Σαν σήμερα, πριν 33 χρόνια «έφυγε» ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής
Σύντομη αναφορά στο μεγάλο του έργο. Μοναδική η προσφορά του στον τόπο
Πριν 33 χρόνια
Σαν σήμερα 29 Ιουλίου του 1987, ένα τρομερό νέο, μια είδηση συγκλονίζει την Ξάνθη. «Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής πέθανε»!
Σοκ και δέος στην κοινωνία. Δεν υπήρχε κάτοικος του νομού που να μην γνώριζε το όνομα «Αλέξανδρος Μπαλτατζής».
Δεν υπήρχε ενήλικος άνθρωπος που να μην γνώριζε το τεράστιο έργο του, τη μοναδική του προσφορά στον τόπο αλλά και στη χώρα.
Δεν υπήρξε αγρότης, συνεταιριστής, εργαζόμενος, πολίτης που να μην δάκρυσε από το άκουσμα αυτής της είδησης.
Νεκρός ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής.
Ήταν ένα νέο, μια είδηση που για τους γνώστες ήταν αναμενόμενο. Όχι όμως για την πλειοψηφία του ξανθιώτικου λαού.
Οι συγγενείς, οι συνεργάτες του Αλ.Μπαλτατζή γνώριζαν για τον αγώνα που έδινε επί μήνες στο νοσοκομείο όπου τελικά και κατέληξε.
Ήταν μία από τις λίγες ήττες της συγκλονιστικής ζωής του, ήταν όμως και η καθοριστική.
Η αυλαία έπεσε, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής έφυγε για την αιωνιότητα.
Έμεινε όμως μοναδική παρακαταθήκη το έργο του Τεράστιο και Μοναδικό.
Σύντομο ιστορικό
Γεννήθηκε 29 Απριλίου 1904 στην Κουταΐδα του τότε ρωσικού Καυκάσου. Τελευταίο παιδί του Ποντιακής καταγωγής επιχειρηματία Θεόδωρου Μπαλτατζή και της Εύας Δεληγιαννίδου.
Πεθαίνει σε Νοσοκομείο της Αθήνας σε ηλικία 83 χρόνων ύστερα από πολύμηνη ασθένεια. Ήταν 29 Ιουλίου 1987.
31 Ιουλίου. Η σορός του μεταφέρεται στην Ξάνθη και εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα στον Μητροπολιτικό Ναό.
Η κηδεία του έγινε με τιμές υπουργού εν ενεργεία, δημοσία δαπάνη, και παρέστησαν εκπρόσωποι όλων των κομμάτων, βουλευτές, δήμαρχοι, συνεταιριστές και πλήθος κόσμου.
Στις 11 Αυγούστου, το Δημοτικό Συμβούλιο Ξάνθης ομόφωνα αποφασίζει να δοθεί το όνομα του Αλέξανδρου Μπαλτατζή σε πλατεία της πόλης και να στηθεί προτομή του με δαπάνες του Δήμου.
Η πλατεία βρίσκεται στη συμβολή των οδών Καραολή, Σταθμού, Δημοκρίτου. Η πλατεία ονομάστηκε «Πλατεία Αλεξ. Μπαλτατζή» όπου στήθηκε και η προτομή του.
Αντί μνημοσύνου, αναδημοσιεύουμε το άρθρο αποχαιρετισμού που έγραψε ο δημοσιογράφος Βίκτωρ Νέτας και δημοσιεύθηκε στις 4 Αυγούστου 1987 στην «Ελευθεροτυπία» με τίτλο «Ο πρωτοπόρος συνεταιριστής από τον Καύκασο».
Το κείμενο:
Το συνεταιριστικό κίνημα έχασε τον θεμελιωτή και πρωτεργάτη του, όπως χαρακτήρισε και ο πρωθυπουργός τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή. Άφησε όμως πίσω του τεράστιο έργο, από το οποίο πολλά έχουν να διδαχτούν, αν το μελετήσουν με προσοχή, παραμερίζοντας τις όποιες διαφορές είχαν με τον δημιουργό του, αυτοί που κρατούν σήμερα την τύχη του κινήματος στα χέρια τους. Και είναι πολλά που τους άφησε.
Και κυρίως μια αλυσίδα βιομηχανιών και εταιριών, που συγκροτούν μια μεγάλη οικονομική δύναμη, η οποία όχι μόνο πρέπει να διατηρηθεί, αλλά και να αναπτυχθεί περισσότερο, προς όφελος της αγροτικής και της εθνικής οικονομίας.
Είναι γνώρισμα του τόπου το μεγάλο έργο να προκαλεί αντιθέσεις και φθόνο στους μικρόψυχους αντιπάλους. Ούτε ο φθόνος ούτε οι διώξεις, φανερές και κρυφές, λύγισαν τον πρωτοπόρο συνεταιριστή, που έκανε πράξη τα οράματα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής δεν ήταν θεωρητικός, ήταν άνθρωπος της δράσης και της πράξης. Και για όσους τον πολεμούσαν ακόμη και πρόσφατα έλεγε: «Εμείς δεν τους πολεμούμε. Να κάνουν έργο. θέλουμε τη συνεργασία τους. Θέλουμε νέα, ικανά στελέχη, για να προχωρήσουν το συνεταιριστικό κίνημα. Θέλουμε ανθρώπους που να πιστεύουν στη συνεταιριστική ιδέα.»
Θα μπορούσε ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, αυτός ο πεισματάρης Καυκάσιος, με το επιχειρηματικό του δαιμόνιο, την ακατάβλητη ζωτικότητα και την εργατικότητά του, τη μοναδική ικανότητα να πραγματοποιεί πρωτοποριακές ιδέες, να έχει γίνει ένας Μποδοσάκης, ένας μεγαλοεπιχειρηματίας, που θα είχε αναπτύξει δραστηριότητες και πέρα από τα ελληνικά σύνορα. Δεν έγινε όμως, γιατί τον συνεπήρε από νεαρό το πάθος για τη συνεταιριστική ιδέα. Πίστευε πως ο συνεταιρισμός ήταν ο μόνος δρόμος για να βγει από την αθλιότητα και να απαλλαγεί από την άγρια εκμετάλλευση ο αγροτικός πληθυσμός της χώρας.
Υπηρετώντας αυτό το πάθος αναμείχθηκε και στην πολιτική. Και όπως αναφέρει στη δήλωσή του ο πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου, «πήρε ενεργό μέρος από τα νεανικά του χρόνια στους αγώνες της δημοκρατικής παράταξης, που οδήγησαν, υπό την ηγεσία του Ελ. Βενιζέλου και των άλλων δημοκρατικών ηγετών, στον εκσυγχρονισμό των πολιτικών και κοινωνικών δομών της χώρας».
Για την ανάμειξή του στην πολιτική ο ίδιος ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής έλεγε: «Ως συνεταιριστές, αντιμετωπίζοντας τεράστια προβλήματα, ανεβοκατεβαίναμε τις σκάλες των υπουργείων, χτυπούσαμε πόρτες, περιμέναμε στους προθαλάμους των υπουργών και δεν μας έδιναν σημασία. Είπαμε τότε: «θα μπούμε στη Βουλή, να δείξουμε τη δύναμη μας και να διεκδικήσουμε”». Και πράγματι ίδρυσε το Κόμμα των Αγροτών και Εργαζομένων και μπήκε στη Βουλή μαζί με άλλους αγροτικούς βουλευτές.
Τότε άρχισαν να ανοίγουν οι πόρτες όχι μόνο των υπουργείων, αλλά και των μεγάλων κομμάτων, που επιζητούσαν τη συνεργασία των Αγροτικών. Αρνήθηκε προτάσεις συνεργασίας με το Λαϊκό Κόμμα του Τσαλδάρη, τον Συναγερμό του Παπάγου και την ΕΡΕ του Καραμανλή.
Έλεγε: «Αυτοί είχαν κεφαλαιοκράτες στο κόμμα τους, εμείς είχαμε μόνον αγρότες. Τα συμφέροντα ήσαν αντιμαχόμενα. Δεν μπορούσαμε να συνεργαστούμε». Με αυτή την απλή, την τετράγωνη λογική έμενε πιστός στην αγροτική ιδέα και στην προοδευτική δημοκρατική παράταξη. Και στην κρίσιμη ώρα πρωτοστάτησε για να ιδρυθεί η Ένωση Κέντρου και να αρχίσει ο μεγάλος αγώνας με επικεφαλής τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής ήρθε από τον Καύκασο, όπου γεννήθηκε και μεγάλωσε. με το μεγάλο κύμα των ξεριζωμένων από τη Μικρασιατική Καταστροφή προσφύγων. Αυτό το κύμα των κατατρεγμένων, αλλά αποφασισμένων να ζήσουν, να στεριώσουν και να δημιουργήσουν, έμελλε να αναμορφώσει, να αναζωογονήσει και να βγάλει με τον δυναμισμό του από την υπανάπτυξη την καθυστερημένη ελληνική ύπαιθρο. Οι πρόσφυγες ρίχτηκαν με πάθος στη δουλειά στους κάμπους και στα οροπέδια της Θράκης και της Μακεδονίας, όπου θέριζε η ελονοσία. Και κατάφεραν μέσα σε ελάχιστο χρόνο, με την εργατικότητα και την προοδευτικότητά τους, να αναμορφώσουν κυριολεκτικά τον τόπο.
Ανάμεσα στους πρόσφυγες βρήκε πρόσφορο έδαφος για να αναπτυχθεί ο συνεργατισμός. Ζώντας από κοντά το όραμα των αγροτών της δεκαετίας του 1920 στο Νεοχώριο της Ξάνθης, όπου είχε εγκατασταθεί με την οικογένειά του, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής εγκαταλείπει τις σπουδές του σιη Νομική Σχολή και τη θέση του υπαλλήλου της Εθνικής Τράπεζας, για να αφοσιωθεί στην ιδέα του συνεργατισμού. Ιδρύει τον συνεταιρισμό «Αναγέννηση» στο χωριό του και σε ηλικία μόλις 26 χρονών, το 1930, εκλέγεται Πρόεδρος της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών του νομού Ξάνθης.
Το ξεκίνημα έγινε. Και σε πέντε χρόνια, το 1935, με επίμονες προσπάθειες και άλλων πρωτοπόρων συνεταιριστών, κατορθώνει να συνενώσει όλες τις συνεταιριστικές δυνάμεις σε μια πανελλήνια οργάνωση, την ΠΑΣΕΓΕΣ (Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών). Τον επόμενο χρόνο ήρθε η δικτατορία Μεταξά και τη διέλυσε. Θα ανασυγκροτηθεί μετά την Κατοχή, το 1945, με πρόεδρο πάλι τον Αλέξανδρο Μπαλτατζή.
Κάτω από αντίξοες συνθήκες, στα ταραγμένα χρόνια του Εμφυλίου, το συνεταιριστικό κίνημα θα πραγματοποιήσει άλματα. Θα πάρει στα χέρια του την ΚΥΔΕΠ (Κεντρική Υπηρεσία Διαχειρίσεως Εγχωρίων Προϊόντων), με πρόεδρο πάλι τον Μπαλτατζή, ο οποίος θα συνενώσει και τους καπνοπαραγωγούς, ιδρύοντας τη ΣΕΚΕ (Συνεταιριστική Ένωση Καπνοπαραγωγών Ελλάδος). Αργότερα θα συνενώσει και τους ελαιοπαραγωγούς, ιδρύοντας την Ελαιουργική. Θα ακολουθήσει η ίδρυση αγροτοβιομηχανιών.
Το ιδιωτικό εμπόριο και η βιομηχανία, βλέποντας ότι οι συνεταιρισμοί, πέρα από την παραγωγή, επεκτείνονται και στην εμπορία των προϊόντων τους και στη μεταποίηση και ότι κινούνται δυναμικά και ανταγωνιστικά, θα αντιδράσουν και θα τους πολεμήσουν. Τους βοηθάει και ο δύσκαμπτος νόμος «περί συνεταιρισμών». Έλεγε ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής: «Ζητούσαμε από τις κυβερνήσεις να μας δώσουν ό,τι έδιναν και στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και μας απαντούσαν: “Εσείς είστε συνεταιρισμοί, δεν το προβλέπει ο νόμος”. Τότε αποφασίσαμε να ιδρύσουμε ανώνυμες εταιρείες, για να εξασφαλίσουμε ίση μεταχείριση». Είχε αυτή την εκπληκτική ικανότητα, με την εφευρετικότητα του να ξεπερνάει τα εμπόδια που του έβαζαν.
Το ίδιο έκανε και όταν μετά τον Εμφύλιο συνέλαβε την ιδέα να προωθήσει τα ελληνικά αγροτικά προϊόντα στις σοσιαλιστικές χώρες, χωρίς να έχει καμία κυβερνητική ενθάρρυνση, αλλά αντιμετωπίζοντας την κατηγορία του φιλοκομμουνιστή. Όταν αντιπροσωπεία της ΣΕΚΕ πήγε στη Μόσχα, η ελληνική πρεσβεία δεν προθυμοποιήθηκε να της δώσει ούτε τη διεύθυνση του Σοβιετικού Οργανισμού Καπνού. Οι άνθρωποι του Μπαλτατζή κινήθηκαν μόνοι τους και έκλεισαν την πρώτη παραγγελία ελληνικών καπνών με ανταλλαγή αγροτικών μηχανημάτων.
Στα πενήντα πέντε χρόνια της συνεταιριστικής του δράσης ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής δημιούργησε τεράστιο και πρωτοποριακό έργο, ιδρύοντας δεκάδες εταιρείες και βιομηχανίες – οι περισσότερες εξαγωγικές.
Ένα όνειρό του από τα πολλά έμεινε ανεκπλήρωτο: Να ιδρύσει συνεταιριστική τράπεζα, για να εξασφαλίσει την οικονομική αυτοδυναμία του συνεταιριστικού κινήματος. Οι διάδοχοι του οφείλουν να την ιδρύσουν, για να τιμήσουν με έργο τη μνήμη του.
