Ρωμ: Ένας λαός που υπάρχει παντού περιπλανώμενος

Κατερίνα Γκουμανίδου
 
 
Είναι οι κάτοικοι των Βαλκανίων. Ο μεγαλύτερος χωρίς κράτοςλαός της περιοχής μας. Οι ίδιοι οι Αθίγγανοι αυτοαποκαλούνται «Ρωμ»(=άνθρωπος)για τη δήλωση της ταυτότητάς τους. Ως προς τον τόπο καταγωγής τουςπίστευαν πώςήταν από την Αίγυπτο, γι’ αυτό και πήραν την ονομασία (Egyptian-gypsy,Αιγύπτιοι-γύφτοι).  ΟιΤούρκοι τουςονόμαζαν kipti-kipti gan.
Από σχετικές έρευνες όμως αποδείχτηκε ότι προέρχονται από τηΒόρειο Ινδία, είναι απόγονοι της κατώτερης Ινδικής κάστας τωνΑνέγγιχτων(Αθίγγανοι) και εκδιώχθηκαν από την Ινδία. Πριν εγκατασταθούν στοΒυζάντιομετέβηκαν στην Αίγυπτο, Συρία, Περσία, Αρμενία από τον 7ο έως τον 11οαιώνα. Ητσιγγάνικη γλώσσα έχει άμεση σχέση με τις ινδικές διαλέκτους και τηνσανσκριτική.
Σήμερα οι Αθίγγανοι υπάρχουν σε πολλά μέρη του κόσμου.Υπολογίζονται πάνω από 12.000.000 άτομα. Σε καμμιά περίπτωση δεναποτελούναναγνωρισμένη εθνική ή γλωσσική μειονότητα.
Για τους Αθίγγανους των Σκοπίων υπάρχει μια συγκεχυμένηκατάσταση, ενώ από το καθεστώς της πρώην Γιουγκοσλαβίας είχε γίνει κατ’αρχήνδεκτή η άποψη ότι αποτελούν ιδιαίτερη εθνική οντότητα. Η συντριπτικήπλειοψηφίατων Αθιγγάνων της Ευρώπης είναι Χριστιανοί και μόνο το 1/3 και λιγότεροείναιμουσουλμάνοι ή μουσουλμανοφανείς. Πολλοί από τους Αθίγγανους τηςΕυρώπης δενανήκουν σε κανένα συγκεκριμένο θρήσκευμα. Είναι γνωστή η φράση τηνοποίαπροφέρουν: «Ο Χριστιανισμός έχει πολλές νηστείες, το Ισλάμ έχει πολλάναμάζια(προσευχές), γι’ αυτό αθιγγάνικο και πάλι αθιγγάνικο.
Οι Αθίγγανοι της Ευρώπης προέρχονται από τους Αθίγγανους τηςΘράκης. Εκτός από τους Χριστιανούς Αθίγγανους υπάρχουν και οιμουσουλμάνοιΑθίγγανοι, οι σουνίτες μουσουλμάνοι, υπάρχουν όμως και οιμουσουλμανοφανείς Αθίγγανοι,τους οποίους οι σουνίτες της Θράκης αποκαλούνΚιζιλμπασήδες-Μπεκτασήδες, πουείναι παραφυάδα του τάγματος των δερβίσηδων.
Παρά τις διώξεις και τους κατατρεγμούς – παλιότερους καινεώτερους – οι Ρομά επιβιώνουν. Είναι ένας αρχαίος νομαδικός λαός χωρίςγραπτήγλώσσα και διατηρεί την παράδοση της περιπλάνησης. Είναι ένα ζωντανόκομμάτιτων βαλκανίων. Στα βαλκάνια έκαναν διάφορα περιπλανώμενα επαγγέλματακαι ήτανμουσικοί και γυρολόγοι.
Οι τσιγγάνοι μουσικοποίησαν το δημοτικό τραγούδι σταβαλκάνια. Το διατήρησαν, το προήγαγαν. Αν θυμηθούμε στην Ελλάδα τον Κ.Χατζή,τον Σαλέα, τον Γ. Μάγκα, την περίφημη Esma στα Σκόπια, τον ΣαμπάνΜπαϊράμοβιτςστη Σερβία, τον παγκοσμίου φήμης Ρουμάνο Grigora Diniu.
Στη Σερβία δεν είναι σπάνιο να συναντήσει κανείς τσιγγάνικεςκομπανίες που λέγονται και «Τρουμπάτσι» να παίζουν με τα χάλκιναπνευστά τουςστον κεντρικό πεζόδρομο του Βελιγραδίου, την Κνέζα Μιχαήλοβα. Οτσιγγάνος είναιο «οικείος ξένος», ο «μακρινός γείτονας», ο «έξω καρδιά», ο«πανηγυρτζής», ο«ανέγγιχτος».
Σήμερα στην πατρίδα μας οι μόνιμοι κάτοικοι Αθίγγανοι έχουνελληνική υπηκοότητα και είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα των Δήμων καικοινοτήτωντης χώρας και στρατεύονται όπως όλοι οι άλλοι Έλληνες. Όλο καιμεγαλύτεροςαριθμός παιδιών φοιτούν σε σχολεία, γυμνάσια και λύκεια, και σετεχνικέςεπαγγελματικές σχολές. Μιλούν τη γλώσσα τέλεια. Όλα αυτά δείχνουν ότιάρχισαννα προσαρμόζονται έστω και με αργό ρυθμό στη σύγχρονη ελληνικήπραγματικότητα.Από τις θρησκευτικές γιορτές με ιδιαίτερη σημασία γιορτάζουν του Αγ.Γεωργίου(Πατραγκή) και της Παναγίας 15 Αυγούστου (Μπογκοραντίσα).
Οι μουσουλμάνοι Αθίγγανοι είναι χωρισμένοι σε δύοθρησκευτικές παρατάξεις: α) αυτοί που πρεσβεύουν τη διδασκαλία τουσουνιτικούΙσλάμ και β) αυτοί που έχουν δοξασίες όμοιες με τη μυστικιστικήδιδασκαλία τωνΜπεκτασήδων-Κιζλιμπασήδων της Θράκης. Είναι όμως βέβαιο ότι τολατρευτικό αυτόσύστημα το αποδέχτηκαν οι Αθίγγανοι επειδή δεν ήθελαν να οδηγηθούν στονσουνιτικό Ισλάμ
Αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χριστιανική θρησκεία λόγωτης σκληρής οθωμανικής πολιτικής. Γι’ αυτό προτίμησαν να αποδεχτούν τηδιδασκαλία των Μπεκτασήδων την οποία επέλεγαν οι περισσότεροιχριστιανικοίπληθυσμοί για να αποφύγουν τον τελικό εξισλαμισμό τους.
Οι μεγαλύτερες ομαδικές εγκαταστάσεις των Αθιγγάνων στο Ν.Ξάνθης βρίσκονται στα προάστια της πόλης, στο Πούρναλικ, τον Γκαζχανέκαι στησυνοικία του Δροσερού. Όπως επίσης και στο Αθιγγανοχώρι Γενισέας καιστα χωριά:Ζηλωτή, Εράσμιο, Άβατο, Ορφανό, Εύλαλο, Κύρνος, Συδινή, Σέλερο, Π.Κατράμιο.Χαρακτηριστικό γνώρισμα στη Γενισέα και στο Π. Κατράμιο είναι ότι οιθρησκευτικές τους δοξασίες έχουν αμεσότερη σχέση με τη μυστηριακή ζωήτωνΜπεκτασήδων-Κιζιλμάσηδων παρά με τη λατρευτική ζωή των σουνιτώνμουσουλμάνων.Αυτό επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι στη Γενισέα υπάρχουνπερισσότεροι απόεπτά τεκέδες, ενώ στο Π. Κατράμιο δύο.
Πολλοί Αθίγγανοι στο νομό μας είναι έμποροι, μικροπωλητέςκαι διατηρούν καταστήματα, είναι ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας μας. ΗΑθιγγανική κοινότητα Δροσερού αποτελείται από 5 διαφορετικές ράτσες: τηράτσατων Τσιρπαντζή, των Μπαλκαντζή*, των Πεσεβέρ, των Αρναβούτα (τα μέλητης ράτσαςαυτής χαρακτηρίζονται οι πιο γνήσιοι Αθίγγανοι) και τη ράτσα τωνΓκιουμπρετζή.
Οι Αθίγγανοι είναι το σύμβολο της περιπλάνησης, τουσύγχρονου νομαδισμού. Είναι επίσης οι μουσικές κομπανίες, το πανηγύρι,τοπαζάρι. Το σύμβολο των Τσιγγάνων είναι η κινητικότητα, η προσαρμογήαλλά όχι ηαφομοίωση. Αυτός ο «νομάδας», ο «μακριά από μας», ο «συμπαθής ξένος», ο«βρωμιάρης», ο «πανηγυρτζής», ο «παράξενος τεχνίτης», ο «τρελάρας», ο«αιρετικός»,ο «δαιμονικός», ο «Άλλος».
Οι Τσιγγάνοι μας, οι Τσιγγάνοι των Βαλκανίων ίσως είναι οάλλος μας εαυτός!