Μνήμες και ντοκουμέντα 100 χρόνια μετά την απελευθέρωση
100 χρόνια από την απελευθέρωση της Ξάνθης: μνήμη και ορόσημο. Ο σπόρος της ελευθερίας. Η διεργασία της εθνογένεσης στα Βαλκάνια, στα τέλη του 19ου και κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ήταν μια επώδυνη εμπειρία για τους πληθυσμούς που την πλήρωσαν με ιδρώτα, δάκρυα και αίμα. Διώξεις και φόνοι αμάχων, αναγκαστικές μετακινήσεις και υποχρεωτικές «ανταλλαγές» πληθυσμών, εν κρυπτώ εθνοκαθάρσεις με την επίκληση λόγων «προστασίας ζωτικών κρατικών συμφερόντων», διαρπαγές περιουσιών, καταστροφή υλικών και άυλων πολιτιστικών αγαθών, αλλά και αλλοίωση της εθνολογικής φυσιογνωμίας ολόκληρων γεωγραφικών περιοχών ήταν το κόστος της διαμόρφωσης εθνικών κρατών στα ευρωπαϊκά εδάφη της καταρρέουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το κόστος αυτό στη Μακεδονία και τη Θράκη (Βόρεια, Ανατολική και Δυτική) πληρώθηκε από όλους τους πληθυσμούς της, ιδιαίτερα μάλιστα από τους Ελληνορθόδοξους που υπέφεραν τα πάνδεινα από τις διώξεις των Βουλγάρων και των Νεοτούρκων τόσο πριν όσο και κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών και μέχρι το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1918).
Η απελευθέρωση της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου 1919 (με το παλαιό ημερολόγιο) αποτελεί ορόσημο στην πορεία προς την οριστική ενσωμάτωση ολόκληρης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα με τη συνθήκη των Σεβρών (1920) και της Λωζάνης (1923). Η απελευθέρωση της πόλης μας από τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή (1913-1919), της πρώτης θρακικής πόλης που πέρασε σε ελληνική διοίκηση υπό Διασυμμαχικό καθεστώς (Οκτώβριος 1919 – Μάιος 1920), ήταν ο σπόρος που φυτεύτηκε στη Δυτική Θράκη για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1919. Αυτός ο πλήρης δυνατοτήτων σπόρος τελικά φύτρωσε, έφτιαξε ρίζες, κορμό και κλαδιά που άντεξαν στα εκατό χρόνια ακραίων πολιτικών και ιστορικών φαινομένων και εθνικών περιπετειών που ακολούθησαν. Στα εκατό χρόνια (1919-2019) μνήμης αυτής της σπερματικής επετείου απελευθέρωσης της Ξάνθης αφιερώνεται ο κύκλος εκδηλώσεων και το Ημερολόγιο του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου για το έτος 2019 από τη ΦΕΞ και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης.
