Πολλά είναι πλέον τα δίκτυα αλληλεγγύης και ανταλλαγής προϊόντων που έχουν αναπτυχθεί και συνεχίζουν να αναπτύσσονται στην Ελλάδα την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Το μοντέλο ξεκίνησε από την Αργεντινή πριν από μερικά χρόνια και μεταδόθηκε στις χώρες που κινδύνευσαν από χρεοκοπία. Το πιο γνωστό κίνημα τελευταία στην χώρα μας ήταν το «κίνημα της πατάτας», που ξεκίνησε από την Κατερίνη. Όμως πολλά είναι ακόμη τα δίκτυα αλληλεγγύης που ξεπήδησαν στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, από τότε που η κρίση έκανε αισθητή την παρουσία της.
Τα ανταλλακτικά παζάρια – «τρουέκε» ονομάστηκαν στην Αργεντινή – σε συνδυασμό με τα «creditos», κουπόνια που λειτουργούσαν ως χρήματα και που παρέχονταν κατ’αναλογία αυτών που είχε να πουλήσει ή να αγοράσει κανείς, βοήθησαν αρκετό κόσμο να επιβιώσει. Τα μέλη των «τρουέκε» υποστηρίζουν πως χάρη στα ανταλλακτικά αυτά παζάρια αποφεύχθηκε η αιματοχυσία και η βία. Η ελληνική εκδοχή των «τρουέκε», είναι τα «ανταλλακτικά δίκτυα πολιτών», τα οποία είτε μέσω της εικονικής κοπής νέων νομισμάτων, είτε μέσω της αμοιβαίας ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών, προσπαθούν να βοηθήσουν τις τοπικές κοινωνίες να «αναπνεύσουν» οικονομικά, παρέχοντάς τους μια ιδιαίτερη μορφή προστασίας από τους κερδοσκόπους.
Το «κίνημα της πατάτας» ήδη είχε μεγάλη απήχηση στους πολίτες. Εκτός από το νομό Θεσσαλονίκης όπου στο «κίνημα» εισχώρησαν όλο και περισσότεροι δήμοι και την Κατερίνη, από όπου ξεκίνησε η πρωτοβουλία, φθηνές πατάτες πωλούνται ήδη σε Χαλκιδική, Βέροια και Βόλο. Το «κίνημα της πατάτας» πάντως επεκτάθηκε και σε άλλα προϊόντα, όπως φασόλια, ρύζι, ελαιόλαδο. Με λίγα λόγια, διατίθενται προϊόντα σε χαμηλές τιμές, χωρίς εμπόρους μεσάζοντες. Σαν τα μανιτάρια ξεφυτρώνουν τα δίκτυα αλληλεγγύης σε όλη την Ελλάδα, και οι Έλληνες πολίτες ανταποκρίνονται με μεγάλη προθυμία, αφού βρίσκουν προϊόντα σε χαμηλές τιμές.
Την ίδια στιγμή, στα εναλλακτικά κοινωνικά παζάρια και τα ανταλλακτικά δίκτυα, οι παραγωγοί και οι πολίτες αναζητούν τρόπους συνεργασίας και επέκτασης του κινήματος σε όλη την Ελλάδα. Ενδεικτικό παράδειγμα της αντίδρασης των πολιτών στην αισχροκέρδεια των εμπόρων και μεσαζόντων ήταν το κοινωνικό παζάρι που έλαβε χώρα πριν από λίγο καιρό στην Δράμα. Οι κάτοικοι της πόλης, θέλοντας να βάλουν τέλος στην αισχροκέρδεια των μεσαζόντων διοργάνωσαν το «Κοινωνικό παζάρι» στο κέντρο της πόλης, με πατάτες που είχαν παραγγείλει απευθείας από τον παραγωγό με πολύ χαμηλή τιμή. «Στην έλλειψη χρημάτων απαντάμε με αλληλέγγυα ανταλλαγή χωρίς χρήματα και χαριστικά παζάρια. Στη έλλειψη τροφής απαντάμε με αυτοκαλλιέργεια, αυτοδιαχειριζόμενους κήπους και διατήρηση παραδοσιακών σπόρων. Στην ανεργία απαντάμε με συνεταιρισμούς και εργασιακές κολεκτίβες, στην έλλειψη στέγασης με κοινωνικές καταλήψεις στέγης και οικοκοινότητες, ενώ στην έλλειψη συντροφικότητας με συλλογικές κουζίνες. Στο έλλειμμα δημοκρατίας και την πολιτική ολιγαρχία απαντάμε με αμεσοδημοκρατικές συνελεύσεις γειτονιών και παίρνουμε τη κατάσταση στα χέρια μας γιατί δεν πάει άλλο». Αυτό τόνισαν σε ανακοίνωσή τους, μεταξύ άλλων εναλλακτικές ομάδες ανταλλαγής προϊόντων και αγαθών που δραστηριοποιούνται στην Αθήνα αλλά και στις πόλεις της Περιφέρειας.
Πρόκειται για ένα κίνημα που έχει προοπτική και μέλλον σε μια χώρα όπου τα προβλήματα λόγω της οικονομικής κρίσης δεν περιορίζονται μόνο στις περικοπές συντάξεων και μισθών. Σε μια χώρα που ακόμη και η νομισματική σταθερότητα έχει πληγεί ανεπανόρθωτα. Μερικά από αυτά τα δίκτυα είναι: Το Δίκτυο ανταλλαγής αγαθών και υπηρεσιών Θεσσαλονίκης στην Καλαμαριά, το ελληνικό δίκτυο ανταλλαγής υπηρεσιών (www.free – economy.gr), το κοινωνικό παζάρι στα Χανιά της Κρήτης, το Δίκτυο Αλληλεγγύης και Αχρήματης Ανταλλακτικής Οικονομίας Φθιώτιδας, το Ανταλλακτικό Δίκτυο Βέροιας, η εναλλακτική μονάδα Ροδόπης, το Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας, το χαριστικό παζάρι του Σπόρου «Σκόρος», εργασιακές κολεκτίβες, οικοκοινότητες, δίκτυα συλλογικής διαχείρισης κοινωνικών αγαθών αλλά και συλλογικές κουζίνες, αυτοδιαχειριζόμενη τέχνη, ή πολιτιστικός ακτιβισμός.
Από το περασμένο καλοκαίρι, για παράδειγμα, στις γειτονιές του Βόλου, οι συναλλαγές δεν γίνονται αποκλειστικά µε ευρώ. Η οικονομική κρίση και η έλλειψη ρευστότητας γέννησαν ένα δίκτυο ανταλλαγών και µια νέα μονάδα, την επονομαζόμενη Τοπική Εναλλακτική Μονάδα (ΤΕΜ) και, σύμφωνα µε τους δημιουργούς της, έχει θεωρητικά ίση αξία µε το ευρώ, αλλά όχι την ίδια δύναμη κατανάλωσης έξω από το Δίκτυο. Αλλά όχι μόνο στην Αθήνα, την Κατερίνη, τα Χανιά, τον Βόλο, την Θεσσαλονίκη και την Δράμα, αλλά σε όλη την Ελλάδα. Οι πολίτες της χώρας ψάχνουν εναλλακτικούς τρόπους κατανάλωσης συναλλαγών μετά τα μέτρα του μνημονίου που άλλαξαν την ζωή τους για πάντα. Τα εναλλακτικά δίκτυα ανταλλαγής προϊόντων και τα κοινωνικά παζάρια είναι πλέον μια πραγματικότητα. Τα δίκτυα αλληλεγγύης αυξάνονται όσο η κρίση περιορίζει τις αναπτυξιακές δυνατότητες. Και όσο τα δίκτυα αυτά πληθαίνουν, τόσο το χαμόγελο στα χείλη των πολιτών επιστρέφει.
Η Ελλάδα σίγουρα έχει εισέλθει σε μια πραγματικά νέα περίοδο. Μια περίοδο δύσκολη για τον καθένα. Είναι τα δίκτυα αλληλεγγύης και ανταλλαγών μια ελπίδα; Ίσως. Οι εμπνευστές των δικτύων αυτών, που ως μέλη έχουν πολίτες από όλα σχεδόν τα επαγγέλματα, πιστεύουν ότι με τον τρόπο αυτό καταπολεμάται η αισχροκέρδεια. Οι πολίτες αυτοοργανώνονται, και σε μια περίοδο όπου η φτώχεια στην χώρα έχει ξεπεράσει τα όρια, δίνουν λύση με τις δικές τους δυνάμεις. Την ίδια στιγμή που κάποιοι παζαρεύουν το μνημόνιο και πανηγυρίζουν για το κούρεμα του χρέους, εκείνοι δίνουν την δική τους απάντηση, οργανώνοντας εναλλακτικά κοινωνικά δίκτυα αλληλεγγύης. Για την αποτελεσματική καταπολέμηση αυτής ακριβώς της φτώχειας που γέννησε και εξέθρεψε μια παγκοσμιοποιημένη φιλελεύθερη ολιγαρχία.
(phil.zaharis@gmail.com)
