Στη δουλειά μου σαν οικογενειακή θεραπεύτρια συζητάω με γονείς το δισταγμό ή αβεβαιότητα τους για το πώς να επιβάλλουν όρια στη συμπεριφορά των παιδιών τους, ειδικά στη φάση της εφηβείας. Από τις συζητήσεις μας προκύπτει ότι για αυτούς τα όρια συνδέονται με την εικόνα του αυταρχικού γονέα παλαιότερων γενεών, εικόνα από την οποία θέλουν να διαφοροποιηθούν. Όμως ο σεβασμός των ορίων είναι κάτι πολύ παραπάνω από την αυστηρότητα και τιμωρία.
Τα όρια της προσωπικής ελευθερίας και τα δικαιώματα μας τελειώνουν εκεί όπου ξεκινάει η ελευθερία και τα δικαιώματα του διπλανού μας. Αυτό αποτελεί ένα από τα θεμέλια της κοινωνικής συμπεριφοράς και είναι πρωταρχική ευθύνη των γονιών να το διδάξουν ήδη από τη νηπιακή ηλικία, όταν το παιδί αρχίζει να εκφράζει πιο ξεκάθαρα την προσωπική του βούληση. Για παράδειγμα όταν το δίχρονο παιδί πετάει το πιάτο του στο πάτωμα σαν ένδειξη διαμαρτυρίας για το φαγητό ή χτυπάει ένα άλλο παιδί είναι σημαντικό οι γονείς να εκφράσουν αποδοκιμασία, να σταματήσουν τη συμπεριφορά απομακρύνοντας το παιδί αν χρειαστεί αλλά και να εξηγήσουν ότι υπάρχουν άλλοι πιο αποδεκτοί τρόποι για να εκφράσει κανείς τη δυσαρέσκεια του. Ο σεβασμός των ορίων βάζει επίσης τα θεμέλια για συνήθειες προσωπικής οργάνωσης, συνέπειας και αυτοπειθαρχίας.
Για παράδειγμα ένα παιδί που εγκαταλείπει τη μελέτη ή άλλες δραστηριότητες όταν δυσκολεύεται. Οι γονείς με τη συμπαράσταση και βοήθειά τους στις δυσκολίες αλλά και με την επιμονή τους να μην παραιτηθεί το παιδί από την προσπάθεια θα το βοηθήσουν να ολοκληρώσει αυτό που έχει αναλάβει. Αυτό θα τονώσει την αυτοπεποίθηση του παιδιού και θα του διδάξει συνήθειες ανεκτίμητες για την επίτευξη στόχων αργότερα στη ζωή. Τα όρια επίσης προσφέρουν ασφάλεια και σιγουριά. Για παράδειγμα ένας έφηβος κατακλύζεται από έντονο θυμό. Οι γονείς παραμένοντας ψύχραιμοι προσπαθούν να εκτονώσουν την κατάσταση αλλά ταυτόχρονα του υποδεικνύουν τις καταστροφικές συνέπειες που έχει ο ανεξέλεγκτος θυμός, διαπραγματεύονται αλλά δεν υποχωρούν φοβισμένα κάτω από τον “εκβιασμό” της οργισμένης συμπεριφοράς του γιού τους. Αυτή η συμπεριφορά των γονιών δρα σαν προστατευτικό πλέγμα μέσα στο οποίο ο έφηβος θα αναπτύξει την ικανότητα να διαχειρίζεται το θυμό του.
Ειδικά στην εφηβεία η επισήμανση των φυσικών συνεπειών των πράξεων του εφήβου και η διαπραγμάτευση είναι πιο σημαντικοί τρόποι ενίσχυσης ορίων από τη τιμωρία. «Αν γυρίζεις αργά μέσα στη βδομάδα, θα είσαι κουρασμένος στο σχολείο και δεν θα τα πας καλά ακαδημαϊκά. Αν δεν σκοπεύεις να συνεχίσεις με εκπαίδευση μετά τα 16, τι άλλο σκοπεύεις να κάνεις για το μέλλον σου – να μάθεις κάποια τέχνη, να εργαστείς; Τι προτείνεις;». Καλώντας τον έφηβο να ασκήσει την προσωπική του βούληση αλλά και να αναλάβει τις υποχρεώσεις που συνεπάγονται οι επιλογές του, οι γονείς τον προετοιμάζουν για ώριμη διαχείριση της αυτονομίας του λίγα χρόνια αργότερα στην ενήλικη ζωή του.
Σοφία Μεσσάρη
Κλινική Ψυχολόγος & Οικογενειακή Θεραπεύτρια
Κέντρο Ψυχολογικών Θεραπειών «Ψυχή τε και σώματι»
Πινδάρου 11Β, Ξάνθη
Τηλ. 6957085624
