Ξεχωριστή μέρα για την Ξάνθη η χθεσινή που γιορτάστηκε με το γνωστό τρόπο. Πέρα όμως από τις παρελάσεις και τις δηλώσεις των πολιτικών το ουσιαστικό ερώτημα είναι γιατί η 4η Οκτωβρίου 1919 θεωρείται ορόσημο για την Ξάνθη, ποια η σημασία της και γιατί διαφέρει χρονικά ο εορτασμός των Ελευθερίων της Ξάνθης κατά 8 μήνες από τον εορτασμό των Ελευθερίων της υπόλοιπης Θράκης. Η απάντηση δίνεται μέσα από μια ιστορική εντρύφηση και έχει ενδιαφέρον να γνωρίζουμε εμείς οι Ξανθιώτες στη χαραυγή του νέου αιώνα και μέσα από τις νέες προοπτικές που διανοίγονται από τη γεωπολιτική μας θέση και την ιδιαίτερη πολυπολιτισμική ταυτότητα, την ιστορική μας διαδρομή και την αλληλουχία των γεγονότων που διαμόρφωσαν τη σημερινή κατάσταση στην περιοχή μας, καθώς η ιστορική γνώση αποτελεί πηγή άντλησης χρήσιμων συμπερασμάτων με μελλοντική εφαρμογή.
Η ασέληνη νύχτα…και η χαραυγή ελευθερίας της Ξάνθης
Η Ξάνθη ή Ξάνθεια αναφέρεται με αυτό το όνομα από το 879 μ.Χ. Πέρασε όπως και η υπόλοιπη Θράκη επιδρομές, καταστροφές, πότε στα χέρια των βυζαντινών, πότε στα χέρια των Βουλγάρων ή των ληστών. Το πιο τραγικό είναι που στην περιοχή μας είχαμε τις συγκρούσεις ανάμεσα σε βυζαντινά στρατεύματα. Ο ένας αυτοκράτορας πολεμούσε με τον άλλο βυζαντινό αυτοκράτορα, και μάλιστα ο εγγονός πολεμούσε τον παππού, Ανδρόνικο Β’ και Γ’ και άλλες τέτοιες εμφύλιες συγκρούσεις, για το Θρόνο, για τα πλούτη της Θράκης, και όλα τα πλήρωνε ο Θρακικός λαός, αυτά κοντά στο 1321. Και άλλες παρόμοιες καταστάσεις. ‘Έτσι εύκολα οι ΟΘωμανοί Τούρκοι κυριεύουν την περιοχή μας στο διάστημα 1361-1385. Με εξαντλημένο τον πληθυσμό και καταστραμμένα τα πάντα σχεδόν. Από τα βάθη της Μικρασίας φέρνουν οι κατακτητές κατοίκους ομοθρήσκους, όπως στην Κύπρο μετά την επιδρομή του Αττίλα. Τότε δημιουργείται η Γενισέα, με Τούρκους έποικους, ενώ το Ωραίο και η Ξάνθη είναι σχεδόν μόνο χριστιανικά και ελληνικά κέντρα. Από την περιοχή μας στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας περνούν πολλοί ξένοι και περιγράφουν τη ζωή, τον αγώνα των κατοίκων. Στα 1715 η Ξάνθη είναι περίφημη για τα καπνά της, το ίδιο και η Γενισέα. Ο πλούτος πάει στους πλούσιους μπέηδες, όλοι οι ραγιάδες είναι εξαθλιωμένοι και φτωχοί. ‘Έτσι έχουμε και από την περιοχή μας κλέφτες, που αργότερα αγωνίζονται στη νότια Ελλάδα, στον ιερό εθνικοαπελευθερωτικό και κοινωνικό αγώνα του 21.
Ουσιαστικό ρόλο στην εξέλιξη της περιοχής έπαιξε ο σεισμός της 30 Μάρτη 1829 και 23 Απρίλη του ίδιου χρόνου, που καταστράφηκε η πόλη. Αμέσως βέβαια αρχίζει η ανοικοδόμηση. Από το 1860 έχουμε και την ανάπτυξη της Δημογεροντίας Ξάνθης. Το 1870 καίγεται η Γενισέα και οι υπηρεσίες μεταφέρονται στην Ξάνθη, που στα χρόνια εκείνα έχει 10.000 κατοίκους.
Το 1891 περνά η σιδηροδρομική γραμμή κοντά από την πόλη. Η οικονομική ανάπτυξη οδηγεί στη δημιουργία σχολείων και συλλόγων. Στα 1884 έχουμε το Φιλεκπαιδευτικό και την Αδελφότητα των Ξένων με εθνική, κρυφή, δράση. Οι Βούλγαροι Θέλουν να προσηλυτίσουν στη σχισματική εκκλησία τους κατοίκους αλλά αποτυχαίνουν.
Τα χρόνια 1912-19 είναι τα σκοτεινότερα στην ιστορία της Ξάνθης.
Α)Πρώτη οκτάμηνη βουλγαρική (1912 – 1913). Αρχή διωγμών προς εκβουλγαρισμό της Θράκης
Β)Πρώτη απελευθέρωση της Δ. Θράκης από τον ελληνικό στρατό (13 – 14 Ιουλίου 1913) που κράτησε μόνο 15 ημέρες γιατί οι μεγάλες δυνάμεις με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου 28 Ιουλίου 1913 επέδωσαν την Δ. Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία. Οι Ξανθιώτες φεύγουν.
Γ)Δεύτερη κατοχή της Θράκης (Οκτώβριος 1913 – Οκτώβριος 1919). Λεηλασία και αρπαγή των ελληνικών περιουσιών, Ερήμωση της Ξάνθης. Δ)Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος (!914 – 1918)Νέα πολεμική αντιπαράθεση Ελλήνων και Βουλγάρων. Νίκη των Ελλήνων. Συνθηκολόγηση της Βουλγαρίας (Οκτώβριος 1918).
Δ)Μετά από μαραθώνιες συζητήσεις στο Παρίσι (στο συνέδριο της ειρήνης Ιανουάριος – Σεπτέμβριος 1919) παίρνεται η τελική απόφαση για δημιουργία έστω και προσωρινά «Διασυμμαχικού» κράτους στη Δ. Θράκη υπό γαλλική διοίκηση. Ο Βενιζέλος επέτυχε να ενταχθεί στο διασυμμαχικό στρατό «κατοχής» η 9η ελληνική μεραρχία υπό τον στρατηγό Γ. Λεοναρδόπουλο.
Ε)Στις 4 Οκτωβρίου 1919 αρχίζει η προέλαση των συμμαχικών δυνάμεων στη Δ. Θράκη. Πρώτος εισέρχεται ο ελληνικός στρατός και καταλαμβάνει το τρίγωνο της Ξάνθης (περίπου το σημερινό ν. Ξάνθης μέχρι το ποτάμι Ιάσμου)ενώ οι υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις προωθούνται ανατολικότερα μέχρι τον Έβρο.
Έτσι η 4η Οκτωβρίου έγινε η απαρχή και απελευθέρωσης και στη συνέχεια ενσωμάτωσης της Δ. Θράκης στην Ελλάδα.
Στις 14 Μαΐου 1920 οι σύμμαχοι της Ελλάδα παραχώρησαν τη διοίκηση της Δ. Θράκης στις ελληνικές στρατιωτικές και πολιτικές αρχές, ενώ στις 28 Ιουλίου 1920 με τη συνθήκη των Σεβρών η Δ. Θράκη ενσωματώθηκε οριστικά στην Ελλάδα.
Για το λόγο αυτό η Ξάνθη γιορτάζει τα Ελευθέριά της την 4η Οκτωβρίου ενώ η υπόλοιπη Θράκη την ημερομηνία της παραχώρησης στην Ελλάδα καθώς για την Ξάνθη θεωρείται η αρχή του τέλους της δουλείας και η αρχή της ελευθερίας όλης της Δ. Θράκης.
Μαριάννα Ξανθοπούλου
