Βασιλόπιτα: Η βασίλισσα του πρωτοχρονιάτικου τραπεζιού

Βασιλόπιτα, η βασίλισσα του πρωτοχρονιάτικου τραπεζιού. Ένα έθιμο που καθιερώθηκε σε ολόκληρη της ελληνική επικράτεια, παρασκευάζεται ποικιλοτρόπως και περικλείεται από τοπικές παραδόσεις, αλλά πάντα με επίκεντρο της τελετουργίας την ανεύρεση του τυχερού φλουριού. Η παρασκευήΗ βασιλόπιτα στη Θράκη δεν ήταν το συνηθισμένο τσουρέκι των σημερινών χρόνων, όπως βγαίνει βιομηχανοποιημένο και βάζουν εκ των υστέρων το νόμισμα. Η παρασκευή της ήταν αληθινή μυσταγωγία και το στόλισμα της ολάκερη τέχνη, ανάλογα με τη δεξιοτεχνία της κάθε νοικοκυράς. Στα χωριά προπάντων έφτιαχναν του κόσμου τα «γράμματα» με τις σκελίδες του καρυδιού. Σ’ ένα γεωργικό σπίτι η βασιλόπιτα παρίστανε ολάκερο μαντρί, με τα πρόβατα, το σκύλο, την καλύβα, τον τσομπάνο κ.λπ.. δεν έλειπε ο σταυρός φυσικά από όλες τις πίτες των σπιτιών, ενώ πρόσθεταν και άλλα στολίδια ή άνθη με το πιρούνι, σαν όργανο της τέχνης ή με το τσιμπιστό. Η μητέρα έλεγε πως τα πλουμίδια τους ήταν γνώρισμα της καλής νοικοκυράς. Αργότερα, έγινε γνωστό πως η χρήση του πιρουνιού ή του τσιμπιστού στο χάραγμα των στολιδιών, ήταν ένας μαγικός τρόπος «για να μην μένουν πάνω στο σπίτι τα μάτια των εχθρών και να το γλωσσοτρώνε».Στην Ανατολική Θράκη, η βασιλόπιτα παρασκευάζονταν με φύλλα ενώ η γέμιση είχε ως βάση το πλιγούρι. Μέσα στο πλιγούρι τοποθετούσαν τον παρά, το φλουρί δηλαδή. Ο τυχερός ονομαζόταν βασιλεμένος και ο παράς κατόπιν ρίχνονταν σε ένα ποτήρι με κόκκινο κρασί, από το οποίο έπιναν όλοι και εύχονταν Καλή Χρονιά. Ο ίδιος παράς χρησιμοποιούνταν και στην βασιλόπιτα της επόμενης χρονιάς.Ανάλογη ήταν η συνταγή και στις Καστανιές του Έβρου, με φυλλωτή βασιλόπιτα. Έβαζαν γόμο (γέμιση) πλιγούρι και ανάμεσα στα φύλλα τον «παρά», το νόμισμα, και άλλα σημάδια. Η νοικοκυρά με τον παρά τη σταύρωνε τρεις φορές κι ύστερα τον έχωνε στο ζυμάρι, θα να βάλει πελεκούδι από την πόρτα ή κλαρί, για το σπίτι, κουκί στάρι για τα χωράφια, σταφίδα για το αμπέλι, κομματάκια τυρί για τα πρόβατα, άχερο για τα γελάδια… Στους λυπημένους που έστελναν πίτα, εκείνοι δεν την έκοβαν με το μαχαίρι αλλά ο καθένας έκοβε με το χέρι ένα κομμάτι. Την παραμονή το βράδυ έβαζαν στο τραπέζι εννιά ειδών φαγητά και πολλών ειδών οπωρικά, στη μέση τη βασιλόπιτα, τρία ψωμιά κι ένα κεράκι αναμμένο στο ένα ψωμί.Στα Άβδηρα της Ξάνθης, η παράδοση συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ορισμένες οικογένειες δε ζυμώνουν βασιλόπιτα αλλά ανοίγουν φύλλο και παρασκευάζουν μια πίτα με πράσο, κιμά και μπαχαρικό κύμινο. Μέσα στην πρασόπιτα βάζουν το φλουρί. Η πίτα ψήνεται σε παραδοσιακό ταψί το σινί και τα παλιότερα χρόνια σερβίρονταν πάνω σε χαμηλό ξύλινο τραπέζι, το σορβά.Η κοπήΌταν ο νοικοκύρης έκοβε την βασιλόπιτα, ονομάτιζε μετά τον Αϊ – Βασίλη και το «κομμάτι του σπιτιού». Ασφαλώς το έθιμο θα προέρχεται από κατάλοιπο της λατρείας του «δαίμονα», που προστάτευε το σπίτι, που αρχικά ήταν «ο αγαθός οικουρός δαίμων» των αρχαίων αν όχι η ίδια η Εστία, που της πρόσφεραν πάντα κρασί, λάδι ή έριχναν τα ψίχουλα απ’ το τραπέζι τους. Άλλωστε και σαν προσφορά στις ψυχές των νεκρών πρέπει να θεωρηθούν τα κολλυβόζουμα, που προσφέρουν κατά το Δωδεκάμερο στη Σωζούπολη ή τα κόλλυβα που πετούσαν στην πόρτα του σπιτιού τους οι Σκοπελίτες της Θράκης.Επιμέλεια: Ελένη Διαφωνίδουelenidfn@yahoo.com