φιλοσοφικών εταιρειών και συνεργάτης εφημερίδων, περιοδικών και ραδιοφωνικών σταθμών.
Εξέδωσε πάνω από πενήντα βιβλία ποίησης, δοκιμίου, ιστορίας και πολιτισμού της Θράκης, ενώ δημοσίευσε και πλήθος ανάλογων άρθρων, όπως: Τρεις σπουδές (1974), Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος (1974, ανάτυπο), Εισηγήσεις σε προβλήματα του ανθρώπου και του πολιτισμού (1976, ανάτυπο), Προσεγγίσεις – Δοκίμια λογοτεχνικής κριτικής (1977), Μικρές σπουδές (1977, ανάτυπο), Ο ήλιος σκιάδιο – Ποιήματα 1967-1977 (1978), Μακρυγιάννης και το 1821 – Ένα παράδειγμα ιστορικής μνήμης (1978), Η σύγχρονη ποίησή μας – Στοιχεία και σκέψεις για τη θέση της στη Μέση Εκπαίδευση (1978, ανάτυπο), Η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία και η θέση της στη Μέση Εκπαίδευση (1979, ανάτυπο), Βιβλία Ξανθιωτών – Κριτικός απολογισμός 1972-79 (1979, ανάτυπο), Προσεγγίσεις 2 – Δοκίμια λογοτεχνικής κριτικής (1980), Θρακική λογοτεχνία – Στοιχεία και σκέψεις για τη θέση της (1980, ανάτυπο), Ευρετήρια θεμάτων περιοδικού ‘Θρακικά Χρονικά’ (1981, ανάτυπο), Εισαγωγικές έννοιες – Οι διαστάσεις στην ανθρωπολογική φιλοσοφία (1981, ανάτυπο), Συνοπτική ιστορία θρακικής λογοτεχνίας (1982, ανάτυπο), Διοίκηση αλλοτρίων – Ποιήματα 1970-1981 (1982), Δημόκριτος ο Αβδηρίτης (1983), Κοινωνικές απόψεις του Δημόκριτου (1983, ανάτυπο), Θρακικά περιοδικά (1984, ανάτυπο), Η γη της Θράκης – Θέματα ιστορίας και πολιτισμού (1985), Ο μυθικός βασιλιάς της Θράκης Ρήσος στον Όμηρο και στον Ευ-ριπίδη (1985-86, ανάτυπο), Κώστας Βάρναλης – Ο κλασικός της Ρωμιοσύνης (1986), Τα Άβδηρα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας (1987), Αγώνες της Θράκης για ελευθερία (1987), Κωστής Παλαμάς – Βυζάντιο και Θράκη (1989, ανάτυπο), Οιακισμοί – Ποιήματα 1980-1983 (1990), Ναυτική ιστορία της Θράκης (1991, ανάτυπο), Κατίνα Βέικου – Σεραμέτη (1991, ανάτυπο), Ο Κωστής Παλαμάς για τη Μακεδονία και τη Θράκη (1992 – 1994, ανάτυπο), Ελληνισμός και ελληνικότητα (1994), Στέφανος Ιωαννίδης (1994), Ελάτε να γνωρίσουμε το Γεώργιο Βιζυηνό (1996), Τα Πηγάδια Ξάνθης – Μία οδύσσεια από την Ανατολική στη Δυτική Θράκη (1996), Θράκη – Μνήμη για το μέλλον (1997), Ξάνθη – Εκατό χρόνια τέχνη του λόγου (1998), Άβδηρα: Γη του κάλλους και του στοχασμού (1998), Αγέρηδες και κύματα (1998), Θρακών οικήσεις και κτίσματα, λαμπρών καιρών μάρτυρες, 15ος – 19ος αι. (1998), Νεότερη θρακική λογοτεχνία (2000), Νεότερη θρακική λογοτεχνία – Κείμενα (2000), Γεώργιος Βιζυηνός – Ο πρωτοπόρος της λαογραφίας (2000), Άδηλες σχέσεις – Ποιήματα 1986-1996 (2000), Λαϊκή τέχνη της Θράκης – Η χάρη της καθημερινής ζωής (2002), Ξάνθη – Στην γειτονιά του Αίμου (2003),  Ποιήματα: Ο ήλιος σκιάδιο 1978 – Διοίκηση αλλοτρίων 1982 – Οιακισμοί 1990 (2003), Κωστής Παλαμάς 1859-1943 (2003), Ο Γεώργιος Βιζυηνός τον 21ο αιώνα (2003), Αναστάσιος Χουρμουζιάδης και ένα πρωτοποριακό λαογραφικό κείμενο για την Θράκη 1872/73 (2004), Δρόμοι Ελλήνων – Ποιήματα 1996-2000 (2005), Μετεφηβικές γεωγραφίες – Ποιήματα (2005), Καθημερινές και σκόλες – Λαογραφικές σελίδες της Θράκης (2005), Ξάνθη, σαν παραμύθι … (2010), Στέφανος Ιωαννίδης: Ένας λογοτέχνης γεννιέται (2010), Ξάνθη – Ο θησαυρός της Θράκης (χ.χ.), και άλλα που ίσως ξεχνάω.
Ο Θανάσης Μουσόπουλος, παρά την πολύχρονη ενασχόλησή του με την ιστορία και τον πολιτισμό, ανήσυχο πνεύμα ων, συνεχίζει να αναζητά νέους δρόμους διδασκαλίας και μελέτης. Όπως λοιπόν γράφει στον πρόλογο του νέου του βιβλίου, δεν θα ήταν δυνατόν να φύγει από τούτη την ζωή χωρίς να σχηματίσει μία σχεδόν καλή εντύπωση για την περίοδο της ελληνικής ιστορίας που οι Ευρωπαίοι αποκαλούν Βυζάντιο. Η ενασχόλησή του στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης με το Βυζάντιο, η μελέτη του με την ιστορία και τον πολιτισμό του μεσαιωνικού ελληνισμού, αλλά και οι σχετικές δημοσιεύσεις του στον ημερήσιο τύπο της Ξάνθης είχαν ως καρπό το τελευταίο του βιβλίο με θέμα ««ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΟΙΚΟΥΜΕΝΗ – ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ». Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε πρόσφατα, τον Ιούνιο του 2012, είναι χαρτόδετο, 210 σελίδων, διαστάσεων 14 Χ 20 εκ., με ασπρόμαυρες εικόνες και με γαλάζιο εξώφυλλο που φέρει έργο του εκλεκτού φίλου του συγγραφέα ξανθιώτη ιατρού και ζωγράφου Γιάννη Μενεσίδη.
Ο συγγραφέας, στο βιβλίο πραγματεύεται, όπως εξάλλου αναφέρει και ο υπότιτλος του έργου του, την ιστορία και τον πολιτισμό της ελληνικής αυτοκρατορίας των μέσων χρόνων. Ξεκινά γενικά με την ιστορία του Βυζαντίου και τον βυζαντινό πολιτισμό και συνεχίζει με την πολιτική, οικονομική και κοινωνική οργάνωση του κράτους, αναφερόμενος στο δίκαιο, την οικονομία και τους δυνατούς της χώρας. Στη συνέχεια, αντικρούοντας την άποψη πως το Βυζάντιο υπήρξε περισσότερο θεωρητικό και θεοκρατικό, γράφει για τις θετικές επιστήμες και τους σημαντικότερους εκπροσώπους της στην κοινωνία του Βυζαντίου. Στο επόμενο κεφαλαίο αναφέρεται στην ελληνική γλώσσα και την εξέλιξή της κατά την μεσαιωνική περίοδο, όπου, εκτός των άλλων, στην σελίδα 52 γράφει: «Από τον 4ο όμως αιώνα τα πράγματα αλλάζουν. Ο χριστιανισμός συμφιλιώνεται με το κράτος και νικάει την ειδωλολατρία. Η Εκκλησία πλήρωσε τη νίκη της υιοθετώντας την αρχαΐζουσα γλώσσα, που αποτελούσε το ιδανικό της ελληνικής παιδείας την εποχή αυτή. Άλλωστε με μια τέτοια γλώσσα προσηλυτίζονταν πιο εύκολα οι τάξεις των μορφωμένων, στους οποί-ους απευθυνόταν τώρα πια ο χριστιανισμός, και μπορούσαν να πολεμηθούν ευκολότερα οι αιρέσεις με ένα πολύ δουλεμένο γλωσσικό όργανο.». Η φιλοσοφία και συγκεκριμένα ο πλατωνισμός και ο αριστοτελισμός είναι το θέμα του επομένου κεφαλαίου, της οποίας μεγάλη υπήρξε η επίδραση στην διαμόρφωση της χριστιανικής γενικά και ιδιαίτερα της βυζαντινής σκέψης, παρουσιάζοντας συγχρόνως τους σημαντικότερους εκπροσώπους της. Η λογοτεχνία, η ιστοριογραφία και η χρονογραφία καταλαμβάνουν αρκετές σελίδες από το βιβλίο, αναλύοντας συγχρόνως ο συγγραφέας τους συγγραφείς και τα έργα τους. Εκτός όμως από αυτά, επειδή οι τέχνες και γενικότερα ο πολιτισμός του καθημερινού βίου πιστοποιεί το μέγεθος ενός λαού, η αναφορά σ’ αυτές δείχνει την σημασία που αποδίδει σ’ αυτές ο συγγραφέας. Συγκεκριμένα, αναφέρεται στους πατέρες της εκκλησίας και την στάση τους απέναντι στον πολιτισμό και ειδικότερα στον ελληνικό πολιτισμό, αναφέρεται στην διασκέδαση, την κοσμική αλλά και εκκλησιαστική μουσική, τον χορό, το θέατρο και τα εικαστικά, όπως την αρχιτεκτονική, την γλυπτική και την ζωγραφική, είτε σε φορητές εικόνες, είτε σε τοιχογραφίες, είτε σε ψηφιδωτά, είτε σε εικονογραφημένα χειρόγραφα. Η ξεχωριστή αναφορά στην Αγία Σοφία της Κωνσταντινούπολης δείχνει το ιδιαίτερο μέγεθος των βυζαντινών στις τέχνες και τον πολιτισμό. Στη συνέχεια, ο συγγραφέας γράφει για τις σχέσεις των Βυζαντινών με την αρχαιοελληνική σκέψη και την βυζαντινή αναγέννηση, σημειώνοντας στην σελίδα 183 ότι «η χιλιόχρονη Βυζαντινή Οικουμένη πέρασε από την άρνηση του ελληνισμού, στην ανοχή, στην αποδοχή και τελικά στην επικράτηση του ελληνικού πνεύματος», ιχνηλατώντας συγχρόνως αυτή την μακραίωνη διαδρομή. Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στους λογίους της Κωνσταντινούπολης που έφυγαν ή κατέφυγαν στην Δύση, αναλύοντας τον πολιτιστικό ρόλο που διαδραμάτισαν εκεί. «Έφυγαν σμήνος της διασποράς και θρονιάστηκαν σεβαστοί. Πήγαν γυρεύοντας άσυλο και βρήκαν τιμές. Η φεουδαρχική δύση, ζώντας της απαρχές της αφύπνισης, τους δέχεται σαν η ξερή γη τη βροχή, για να διαμορφώσει την Αναγέννηση.». Το βιβλίο τελειώνει με έναν συνοπτικό βιβλιογραφικό επίλογο, ο οποίος απευθύνεται κυρίως στον μέσο αναγνώστη, ο οποίος επιζητά την μελέτη εκείνης της περιόδου.
Τον Θανάση τον Μουσόπουλο τον βρίσκω σήμερα πιο νέο από ποτέ. Θέλεις η επιτυχία της αγαπημένης του θυγατέρας, της Μαρίας, η οποία πήρε το πτυχίο της στην Φιλολογία (συγχαρητήρια Μαρία), θέλεις η επαγγελματική αποκατάσταση του υιού του Χρήστου στην Αθήνα, θέλεις η σύζυγός του Δήμητρα και οι αγαπητοί του φίλοι που τον περιτριγυρίζουν, θέλεις η αγάπη που δείχνει στους νέους δημιουργούς, θέλεις η ακόρεστη επιθυμία του να συνεχίζει να προβάλει την Ξάνθη και την Θράκη, θέλεις η δύναμη της ψυχής του για την τέχνη και τον πολιτισμό, και άλλα τόσα, είναι αυτά που τον κρατάνε στιβαρό και ενεργό πολίτη της πόλης μας.
Είναι σαν εκείνους τους ηλιοψημένους ναυτικούς, με τα ψάθινα καπέλα και τα παντελόνια με τα ανασηκωμένα μπατζάκια, οι οποίοι, παρά τις φουρτουνιασμένες θάλασσες που διέσχισαν και παρά την αλμύρα που κατακάθισε στα αδρά χέρια τους, συνεχίζουν, παρά τα χρόνια, να μην χάνουν την ναυτοσύνη τους και να εξακολουθούν να μαζεύουν τα δίκτυα τους και να τα μπαλώνουν με τα επιδέξια δάκτυλά τους, με την ίδια ορμή και την ίδια χαρά που είχαν και στο πρώτο τους ταξίδι.
Είναι σαν εκείνους τους βοτανολόγους των ασπρόμαυρων αμερικανικών ταινιών, με τα φαρδιά καρώ παντελόνια και τα κασκέτα με το πολύχρωμο βρετανικό φτερό, που συνεχίζουν με τους μεγάλους και χοντρούς φακούς τους να ψάχνουν και να σκαλίζουν σκυφτοί την γη, ελπίζοντας να ανακαλύψουν ακόμη μία ρίζα, που δεν μπόρεσε κανείς άλλος πριν από αυτούς να βρει, για να την προσθέσουν με ικανοποίηση στο ατελείωτο αλλά και πολύτιμο λεύκωμα της ζωής τους.
Είναι σαν εκείνους τους παλαιούς δημοσιογράφους της Αθήνας, οι οποίοι, καθισμένοι σε ένα παλιό στενό γραφειάκι, γεμάτο με αποκόμματα από εφημερίδες, έχοντας στην άκρη ένα τασάκι όπου το αποτσίγαρο καπνίζει ακόμη, συνεχίζουν το ακατάπαυστο γράψιμο μέχρι την ημέρα που δεν θα μπορούν πλέον να σφίξουν στα ανικανοποίητα δάκτυλά τους την γραφίδα και να μην μπορούν να σύρουν πλέον το μολύβι τους στο καρτερικό για γράψιμο τετράδιό τους.
Αυτός είναι ο Θανάσης Μουσόπουλος. Ο δρόμος όμως της ζωής είναι μακρύς και ο ανικανοποίητος άνθρωπος δεν σταματά ποτέ την δημιουργία του. Η έρευνα, η αναζήτηση και η μελέτη δεν τελειώνει ποτέ για έναν άνθρωπο που η γνώση είναι κανόνας της ζωής του. Και επειδή η δράση τέτοιων ανθρώπων και η συνεχής παραγωγή τους δεν τελειώνει εδώ, περιμένουμε με πολύ ενδιαφέρον τις νέες του δραστηριότητες.

Ξάνθη 16/9/2012
ΧΡΗΣΤΟΣ ΜΙΧ. ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΣ
Πρόεδρος Δικαστικών Επιμελητών
Εφετείου Θράκης