Τα εναπομείναντα Χάνια της Ξάνθης
Μια μορφή της εμπορικής εξέλιξης της πόλης της Ξάνθης, μετά την καταστροφή της Γενισέας και τη μεταφορά της έδρας στην Ξάνθη το 1872, ήταν η γρήγορη εμφάνιση των χανιών. Τι ήταν τα χάνια; Τα χάνια ήταν οι «πρόγονοι» των σημερινών ξενοδοχείων, στα οποία ο ταξιδιώτης μπορούσε να καταλύσει και να σταβλίσει και το ζώο του. Ήταν ένα είδος σημερινού «πολυκαταστήματος», που συνδύαζε ξενώνα για τον επισκέπτη, στάβλο για το ζώο του, καφενείο, κατάστημα προμηθειών και πολλές φορές φούρνο. Αρχικά εμφανίστηκαν στην Ανατολή, στην Περσία, και «υιοθετήθηκαν» σχεδόν σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία, καθώς και στο Βυζάντιο. Στα λουτρά της Τραϊανούπολης έχουμε τη «Χάνα», ένα οθωμανικό μνημείο, απ’ τα παλαιότερα στα Βαλκάνια, το οποίο χτίστηκε το 1370 -90, από τον Γαζή Αχμέτ Εβρενός, σαφώς «πάνω» και κοντά στην αρχαία ρωμαϊκή Εγνατία, την οποία βρήκαν, συντήρησαν και χρησιμοποιούσαν και οι Οθωμανοί.
Τα χάνια παρατηρήθηκε η τάση να χτίζονται πάνω σε δρόμους ή σε κόμβους αυτών και σε εισόδους των πόλεων. Στην πόλη μας αυτό ισχύει απόλυτα. Η Ξάνθη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί άνετα μια «χανούπολη», με όλη τη σημασία της λέξης. Στο τεύχος 32 του 1982 του περιοδικού Θρακικά Χρονικά, του Στέφανου Ιωαννίδη, η αρχιτέκτονας Χριστίνα Ζαρκάδα μας παρουσιάζει δώδεκα χάνια της Ξάνθης. Στο τεύχος 38 του 1983 του ίδιου περιοδικού, έρχεται ο ιστορικός της πόλης μας, Πέτρος Γεωργαντζής, να συμπληρώσει τη μελέτη της, αποδίδοντας στην πόλη μας και καταγράφοντας συνολικά 53 χάνια! Ίσως να υπήρχαν κι άλλα τα οποία στο πέρασμα του χρόνου καταστράφηκαν. Πολλά απ’ αυτά υπέστησαν το «βίαιο» εκσυγχρονισμό για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Μετατράπηκαν σε πανδοχεία και αργότερα σε ξενοδοχεία, από το πρώιμο μοντέλο δόμησης, αρχικά του κλειστού φρουριακού περιβόλου, σε σύγχρονα κτίρια με πάρκινγκ αυτοκινήτων. Έτσι, αν κάποιος σήμερα προσπαθήσει ν’ αναζητήσει στην πόλη μας τι έχει απομείνει από τα 53 χάνια, ελάχιστα θα μπορέσει να εντοπίσει.
Ένα σχεδόν άρτιο χάνι που έχει απομείνει είναι αυτό της οδού Σκρα 2, της οικογένειας Σιδηρόπουλου. Από πληροφορίες της οικογένειας μαθαίνουμε ότι χτίστηκε το 1922 και λεγόταν το «Χάνι του Χαντζή».
Προχωρώντας προς το κέντρο της πόλης φτάνουμε στην πλατεία. Εκεί, πίσω απ’ το Ρολόι της πόλης μας και ανηφορίζοντας προς την οδό Ανθ/γού Στογιαννίδη ( πρώην Λουτρώνων ), συναντούμε δεξιά ό,τι έχει απομείνει από το Χάνι του Αχμέτ Σαίτ, ένα συγκρότημα από το κυρίως χάνι, φούρνο και μαγαζί.
Συνεχίζοντας προς τη Βενιζέλου, μια οδό που κάποτε είχε αρκετά χάνια, συναντούμε στο νούμερο 32 μια ταβέρνα που ήταν χάνι, το «Χάνι του Χατζή Ρετζέπ» ή «Πανδοχείο η Θράκη» αργότερα.
Το “Χάνι του Χατζή Ρετζέπ” ή “Πανδοχείο η Θράκη”. Σήμερα λειτουργεί ως καφενείο και τσιπουράδικο, στην οδό Βενιζέλου 32
Το « Ζινζιρλί Χάνι» και το «Χάνι του Καλιοντζή», ακριβώς απέναντι στην ίδια οδό, δεν υπάρχουν πια εδώ. Στις θέσεις τους ανηγέρθησαν πολυώροφες πολυκατοικίες.
Συνεχίζοντας από τη Βενιζέλου προς το Ι.Κ.Α. Ξάνθης συναντούμε ακριβώς απέναντι, σε έναν ψηλό μαντρότοιχο, ό,τι έχει απομείνει από τις καμινάδες του «Χανιού της Αντιλέ Χανούμ» ή «Χάνι του Χασάν Μπέη».
Επόμενος σταθμός η οδός Κομοτηνής. Στον αριθμό 55 υπήρχε το χάνι δύο Ηπειρωτών συνεταίρων από τη Λάιστα Ιωαννίνων, του Μαργαρίτη Μαργαριτόπουλου και του Δημήτριου Μοράβα. Από την κτητορική επιγραφή που υπάρχει ακόμη στην είσοδο του χανιού αντλούμε την πληροφορία ότι χτίστηκε το 1880 ( Το κείμενο της επιγραφής: Ο Δημήτριος Μοράβας Μαργαρίτης Ησαήου Ηπηρώται έτος 1880 ). Το εν λόγω χάνι, συνολικής έκτασης 618 τ.μ., συνοδευόταν από μαγαζί και φούρνο. Ο φούρνος πουλήθηκε το 1972 και το 1982 αντίστοιχα στον Παναγιώτη Βασιλειάδη, όπου και σήμερα λειτουργεί από την οικογένειά του με την ίδια ιδιότητα, με την επωνυμία «Η Αδριανούπολη». Δυστυχώς, τα πολλά μερίδια από κληρονόμους των δύο συνεταίρων και οι πολλές μεταβιβάσεις κατέστησαν το ιδιοκτησιακό καθεστώς «πολυμορφικό». Έτσι φθάσαμε στο σημερινό αποτέλεσμα της εγκατάλειψης και σταδιακής κατάρρευσης του συγκροτήματος.
Ένα άλλο χάνι Ηπειρωτών, που αξίζει να αναφέρουμε, είναι το χάνι των αδελφών Λάλαζήση, το «Πανδοχείον Αβέρωφ», με εισόδους από τη Δαγκλή και απ’ τη Μιχαήλ Καραολή. Φέρει και αυτό στην είσοδό του την κτητορική επιγραφή και όπως βλέπουμε χτίστηκε και αυτό την ίδια περίοδο με το προηγούμενο, δηλαδή το έτος 1880 ( Κείμενο κτητορικής επιγραφής: «ΑΔΕΛ. Λ.ΖΗΣΗ ΕΞ ΗΠΕΙΡΟΥ.1880 ). Σήμερα, το «Πανδοχείο Αβέρωφ» δεν υφίσταται πια ως κτίσμα, έχει κατεδαφιστεί και στη θέση του έχει ανεγερθεί πολυόροφη οικοδομή. Σώζεται, όμως, η ανατολική είσοδος του χανιού με την κτητορική επιγραφή, καθώς και ένα πολύ μικρό τμήμα του, άνωθεν.
Στην ίδια οδό, λίγο παραδίπλα απ’ το προηγούμενο, υπήρχε το χάνι του Κ. Μπαχτσετζή. Σήμερα διασώζεται μόνο η είσοδος του επί της Μ. Καραολή, με εντοιχισμένη την κτητορική επιγραφή αριστερά εντός της στοάς (Κείμενο επιγραφής: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΠΑΧΤΣΕΤΣΗ 1 ΜΑΪΟΥ 1887 ). Επίσης, εντός του προαυλίου του εν λόγω χανιού, διασώζεται ως σήμερα το περίτεχνο συντριβάνι και η βρύση του από μασίφ μάρμαρο, το οποίο μεταφέρθηκε όλο ακέραιο από την Κωνσταντινούπολη ( Κείμενο κτητορικής επιγραφής της βρύσης: ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ ΜΠΑΧΤΖΕΤΖΙ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 31 1888 ).
Δίπλα στην παλιά Δημαρχία βρισκόταν ένα απ’ τα παλαιότερα και μεγαλύτερα χάνια της πόλης μας, το χάνι του Μωυσή. Δυστυχώς και από αυτό διασώζεται μόνο ένα μέρος του ξενώνα του.
Στο τέρμα της οδού Ευριπίδου στη συνοικία Καβακίου, απέναντι ακριβώς από την είσοδο του παλιού Υδραγωγείου, βρίσκεται ό,τι έχει απομείνει από ένα πολύ παλιό χάνι. Το κτίσμα φαίνεται ιδιαίτερα παλιό, καθώς παρουσιάζει και στοιχεία οχυρωματικής περιβόλου, και χρήζει περαιτέρω έρευνας.
Τέλος, κλείνοντας τη μελέτη αυτή, θα ήθελα να αναφερθώ στο μεγαλύτερο ίσως χάνι της πατρίδας μας, μιας και φέτος θα εορταστούν τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, στο Χάνι της Γραβιάς. Εκεί, στις 8 Μαΐου του 1821, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με 120 παλικάρια σταμάτησαν 8.000 Τούρκους, οχυρωμένοι στο εσωτερικό του, προκαλώντας τους τεράστιες απώλειες.
Κώστας Μαυρομάτης,
Συλλέκτης-Ερευνητής
*Οι φωτογραφίες αντλούνται από το φωτογραφικό αρχείο του Κώστα Μαυρομάτη
