Δοϊράνη, Βιστονίδα, Πικρολίμνη, Γαλλικός ποταμός, είναι μερικοί μόνο από τους υδάτινους όγκους που τον τελευταίο χρόνο «βλέπουν» τη στάθμη τους να υποχωρεί και το νερό να εξατμίζεται
Οι δορυφόροι της NASA και του CΟPERNICUS αποτυπώνουν την ξηρασία
Ο μοναδικός κάτοικος της Κερασιάς, ενός χωριού στα 600 μέτρα στο Παπίκιο Όρος, ο Σωτήρης Πουπουζής παρατηρεί από τη δεκαετία του ’80 τις αλλαγές που συντελούνται στο υδάτινο σώμα του παρακείμενου ποταμού ο οποίος καταλήγει στη λίμνη Βιστονίδα.
«Κάποτε ακούγαμε δυνατή τη βοή του ποταμού Τραύου, η κύρια πηγή του οποίου βρίσκεται στο χωριό μου. Τώρα ο ποταμός σχεδόν στέγνωσε και σώπασε. Η στάθμη του από ένα μέτρο που ήταν, έπεσε στα 8 με 10 εκατοστά» λέει στην «Κ» ο συνταξιούχος δικηγόρος, παρατηρώντας ότι άρχισε να μειώνεται η στάθμη του με μεγάλη ταχύτητα, πέρυσι την άνοιξη.
Στην πραγματικότητα, ο Τραύος είναι ένα μόνο από τα πολλά υδάτινα σώματα της Βόρειας Ελλάδας τα οποία εκπέμπουν SOS λόγω των μειωμένων τιμών υετού (βροχοπτώσεις), των αυξημένων θερμοκρασιών και της μειωμένης συσσώρευσης και τήξης χιονιού κατά τους ανοιξιάτικους μήνες.
«Τον Μάρτιο είχαμε κάποιες λίγες βροχούλες, αλλά δεν ήταν ικανές να ανεβάσουν τα αρτεσιανά και να τροφοδοτήσουν το ποτάμι. Φέτος δεν είδαμε ούτε καν χιόνι στο χωριό μου» περιγράφει προβληματισμένος ο κ. Πουπουζής. «Ακόμα και στην κορυφή του Παπίκιου στα 1.460 μέτρα η χιονοκάλυψη δεν ξεπέρασε τα 10 εκατοστά, ενώ λόγω υψηλής θερμοκρασίας το χιόνι έλιωσε αμέσως».
Επικαλούμενος τα μετεωρολογικά δεδομένα της ΕΜΥ για τις αποκλίσεις των βροχοπτώσεων και της θερμοκρασίας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και βασιζόμενος στις παρατηρήσεις παροχής ποταμών και στάθμης λιμνών, ο Αθανάσιος Λούκας, καθηγητής Τεχνικής Υδρολογίας – Διαχείρισης και Αξιοποίησης Υδατικών Πόρων στο Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης ξεκαθαρίζει πως «τα υδατικά σώματα της Κεντρικής Μακεδονίας βρίσκονται σε σημαντική κρίση τα τελευταία 2 με 2,5 έτη».
«Αν ορίσουμε επίπεδα επικινδυνότητας τότε μπορούμε να διακρίνουμε, τουλάχιστον εμπειρικά, την κατάσταση επικινδυνότητας στα υδάτινα σώματα της Βόρειας Ελλάδας» περιγράφει ο καθηγητής. «Για παράδειγμα, η λίμνη Δοϊράνη και άλλες μικρότερες λίμνες βρίσκονται στο κόκκινο. Στο πορτοκαλί βρίσκεται ο ποταμός Στρυμώνας και ο ταμιευτήρας της λίμνης Κερκίνης. Επίσης, προβλήματα αντιμετωπίζουν οι λίμνες Πρέσπες και, ενδεχομένως, θα αντιμετωπίσουν προβλήματα ο ποταμός Νέστος (και οι δύο σημαντικοί ταμιευτήρες Θησαυρού και Πλατανόβρυσης) και η λίμνη Βιστονίδα. Είναι πιθανόν, αργότερα φέτος να αντιμετωπίσει πρόβλημα και ο ποταμός Έβρος, αν και δεν φαίνεται με τα μέχρι σήμερα στοιχεία να υπάρχει πρόβλημα».
Ξηρασία ορατή από τους δορυφόρους της NASA
Η Αλεξάνδρα Γκεμιτζή, καθηγήτρια στο τμήμα Μηχανικών Περιβαλλοντολόγων στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και επικεφαλής ενός Παρατηρητηρίου ξηρασίας στον νομό Ροδόπης, ξεκαθαρίζει πως η ξηρασία είναι ένα φαινόμενο που δεν εκδηλώνεται με τον άμεσο τρόπο των πλημμυρών και των πυρκαγιών. Αποτελεί ωστόσο έναν ύπουλο εχθρό που γίνεται αντιληπτός μόνο όταν πλέον έχει προκαλέσει σημαντικές και συχνά δύσκολα αντιμετωπίσιμες επιπτώσεις.
Ενώ, όπως υπογραμμίζει, οι σύγχρονες τεχνολογικές πρόοδοι και οι δορυφορικές παρατηρήσεις επιτρέπουν πλέον στους επιστήμονες να έχουν μια καλύτερη γνώση για τη ξηρασία, «δυστυχώς στη χώρα μας δεν υπάρχει κάποια συντονισμένη προσπάθεια παρατήρησης του ανησυχητικού αυτού φαινομένου και η παρακολούθηση επαφίεται σε λίγους επιστήμονες που από ερευνητικό ενδιαφέρον ασχολούνται με το συγκεκριμένο θέμα».
Η ίδια μας παρέθεσε τα δεδομένα που αναλύει το τελευταίο διάστημα για τη Βόρεια Ελλάδα
[…] Χαρακτηριστική είναι η εικόνα της άνοιξης 2023, όπου η περιοχή του Έβρου εμφανίζεται με εξαιρετικά μεγάλη αρνητική ανωμαλία εδαφικής υγρασίας. Στην περιοχή αυτή, λίγους μήνες μετά, εκδηλώθηκε η καταστροφική πυρκαγιά στο δάσος της Δαδιάς, τον Αύγουστο του 2023, ενώ γίνεται αντιληπτό πόσο χρήσιμη είναι η παρακολούθηση της παραμέτρου αυτής.Αντίστοιχα αποτελέσματα βλέπουμε παρατηρώντας την εδαφική υγρασία όπως αποτυπώνεται στο δίκτυο μετρήσεων που έχει εγκαταστήσει το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης στον νομό Ροδόπης.[…]. Παρατηρούμε ότι τα δύο σύνολα δεδομένων, αν και διαφορετικά από τη φύση τους, έχουν συγκρίσιμες τιμές και αποτυπώνουν τη σταδιακή μείωση της εδαφικής υγρασίας από το 2021 και μετά. Δεν είναι να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι στη συγκεκριμένη περιοχή, όπου δεν είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε μεγάλες δασικές πυρκαγιές, εκδηλώθηκαν καταστροφικές δασικές πυρκαγιές (Παπίκιο Όρος) κατά τον Οκτώβρη του 2022, αλλά και τον Αύγουστο του 2023.
Η «διαδρομή» της ξηρασίας
Τη λίμνη της Βιστονίδας στα σύνορα των νομών Ξάνθης και Ροδόπης, εκτός από τον Τραύο, τροφοδοτούν (με γλυκό νερό) και οι ποταμοί Κόσυνθος και Κομψάτος. Όταν η παροχέτευση των τριών ποταμών πέφτει, λόγω έλλειψης βροχοπτώσεων όπως συμβαίνει το τελευταίο διάστημα, το θαλασσινό νερό βρίσκει περισσότερο χώρο για να εισχωρήσει, διαταράσσοντας έτσι την ισορροπία της.
Ο Γιώργος Γκίλης, πρόεδρος του Αλιευτικού Συνεταιρισμού Βιστονίδας γνωρίζει από πρώτο χέρι τις επιπτώσεις που έχει η μείωση των γλυκών νερών στη Βιστονίδα. «H λίμνη ήταν κάποτε 65.000 στρέμματα και τώρα είναι 40.000. Κάποτε έφτανε και τα 4 μέτρα βάθος, τώρα το πιο βαθύ της σημείο δεν ξεπερνά τα 2,5 μέτρα» περιγράφει, εξηγώντας στη συνέχεια τους λόγους που συμβαίνει αυτό: «Όταν πιάνουμε 40, 41 και 42 βαθμούς Κελσίου, το νερό βράζει και εξατμίζεται. Όταν έχουμε ακραίες πλημμύρες, τα ποτάμια μεταφέρουν στη λίμνη φερτά υλικά, προκαλώντας προσχώσεις. Είτε θα βρέχει πάρα πολύ είτε καθόλου, όπως αυτή την περίοδο».
Οι παραπάνω συνθήκες έχουν δημιουργήσει σημαντικό πρόβλημα στους ψαράδες. «Οι βίαιες εναλλαγές στο περιβάλλον της λίμνης όπως και η εισβολή αυτού του “διαβόλου” που αγαπάει τα ζεστά νερά, του μπλε κάβουρα, μας έχουν διαλύσει. Έχουν εξαφανιστεί τα γριβάδια και τα χέλια. Η παραγωγή της αθερίνας πέφτει διαρκώς. Όταν μπήκα στον συνεταιρισμό το 1992 πιάναμε μέχρι και 300 τόνους αθερίνας τον χρόνο. Τη χρονιά που πέρασε πέσαμε στους 30 τόνους, από 80 πρόπερσι».
Θερμαίνεται με μεγαλύτερο ρυθμό
Ο Σταύρος Ντάφης, φυσικός-μετεωρολόγος Ph.D και συνεργάτης στα meteo.gr και climatebook.gr του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών λέει στην «Κ» πως η Βόρεια Ελλάδα, τα τελευταία 30 τουλάχιστον χρόνια, θερμαίνεται με τον μεγαλύτερο ρυθμό σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας μας και παρουσιάζει το μέγιστο στην τάση αύξησης ημερών ξηρασίας.
Τα παραπάνω στοιχεία προκύπτουν τόσο από επίγειες παρατηρήσεις των μετεωρολογικών σταθμών, όσο και από δεδομένα αριθμητικών μοντέλων (που λαμβάνουν υπόψη και τους μετεωρολογικούς σταθμούς) της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Κλίματος Copernicus.
Η περσινή χρονιά ήταν σύμφωνα με τον κ. Ντάφη ένα έτος-«σταθμός» για την κλιματική αλλαγή στη χώρα μας. «Σύμφωνα με την κλιματική αποτίμηση για το 2023, η οποία δημοσιεύτηκε από το Climatebook.gr, για ακόμη μια χρονιά στη Βόρεια Ελλάδα καταγράφηκαν οι υψηλότερες αποκλίσεις θερμοκρασίας σε όλη τη χώρα. Επίσης η Βορειοανατολική Ελλάδα δέχθηκε πολύ λιγότερες ημέρες βροχοπτώσεων και μικρότερα ύψη βροχής από τη μέση τιμή των τελευταίων 30 ετών. Επιπρόσθετα, στα ορεινά της Μακεδονίας και της Θράκης παρατηρείται η μεγαλύτερη μείωση της περιόδου χιονοκάλυψης, μείωση του πάχους χιονιού που συγκεντρώνεται ανά έτος και αύξηση του υψομέτρου στο οποίο σημειώνονται οι χιονοπτώσεις. Παρόμοιες συνθήκες κατά την τελευταία ειδικά δεκαετία καταγράφουμε και σε όλα τα Βαλκάνια, στα ορεινά των οποίων οι λεκάνες απορροής ποταμών καταλήγουν στη χώρα μας».
Ο κ. Λούκας, βασιζόμενος σε δεδομένα της ΕΜΥ, υπογραμμίζει πως ο φετινός χειμώνας (Δεκέμβριος 2023 – Φεβρουάριος 2024) ήταν ο θερμότερος από το 1960. «Η μέση θερμοκρασία τον χειμώνα 2023-2024 ήταν κατά 2,3oC υψηλότερη από τον μέσο όρο της περιόδου 1981-2010 και 0,2oC υψηλότερη από τον μέχρι πρότινος θερμότερο χειμώνα του 2020/21. Οι μεγαλύτερες αποκλίσεις της μέσης θερμοκρασίας του χειμώνα 2023-2024 από τη μέση τιμή 1981-2010 σημειώθηκαν στη Βόρεια Ελλάδα σε περιοχές της ανατολικής Θράκης και νησιά του βορείου Αιγαίου».
*Απόσπασμα από το ρεπορτάζ της Δήμητρας Τριανταφύλλου «Βόρεια Ελλάδα: Ο ποταμός στέγνωσε, η λίμνη εξαφανίστηκε/ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
