Ο παραδοσιακός τρόπος εορτασμού, τα ήθη, τα έθιμα και ο αναλλοίωτος ενθουσιασμός των παιδιών
Θρακιώτικα κάλαντα με λυρικότητα, πρωτοτυπία, έξαρση και αρμονία
Η Πρωτοχρονιά στη Θράκη ξεποτυλίγεται μέσα στο Δωδεκαήμερο, όπως σ’ όλη την Ελλάδα. Είναι η πιο χαρούμενη ήμερα του έτους, γιατί μικροί μεγάλοι ανταλλάσσουν δώρα, ανταλλάσσουν φιλιά, ανταλλάσσουν ευχές, και τρων και πίνουν όπου κι αν κάνουν επίσκεψη. Τα τραγούδια είναι στημένα ολημερίς κι ολονυχτίς.
Τη χαρά όμως που απολαμβάνουν οι μικροί, τα παιδιά, είναι ασύγκριτη. Σ’ αυτά στρέφεται η χαρά των γονέων, η φροντίδα. Σ’ αυτά οι ανάδοχοι-οι νονοί φροντίζουν να δώσουν τα δώρα τους, τα “βαφτιστικά” είναι ίσα με τα δικά τους παιδιά και τα θεωρούν οι ανάδοχοι σαν δικά τους και δεν τα ξεχωρίζουν. Γι’ αυτό υπάρχει κη συνήθεια να ετοιμάσουν οι γονείς Πρωτοχρονιάτικη πίτα. Τούτη την πίτα, τα παιδιά θα τη μεταφέρουν με χαρά και πομπή στο σπίτι του νονού ως πρωτοχρονιάτικο δώρο. Φτάνοντας προσφέρουν, την πίτα που μπορεί να ‘ναι και μπακλαβάς και με μια σβούρα, που κρατούν στο χέρι -ένα κλαδί από βάγια- σουρβίζουν τους νονούς απαγγέλλοντας ρυθμικά: «Σούρβα, σούρβα γερό κορμί/ γερό σταυρί και του χρόνου γούλ’ γέροι και καλόκαρδοι». Αλλού το συμπληρώνουν καλύτερα: «Σούρβα, σούρβα γερό κορμί/ γερό κορμί, γερό σταυρί/ σαν ασήμι σαν κρανιά/ και του χρόν’ γούλ’ γεροί, και καλόκαρδοι
Στο άνοιγμα της πόρτας ψάλλουν τον Άγιο Βασίλη: «Άγιος Βασίλης έρχεται Γεννάρης ξημερώνει/ -Άγιο Βασίλη, πόρκεσαι και πούθε να πηγαίνης;/ -Απ’ τη μάννα μ’ έρχομαι και στο σκολειό πηγαίνω».
Έτσι οι νονοί αφού φιλοδωρήσουν τους βαπτιστικούς των, αφού τους φορτώσουν με πολλούς ξηρούς καρπούς, τους αποστέλλουν με δώρα για τους σπιτικούς. Αυτή η επίσκεψις είναι η πρώτη, που γίνεται μετά την εκκλησία. Και είναι σαν μια ιεροτελεστία με το τυπικό της απαράβατο.
Τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
Αλλά και τα παιδιά όλα του λαού, όπως και τα Χριστούγεννα, γίνονται ομάδες στο πέσιμο του ήλιου και ξεκινούν στις συνοικίες να τραγουδήσουν τα πρωτοχρονιάτικα κάλανδα. «Μας ήρτε η Πρωτοχρονιά/ σας εύχομαι χρόνια πολλά/ σας εύχομαι ευτυχία/ και του χρόνου με υγεία/ Φίλοι μ’ αν έχετε παιδιά/ κι αν λείπουνε στην ξενητειά/ εύχομαι να τα ιδήτε/ ως καθώς επιθυμήτε./ Ευτυχές το νέον έτος/ να το έχετε και φέτος/ τι τα ζητούνε τα πολλά/ που καταντούνε βαρεττά;/ Τα ολίγ’ αυτά αρκούνε/ κι αλλού τα καρτερούνε/ Κατευθυμώ να σας ειπώ που ‘ρθαμε στ’ αφεντικό/ δια να σας καλαντίσω/ και να σας ευχαριστήσω./ Στου παπού την πόρτα/ κάθεται μια κόττα/ δος μου το μπαξίσι μου/ να πάγω σ’ άλλη πόρτα.
Όταν τελειώσει το τραγούδι οι σπιτικοί προσφέρουν τα παιδιά δώρα που τα λένε σουρβακίδια. Τα παιδιά εύχονται κι αποχωρούν να παν σ’ άλλη πόρτα. .
Σ’ άλλα μέρη της Θράκης τραγουδούν τα κάλαντα όχι μόνο από βραδύς, αλλά και το πρωί μετά την εκκλησία. Πηγαίνοντας στα σπίτια τραγουδούν τον Αγιβασίλη, παίρνουν δώρα φρούτα, χρήματα κλπ. Τα δώρα αυτά τα μαζεύουν όλα σ’ ένα μέρος, και τα μοιράζονται κατόπιν. Όταν έλθουν τα Θεοφάνεια -τα Φώτα- ομάδες παιδιών με σταυρό μέσα σένα δίσκο ανάμεσα σε λουλούδια γυρίζουν στα σπίτια του χωριού και ψάλλουν έξω από τα κάγκελα της αυλής το απολυτίκιο “Εν Ιορδάνη”. Τότε βγαίνουν οι ένοικοι του σπιτιού και με ευλάβεια χαιρετούν το σταυρό και προσφέρουν ό,τι έχουν. Τότε τα δώρα που μαζεύονται όλο το δωδεκαήμερο τα συγκεντρώνουν σένα σπίτι και διασκεδάζουν το βράδυ των Θεοφανείων. Το γλέντι αυτό είναι εξαιρετικά εύθυμο. Την άλλη μέρα αρχίζει ή δουλειά κι ανοίγουν τα σχολεία και η μελέτη. Τα γλέντια παύουν.
Η ποίηση των ημερών αυτών στη Θράκη είναι χωρίς σχήματα, είναι αληθινή, γεμάτη έξαρση κι αρμονία. Η λαϊκή μούσα τραγουδεί τον αγιοβασίλη με χαρτί και καλαμάρι και τον καλεί να καθίσει και να τραγουδίσει με το λαό μαζί.
«-Αφέντη μ’ αφεντίτσι μου, χίλιες φορές αφέντη/ Αφέντη μου στη τάβλα σου χρυσή καντήλα καίει/ Αν βάλης λάδι και κηρί φέγγει τουν κόσμουν όλουν/ φέγγει και τις αρχόντισσες που κλώθουν το χρυσάφι/ που δερμονίζουν τα φλουριά και κοσκινίζουν τάστρα./ Κι από τα κοσκινίσματα κερνά τα παλικάρια».
Στο τραγούδισμα των καλάνδων πολλές φορές μεσολαβούν και διωξίματα. Δεν ανοίγουν οι πόρτες παρ’ όλα τα χτυπήματα, αλλά και τα παιδιά ξέρουν να εκδικούνται με ωραία σκωπτικά στιχουργήματα.
Ένα τέτοιο σκωπτικό λέγονταν στο Ορτάκιοϊ της Θράκης: «Εσένα πρέπει αφέντη μου σακκί και δεκανίκι/ να σε τραβούνε τα σκυλιά και πέντε δέκα λύκοι».
Γενικά, τα θρακικά κάλαντα είναι από τα ωραιότερα του είδους και ξεχωρίζουν για την πρωτοτυπία και την πηγαία λυρικότητά τους.
Η βασιλόπιτα στη Θράκη
Η βασιλόπιτα στη Θράκη δεν ήταν το συνηθισμένο τσουρέκι των σημερινών χρόνων, όπως βγαίνει βιομηχανοποιημένο και βάζουν εκ των υστέρων το νόμισμα. Η Παρασκευή της ήταν αληθινή μυσταγωγία και το στόλισμα της ολάκερη τέχνη, ανάλογα με τη δεξιοτεχνία της κάθε νοικοκυράς. Στα χωριά προπάντων έφτιαχναν του κόσμου τα «γράμματα» με τις σκελίδες του καρυδιού. Σ’ ένα γεωργικό σπίτι η βασιλόπιτα παρίστανε ολάκερο μαντρί, με τα πρόβατα, το σκύλο, την καλύβα, τον τσομπάνο κ.λπ.. δεν έλειπε ο σταυρός φυσικά από όλες τις πίτες των σπιτιών, ενώ πρόσθεταν και άλλα στολίδια ή άνθη με το πιρούνι, σαν όργανο της τέχνης ή με το τσιμπιστό. Η μητέρα έλεγε πως τα πλουμίδια τους ήταν γνώρισμα της καλής νοικοκυράς. Αργότερα, έγινε γνωστό πως η χρήση του πιρουνιού ή του τσιμπιστού στο χάραγμα των στολιδιών, ήταν ένας μαγικός τρόπος «για να μην μένουν πάνω στο σπίτι τα μάτια των εχθρών και να το γλωσσοτρώνε».
Μια τέτοια χρονιάρα μέρα στο αγροτικό θρακιώτικο σπίτι δεν ξεχνούσαν και τα ζώα, που ολοχρονίς ζούσαν και μοχθούσαν μαζί τους για το καλό του σπιτιού. Ο κάθε νοικοκύρης θα έπρεπε, τόσο τα Χριστούγεννα όσο και την Πρωτοχρονιά να φτιάσει ειδική πίτα γι’ αυτά. Άλλωστε κι ο Αϊ – Βασίλης ήταν ένας καλός ζευγολάτης, που δεν ήξερε μόνο γράμματα, μα κι όλες τις τέχνες του αγρότη.
