Χωρίς τσούχτρες φέτος

Περιορισμένη η εμφάνιση των μεδουσών στο Θρακικό Πέλαγος

Παρά τις βροχοπτώσεις του Ιουνίου, ο διευθυντής του ΙΝΑΛΕ Α. Καλλιανιώτης σημειώνει ότι δεν αναμένεται έξαρση το φετινό καλοκαίρι

Ένα πλάσμα της φύσης, κάτοικος του θαλάσσιου (ενίοτε και ποταμίσιου) βυθού, μυστηριώδες και διακριτικό αποτελεί συνήθως το μεγαλύτερο… «αντίπαλο» των λουόμενων για τις καλοκαιρινές βουτιές! Πρόκειται για τις γνωστές μας τσούχτρες που κυκλοφορούν στα νερά τις Μεσογείου σε δεκάδες είδη και αποχρώσεις και αποτελούν ένα σοβαρό ανασταλτικό παράγοντα για τα «μπάνια του λαού», όπου εντοπίζονται. Φέτος, στα νερά του Θρακικού Πελάγους δεν παρατηρήθηκε έξαρση στην κυκλοφορία των μεδουσών, τόσο με βάση τις επιστημονικές παρατηρήσεις του Ινστιτούτου Αλιευτικής Έρευνας που εδρεύει στην Καβάλα, όσο και σύμφωνα με όσα θέτουν υπόψη του υπολιμεναρχείου Πόρτο Λάγος οι λουόμενοι των ξανθιώτικων ακτών. Πολλοί θυμούνται το καλοκαίρι του 2010 όταν το ζωοπλαγκτό επέτρεψε την αναπαραγωγή μεγάλου αριθμού μεδουσών με αποτέλεσμα να γεμίσουν τις θάλασσες μας και να αναφερθούν αυξημένα περιστατικά ερεθισμών από τσιμπήματα. Φέτος, όπως θα πει και στο «Ε» ο διευθυντής του ΙΝΑΛΕ κ. Αργύρης Καλλιανιώτης αν και οι συνθήκες ευνόησαν την έξαρση του φαινομένου των μεδουσών, ο αριθμός τους μέχρι στιγμής στις θάλασσες του Θρακικού Πελάγους παραμένει περιορισμένος. Όπως όμως εξηγούν και οι επιστήμονες, δε γίνεται ποτέ να εξαφανιστούν εντελώς!

Μας… «γλίτωσε» το κρύο του Μαΐου
Ο κ. Καλλιανιώτης εξηγεί ότι αύξηση αναμενόταν την εποχή του Ιουνίου και προς τα τέλη του μήνα, που είναι και ο συνήθης χρόνος εμφάνισής τους λόγω των βροχοπτώσεων, των λιπάνσεων χωραφιών κλπ. «Παρά το γεγονός ότι σημειώθηκαν βροχοπτώσεις, οι οποίες δημιουργούν εύτροφα νερά για τις τσούχτρες, οι χαμηλές θερμοκρασίες του Μαΐου περιόρισαν την ένταση της εμφάνισης των μεδουσών. Άλλωστε, η αύξηση της θερμοκρασίες αποτελεί το εναρκτήριο λάκτισμα, όπως λέμε, για τις τσούχτρες», σημειώνει ο κ. Καλλανιώτης, προσθέτοντας ότι η αναπαραγωγή τους επηρεάζεται και από μια σειρά από άλλους λόγους: «οι τσούχτρες μπορούν να αναπαραχθούν με πολλούς τρόπους. Ακόμα και με παρθενογένεση, με σπορίδια που μένουν για χρόνια στο βυθό της θάλασσας και ενεργοποιούνται όταν βρουν κατάλληλες συνθήκες. Τα σπορίδια εμπεριέχονται στο ζωοπλαγκτό και μαζί με άλλα θρεπτικά συστατικά επηρεάζει την εμφάνιση των μεδουσών. Ωστόσο, στο θρακικό πέλαγος τα συστατικά αυτά δεν καθορίζονται μόνο από τις θάλασσες, αλλά και από τα ποτάμια που έχουν τα δικά τους θρεπτικά».

Ο διευθυντής του ΙΝΑΛΕ ενημερώνει επίσης ότι το θρακικό πέλαγος στην παρατήρηση λαμβάνεται ως ενιαία θαλάσσια περιοχή. Δηλαδή, επειδή τα ρεύματα είναι δυτικότροπα, ό,τι βγάζει ο Έβρος φτάνει μέχρι και το Άγιο Όρος. Στην περιοχή μας εντοπίζονται 3-4 είδη, οι μωβ, οι διαφανείς, αλλά και οι σκούρες καφετί που είναι και οι πιο επικίνδυνες.

Ο ίδιος στη συνομιλία μας καταλήγει, λέγοντας: «Φέτος οι συνθήκες δε δείχνουν έξαρση της εμφάνισης των μεδουσών, μιας και την κρίσιμη περίοδο δεν είχαμε καμία αύξηση. Ωστόσο, είμαστε ακόμη στη μέση του καλοκαιριού. Πρέπει πάντως, να έχουμε στο νου μας ότι οι μικροί αριθμοί στις διάφορες θάλασσες είναι κάτι φυσιολογικό».

Και από την πλευρά του ο Δημήτρης Συμεωνίδης, λιμενάρχης στο υπολιμεναρχείο Λάγος σημειώνει ότι με βάση τις μέδουσες που εντοπίζονται από την υπηρεσία και τους λουόμενους, δεν γεννά ανησυχία η κατάσταση που έχει σχηματιστεί για τη φετινή χρονιά, μέχρι τώρα.

Γνωριμία με το «φάντασμα» των θαλασσών

Μόνο 70 είδη μεδουσών από τα συνολικά 250, είναι επικίνδυνα για τον άνθρωπο και αυτά αποκαλούνται τσούχτρες, καθότι όταν έρθουν σε επαφή με αυτόν προκαλούν δυσάρεστη έως και επώδυνη αίσθηση. Η επαφή με τις τσούχτρες στη χώρα μας σπάνια οδηγεί σε σοβαρά προβλήματα και μόνο σε ορισμένα ευαίσθητα και αλλεργικά άτομα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων η περιοχή του σώματος που ήλθε σε επαφή με την τσούχτρα παρουσιάζει μία έντονη ερυθροδερμία με ή χωρίς πρήξιμο που συνοδεύεται από έντονο τσούξιμο, πόνο ή και κνησμό.
Τα ενοχλήματα αυτά προκαλούνται από μία τοξική ουσία που απελευθερώνεται αντανακλαστικά από τα πλοκάμια της τσούχτρας, όταν έρχονται αυτά σε επαφή με κάποιον άλλον οργανισμό. Η τοξική αυτή ουσία έχει σκοπό είτε να προστατεύσει την τσούχτρα από τους εχθρούς της, είτε να παραλύσει τη λεία της (πλαγκτόν και άλλοι μικροί θαλάσσιοι οργανισμοί) για τροφή.
Ο κίνδυνος παραμονεύει στα πλοκάμια τους που κρέμονται από το διαφανές και ζελατινώδες σώμα τους σε σχήμα καμπάνας ή ομπρέλας.
Οι μέδουσες ζουν και στα γλυκά νερά, σε θάλασσες και ωκεανούς, ενώ αντέχουν σε μεγάλο φάσμα θερμοκρασιών και αλατότητας. Έχουν βρεθεί να ζουν ακόμη και σε βάθη μέχρι και τα 3500 μέτρα, ενώ συνήθως βρίσκουμε τις περισσότερες στην ανοιχτή θάλασσα, αλλά μεταφέρονται στις παραλίες και σε αβαθή παράκτια νερά, με τα ρεύματα της επιφανείας της θάλασσας, τα οποία εξαρτώνται από τους ανέμους.
Μια μέδουσα μπορεί να ταξιδέψει αρκετά χιλιόμετρα τη μέρα. Αυτό, σε συνδυασμό με την τεράστια εξάπλωση των μεδουσών σε όλες τις θάλασσες και τους ωκεανούς, τις κάνει να αποτελούν σημαντική απειλή για μερικά θαλάσσια πλάσματα, αλλά και για τον άνθρωπο. Το ζελατινώδες, διαφανές τους σώμα κάνει αδύνατο τον εντοπισμό τους από δορυφόρους ή σόναρ, όπως συμβαίνει με τα κοπάδια ψαριών. Κατά συνέπεια, είναι σχεδόν αδύνατη η πρόβλεψη αφθονίας και εμφάνισή τους. Και, δεδομένου ότι οι μέδουσες δύσκολα επιβιώνουν σε ενυδρεία, ώστε να μελετηθούν από κοντά, τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία είναι λιγοστά για τις λεπτομέρειες του κύκλου της ζωής τους.
Oι μέδουσες που συναντάμε πιο συχνά στις ελληνικές θάλασσες είναι η γνωστή και ως «γυαλί» «Χρυσαλίδα η χρυσοποίκιλτη» (Aurelia aurita), η καφε-μουσταρδί μέδουσα η «Κοτυλόριζα με φυμάτια» (Cotylorhiza tuberculata) που θυμίζει τηγανητό αυγό, η μεγάλη γαλάζια μέδουσα «Πνευμο-ριζόστομα» (Rhizostoma pulmo), αλλά και η «Πελάγια που λάμπει στο σκοτάδι» (Pelagia noctiluca), η μόνη μέδουσα που στην περιοχή μας είναι και τσούχτρα. Οι περιοδικές πληθυσμιακές εξάρσεις της τσούχτρας ‘’Πελάγια’’ στη Μεσόγειο, δεν έχουν καθοριστεί επακριβώς, αλλά φαίνονται ότι συνδέονται με τις διακυμάνσεις της θερμοκρασίας της θάλασσας και με άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες που επηρεάζονται από τις κλιματικές αλλαγές, όπως είναι για παράδειγμα οι περίοδοι ξηρασίας ή έντονων βροχοπτώσεων τους ανοιξιάτικους μήνες.
Επίσης, δεν έχει διαπιστωθεί κάποια συσχέτιση ανάμεσα στην αφθονία του πληθυσμού αυτής της τσούχτρας με την αύξηση της αλατότητας του νερού, αλλά ούτε και με τα ρυπασμένα νερά.
Ως προς την έξαρση της παρουσίας μεδουσών, πέρα από την αύξηση της θερμοκρασίας των νερών, λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη, που ευνοεί την αναπαραγωγή των μεδουσών, τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι στην αφθονία του πληθυσμού τους συμβάλουν και η υπεραλίευση ή και η εκλεκτική αλιεία ορισμένων ειδών (π.χ. σαφρίδι, γαύρος, σαρδέλα, σκουμπρί, τόνος, ξιφίας), σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή.

Τσίμπημα από μέδουσα. Τι κάνω τώρα;

Αν συμβεί να μας χτυπήσει-τσιμπήσει τσούχτρα κάνουμε τις εξής απλές ενέργειες: α) Ξεπλένουμε άμεσα το σημείο του τσιμπήματος με νερό και απομακρύνουμε τα τυχόν κολλημένα στο σώμα μας πλοκάμια της τσούχτρας, β) Το να πιέσουμε ή έστω ν’ αγγίξουμε το σημείο του σώματος που δέχτηκε την επίθεση με άμμο ή φύκια είναι ό,τι το χειρότερο, αφού έτσι θα αυξήσουμε την ευαισθησία του δέρματος μας, γ) Τοποθετούμε πάγο ή κρύες κομπρέσες. Αυτό περιορίζει τα τοπικά φαινόμενα από το δέρμα, δ) Αλείφουμε την πάσχουσα περιοχή με αντι-αλλεργική αλοιφή ή νερόξυδο ή και υγρή αμμωνία ή και ούρα, ώστε να περιοριστεί η τοπική φλεγμονώδη αντίδραση και για να ανακουφιστούμε γρήγορα από το τσούξιμο και τη φαγούρα. Βοηθά επίσης το κρασί, αλλά και η κόκα-κόλα, ε) Χωρίς ιατρική συνταγή δεν παίρνουμε αντι-ισταμινικά χάπια, στ) Τέλος, αν τα συμπτώματα είναι έντονα και αν δεν υποχωρούν μετά την εφαρμογή των τοπικών-προληπτικών μέτρων, συνίσταται η άμεση επίσκεψη σε γιατρό της περιοχής.

Ελένη Διαφωνίδου
ediafonidou@empros.gr