Σαν σήμερα, στις 29 Ιουλίου 1987, πεθαίνει σε νοσοκομείο των Αθηνών ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής. Η πατρίδα μας χάνει έναν μαχόμενο συνεταιριστή, οραματιστή αλλά και δημιουργό. Έναν διορατικό πολιτικό που διέθετε πολιτική σκέψη και συγκρότηση. Ικανότητα να αναλύει τα προβλήματα , να συνθέτει λύσεις με ρεαλισμό οι οποίες οδηγούσαν σε θετικό αποτέλεσμα. Ένα πολιτικό και συνεταιριστή των πράξεων.
Γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1904 στην Κουταϊδα του Καυκάσου. Η οικογένεια του με ρίζες από την Αργυρούπολη του Πόντου εγκαταστάθηκαν στο Σοχούμ, το 1902. Το 1908 με την επικράτηση των Νεό¬τουρκων το Σοχούμ δέχεται μεγάλο κύμα Ποντίων και ο νεαρός Αλέξανδρος ζει από κοντά το δράμα τους. Με την ανακήρυξη της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γεωργίας και την κρατικοποίηση των ιδιοκτησιών,1921, ο πατέρας του χάνει όλη την όχι ευκαταφρόνητη περιουσία του. Με λίγες αποσκευές καταφεύγει στην κατεχόμενη από συμμαχικά και ελληνικά στρατεύματα Κωνσταντινούπολη, λίγο αργότερα στην Μακρά γέφυρα της Ανατολικής Θράκης και το 1922 μετακινείται στην Αλεξανδρούπολη.
Με το πρόγραμμα αποκατάστασης των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής η οικογένεια του εγκαθίσταται στο Νεοχώρι της περιοχής Σταυρούπολης Ξάνθης, γνωστής ως «Σου Γιαλεσί», παγκόσμια γνωστή για τα καπνά της.
Απόφοιτος του ρωσικού γυμνασίου του Σοχούμ εργάζεται στα χωράφια και παράλληλα βοηθά εθελοντικά τις υπηρεσίες εποικισμού στο έργο αποκατάστασης των προσφύγων.
Δείχνει δυναμισμό και εντυπωσιάζει με τις γνώσεις του από νεαρή ηλικία δείχνοντας «σημάδια» του ηγετικού του ρόλου στα κοινά και ιδιαίτερα στα αγροτικά θέματα. Βιώνει την σκληρή δουλειά του καπνοκαλλιεργητή, την εκμετάλλευση και την δυστυχία του αγρότη.
Αναλαμβάνει πρωτόγνωρες για την εποχή πρωτοβουλίες οι οποίες «προβληματίζουν» την οικονομική ελίτ της εποχής που ζει από τον ιδρώτα του σκληρά εργαζόμενου αγρότη, του ανυπεράσπιστου πρόσφυγα. «Προβληματισμό» που επέτεινε η ταπεινή καταγωγή του.
Πολύ χαρακτηριστική είναι η αναφορά στον Αλέξανδρο Μπαλτατζή, που κάνει τα πρώτα του βήματα στην υπηρεσία του αγροτικού κόσμου, στο αδημοσίευτο θεατρικό έργο του αείμνηστου Γιώργου Κωτούλα «οι δύο όψεις ενός καπνόφυλλου» που «αναφέρεται» στην δεκαετία 1920-30.
«…. Αριστείδης (καπνέμπορος). …Το παραδοσιακό εμπόριο έχει ημερομηνία λήξεως. Εδώ λοιπόν, πρέπει να γίνει το βήμα. Τι βήμα λέω. Το άλμα. … Πρέπει να κατακτήσουμε με τα σιγαρέτα μας , την Αθήνα, τον Πειραιά και τις άλλες μεγαλουπόλεις. Επίσης πρέπει να κερδίσουμε ένα μεγάλο στοίχημα. Και δεν είναι άλλο από το να κατακτήσουμε τις αγορές του Αραβικού κόσμου. Αυτό που ονειρεύεται ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής της Ένωσης. Καινούργιος στη δουλειά, μα πολύ ξύπνιος. Μου φαίνεται θα μας φορέσει γυαλιά.
Κλεομένης (στενός συνεργάτης του καπνέμπορου). Αστειεύεσαι βέβαια. Αυτός είναι σχολιαρόπαιδο ακόμα.
Αριστείδης. Αμ δε που είναι έτσι. Είναι ένας νέος πανέξυπνος, πεισματάρης και φιλόδοξος. Θα σου εξομολογηθώ κάτι. Πριν καιρό τον κάλεσα και του πρότεινα να έρθει στη δούλεψη μου. Αρνήθηκε βέβαια. Από την κουβέντα όμως που είχα μαζί του κατάλαβα κάποια πράγματα. Είναι έξυπνη πάστα ανθρώπου. Από το μυαλό του δεν λένε να ξεκολλήσουν οι λέξεις κίνημα και συνεταιρισμός. Τον βλέπω να ενώνει όλους τους καπνοπαραγωγούς και εμείς να ψαχνόμαστε. Τι μάνα τον γέννησε δεν μπορώ να καταλάβω. Να μου το θυμηθείς Κλεομένη και να είσαι βέβαιος πως δεν θα πέσω έξω. Ο Μπαλτατζή θα μας δημιουργήσει προβλήματα. Αν δεν ανοίξουμε τα μάτια μας θα το φυσάμε και δεν θα κρυώνει. ….»
Έχοντας διαμορφώσει συγκεκριμένο όραμα, ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής παραιτείται το 1928 από την Εθνική Τράπεζα, στην οποία είχε διορισθεί το 1927, εγκαταλείπει την πρωτεύουσα και επι¬στρέφει στο Νεοχώρι, όπου αναλαμβάνει την πρωτοβου¬λία και ιδρύει τον Γεωργικό Συνεταιρισμό «Η Αναγέννη¬ση». Με δική του ενθάρρυνση ιδρύονται στην περιοχή και άλλοι έντεκα συνεταιρισμοί.
Για αυτή την καθοριστική του απόφαση ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής, μιλώντας σε εκδήλωση για τα πενήντα χρόνια λειτουργίας της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών Ξάνθης στις 10 Ιουλίου 1982, θα πει: «Το 1928 ήρθα στο Νεοχώρι και ίδρυσα τον Συνεταιρισμό «Η Αναγέννηση». Από το 1927 ήμουν στην Αθήνα ιδιαίτερος γραμματέας του τότε υπουργού Γεωργίας στην Οικουμενική Κυβέρνηση, Αλέξανδρου Παπαναστασίου, και του υφυπουργού Αναστάσιου Μπακάλμπαση, διορισμένος στην Εθνική Τράπεζα με απόσπαση στο υπουργείο Γεωργίας. Αλλά είχα μπροστά μου διαρκώς τον κόσμο αυτόν εδώ στην ακριτική Ελλάδα από τον οποίο προερχόμουν. Τους υπηρετούσα και κάτω στην Αθήνα αλλά ήθελα να έλθω επί τόπου, να αγωνιστώ κοντά τους για την αγροτική αποκατάσταση για την οικονομική ανάπτυξή τους. Δεν ξέρω, είχα μέσα μου μια φλόγα, κάποιο πάθος, το οποίο και τώρα δεν με εγκαταλείπει, δεν με αφήνει να ησυχάσω».
Ο Συνεταιρισμός Νεοχωρίου εγγράφεται, με πολλές «δυσκολίες», στην Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών Ξάνθης. Η μάχη για την εγγραφή θα δοθεί σε Γενική Συνέλευση της Ένωσης. Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής θα την κερδίσει, εντυπωσιάζοντας τα μέλη της συνέλευσης που πολύ σύντομα, το 1930, τον εκλέγουν πρόεδρο.
Η Ένωση της Ξάνθης, με επικεφαλής το δημιουργικό δίδυμο Μπαλτατζή — Ιλαντζή, θα αναδειχτεί σύντομα στην πιο δυναμική συνεταιριστική οργάνωση της χώρας, από την οποία θα ξεκινήσουν πολλές προσπάθειες και θα καρποφορήσουν με αποτέλεσμα να γίνει ο νομός Ξάν¬θης η μεγάλη κυψέλη του αγροτικού συνεταιριστικού κινήματος της χώρας.
Το 1934 μαζί με τον κορυφαίο συνεταιριστή Θεόδ. Τζωτρτζάκη ιδρύουν την Πανελλήνια Συνομοσπονδία Συνεταιρισμών και στις 12 Φεβρουαρίου του 1935 εγκρίνεται το Καταστατικό της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ) και στην πρώτη Γ. Συνέλευση της στις 5 Μαρτίου εκλέγεται ο πρώτος Πρόεδρος της.
Στις 27 Ιανουαρίου του 1946 συγκαλείται η πρώτη μεταπολεμική Γ. Συνέλευση της ΠΑΣΕΓΕΣ και στην ομιλία του ο Αλ. Μπαλτατζής τόνισε: « Οφείλουν να γνωρίζουν πάντες ότι αν δεν ανοικοδομήσωμεν την ύπαιθρο η Ελλάς δεν θα δυνηθεί να επιζήσει και να συνεχίσει τον γενικότερον ρόλος της εις την γωνιάς αυτήν της Βαλκανικής. Η αγροτική τάξις θα αναλάβει τον αγώνα σωτηρίας όχι μόνον του αγροτικού πληθυσμού αλλά της Ελλάδος ολοκλήρου. Εις τα χέρια της ευρίσκεται το μέλλον της Ελλάδος».
Οραματίστηκε ένα σύγχρονο συνεταιριστικό κίνημα στην υπηρεσία της ελληνικής γεωργίας. Με την πίστη ότι τα μεγάλα και πολλαπλά προβλήματα της, στα δύσκολα χρόνια αμέσως μετά την ξενική κατοχή, θα επιλύονταν σε μεγάλο βαθμό με την ενεργή συμμετοχή των ίδιων των ανθρώπων της υπαίθρου, που μοχθούσαν κάτω από αντίξοες και ανυπέρβλητες συνθήκες, «χρησιμοποιεί» την πολιτική του ιδιότητα και μετατρέπει την ΚΥΔΕΠ από ημικρατική σε Συνεταιριστική οργάνωση και προωθεί την δημιουργία μεγάλων συνεταιριστικών οργανώσεων της ΣΕΚΕ (1947) , της ΣΠΕ, της ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ (1949), της ΑΣΕ, της ΣΠΕΚΑ και δεκάδων άλλων μεγάλων Συνεταιριστικών Οργανώσεων και Αγροτικών Βιομηχανιών μέσω των οποίων διασφαλίζεται ο εφοδιασμός των αγροτών με τα αναγκαία εφόδια και εξασφαλίζεται το προϊόν του μόχθου τους.
Διαβλέποντας την ανάγκη στήριξης αυτών των οργανώσεων με ανθρώπινο δυναμικό και έχοντας υπ όψιν την οικονομική αδυναμία Πανεπιστημιακής εκπαίδευσης νέων από αγροτικές περιοχές εμπνέεται και δημιουργεί τον θεσμό των Συνεταιριστικών Υποτροφιών της ΣΕΚΕ από το 1949-1965. Μέσω αυτού του θεσμού πάνω από 400 αγροτόπαιδα σπούδασαν στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσ/νίκης και αποτέλεσαν τους πυρήνες διοικητικής λειτουργίας των Συνεταιριστικών Οργανώσεων.
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής κατέρχεται στις εκλογές της 26ης Σεπτεμβρίου 1932 υποψήφιος βουλευτής στον συν¬δυασμό του Αγροτικού και Εργατικού Κόμματος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου στην εκλογική περιφέρεια Ξάνθης – Ροδόπης. στις οποίες; ήρθε πρώτος στον συν¬δυασμό του κόμματος, αλλά έχασε τη βουλευτική έδρα για σαράντα ψήφους.
Κατά την διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά, το 1939, παίρνει τα πτυχίο της Νομικής.
Μετά τον πόλεμο ίδρυσε δικό του Κόμμα, το «Κόμμα Αγροτών και Εργαζομένων», και εκλέγεται Βουλευτής (1950, 1951, 1956 ,1958).
Το 1960 πρωτοστατεί στην ίδρυση της Ένωσης Κέντρου του οποίου και εκλέγεται Βουλευτής Ξάνθης( 1961, 1963, 1964).
Στην κυβέρνηση του αειμνήστου Γεωργίου Παπανδρέου διετέλεσε Υπουργός Γεωργίας (1963-1965).
Η Θράκη και ιδιαίτερα η Ξάνθη είχαν την τύχη να ευεργετηθούν ακόμα περισσότερο και ιδιαίτερα από το έργο του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΜΠΑΛΤΑΤΖΗ με την δημιουργία μεγάλων συνεταιριστικών βιομηχανιών. Η ΡΟΔΟΠΗ (1963), η ΣΕΒΑΘ (1975), η ΣΕΚΑΠ (1975) η ΣΕΠΕΚ οι οποίες απασχόλησαν εκατοντάδες εργαζόμενους η καθεμιά και πολλαπλά συνέβαλαν στην οικονομική και πολιτιστική πρόοδο της. Πολλαπλά όχι μόνον γιατί οι καλλιέργειες με βιομηχανική τομάτα, πατάτα, λαχανικά έδωσαν νέες ευκαιρίες στον αγρότη της Θράκης, που είδε τον κόπο του ανταμείβεται, αλλά γιατί απασχόλησαν χιλιάδες εργαζόμενους που συνέβαλαν στην οικονομική άνθηση της περιοχής. Αλλά και σήμερα ακόμα χιλιάδες είναι αυτοί που απολαμβάνουν την σύνταξη τους , από την εργασία τους στα συνεταιριστικά εργοστάσια, προσφέροντας στην οικονομία του τόπου.
Η συνεισφορά του Αλέξανδρου Μπαλτατζή στην Ξάνθη υπήρξε πολλαπλά ωφέλιμη και ιδιαίτερη σημαντική. Συνεισφορά την οποίαν δυστυχώς κάποιοι συνεχίζουν να μην εκτιμούν.
Το Κέντρο Μελετών «Αλ. Μπαλτατζής» αξιοποιώντας το αναπαλαιωμένο από τον τέως Δήμο Σταυρούπολής πατρικό του σπίτι στο Νεοχώρι Ξάνθης, οι εργασίες στο οποίο ξεκίνησαν με την θεμελίωση από τον Μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και Πάσης Ελλάδος μακαριστό Χριστόδουλο άξιο τέκνο της Ξανθιώτικης γης τον Σεπτέμβρη του 2006, δημιούργησε το Μουσείο : «Αλέξανδρος Μπαλτατζής»-«Κέντρο ενημέρωσης αγροτικής και συνεταιριστικής ιστορίας» το οποίο εγκαινιάσθηκε τον Οκτώβριο του 2016.
Το Μουσείο , το οποίο μπορεί επισκεφθεί κάποιος ύστερα από συνεννόηση, είναι χώρος τιμής, θύμησης και διαπαιδαγώγησης. Τόπος αναζήτησης αλλά και ερμηνείας τον σκοπού, του τρόπου και της πραγμάτωσης του οράματος του Αλεξάνδρου Μπαλτατζή».
Στο μουσείο θα δείτε μεταξύ άλλων:
-Δημοσιεύματα εφημερίδων και περιοδικών.
-Χειρόγραφα του Αλέξανδρου Μπαλτατζή, προσωπικά του έγγραφα και της οικογένειάς του
-Φωτογραφίες από την λαμπρή πολιτική του σταδιοδρομία, τους αγώνες του, την προσωπική του ζωή
Για πληροφορίες μπορεί κάποιος να επισκεφθεί την ιστοσελίδα μας almpaltatzi.gr και στο facebook: Μουσείο «Αλεξ. Μπαλτατζής».
Ο Αλέξανδρος Μπαλτατζής με την δημιουργική του πορεία, την μακρόχρονη και ανιδιοτελή προσφορά του, ανεδείχθη ως ο μεγάλος συνεταιριστής και πολιτικός που σηματοδότησε την χώρα μας.
Το έργο του, έργο που οραματίστηκε, σχεδίασε και πραγματοποίησε παλεύοντας τις δυσκολίες και αντιστεκόμενος στις προκλήσεις της εποχής του, δεν είναι άλλο παρά τρανή απόδειξη της αγωνίας του για τον τόπο που τον μεγάλωσε και τους ανθρώπους του μόχθου.
Η σημερινή ημέρα ας είναι μια ακόμα ευκαιρία να θυμηθούν οι μεγάλοι και να μάθουν οι νεώτεροι.
Θεόδωρος Νεοφ. Ρωμανίδης
Πρόεδρος Κέντρου Μελετών «Αλ. Μπαλτατζής»
