Τα μαύρα μάτια του Καραγκιόζη

Άκρα του τάφου σιωπή στον κάμπο βασιλεύει·

λαλεί πουλί, παίρνει σπυρί, κι η μάνα το ζηλεύει.

Τα μάτια η πείνα εμαύρισε· στα μάτια η μάνα μνέει·

στέκει ο Σουλιώτης ο καλός παράμερα και κλαίει:

«Έρμο τουφέκι σκοτεινό, τί σ’ έχω γω στο χέρι;

Οπού συ μου ’γινες βαρύ κι ο Αγαρηνός το ξέρει.»

Ελεύθεροι Πολιορκημένοι, Διονύσιος Σολωμός

Αυτά τα μαύρα μάτια του Καραγκιόζη! Για χάρη τους «μαλώνουν» μελετητές του θεάτρου σκιών της Ελλάδας και της Τουρκίας, για να αποδείξουν πως ο δημοφιλής ήρωας του θεάτρου σκιών είναι δικό τους παιδί. Karagöz σημαίνει μαυρομάτης, το ίδιο το όνομά του είναι τούρκικο, άρα είναι δικός μας, λένε οι Τούρκοι.

Ο Δημήτρης Μόλλας, στο βιβλίο του «Ο Καραγκιόζης μας», αναφέρει πως «οι Ίωνες, προκειμένου να χαρακτηρίσουν τη σοφία, λέγανε για το φορέα της “ούτος μέλαν όμμα σχει”», δηλαδή αυτός έχει μαύρα μάτια. Επίσης, ισχυρίζεται πως το όνομα του αρχαίου μας πρόγονου, του δημιουργού των γνωστών μύθων, του Αισώπου σημαίνει μαυρομάτης. Οπότε… «ο νοών νοείτο».

Ο Χαράλαμπος Μπράμος, στο βιβλίο του «Σκιών Έτυμον», συμφωνεί με τον ισχυρισμό του Δημήτρη Μόλλα. Επίσης, αναφέρει τα εξής: «ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ και στα τουρκικά ΚΑΡΑ-ΓΚΙΟΖ, δηλαδή μαυρομάτης, είναι λέξις ελληνική σύνθετη, αποτελούμενη από τις λέξεις ΚΑΡΑΣ = ΜΑΥΡΟΣ και ΟΚΚΟΣ = ΟΦΘΑΛΜΟΣ – ΜΑΤΙ και έγινε ΚΑΡΑ-ΟΚΚΟΣ → ΚΑΡΑ-ΚΟΣ → ΚΑΡΑ-ΚΟΖ → ΚΑΡΑ-ΓΚΙΟΖ».

Και αυτή η διαμάχη χρόνια κρατεί και λύση μάλλον δε θα βρεθεί. Μα ακόμα και για τον μεγαλύτερο ποιητή όλων των εποχών, τον Όμηρο, δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά πού γεννήθηκε. Επτά πόλεις ερίζουν για την καταγωγή του. Και αυτός είχε μια ιδιαιτερότητα στα μάτια, ήταν τυφλός. Κατάφερε όμως να βλέπει με «άλλα μάτια», γι’ αυτό κατόρθωσε να δημιουργήσει τα αριστουργήματά του που ακόμα και σήμερα, αιώνες αργότερα, μπορούν και μας συγκινούν. Τους σπουδαίους ανθρώπους, αυτούς που μας φανερώνουν τις αλήθειες της ζωής, όλοι τους θέλουν δικούς τους.

Η μεγάλη τέχνη, αυτή που αποκαλύπτει τις αιώνιες αλήθειες, δεν αποτελεί αποκλειστικό κτήμα κανενός λαού. Είναι πανανθρώπινη. Οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, έχουν τις ίδιες ανησυχίες. Ζούνε και πεθαίνουν ψάχνοντας απαντήσεις σ’ ένα τεράστιο «Γιατί;». Όποιος καταφέρει να βρει ή να ψηλαφίσει μια δική του απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι ευτυχισμένος. Έτσι βρίσκουμε σκοπό στη ζωή μας, δίνουμε νόημα στην ύπαρξή μας. Η απάντηση σ’ αυτό το «Γιατί;» καθορίζει την πορεία μας στη ζωή.

Δύσκολο όμως να απαντήσεις σ’ αυτό το μεγάλο ερώτημα. Εδώ παίζει το ρόλο της η τέχνη. Αυτή μας βοηθά να δούμε την απάντηση. Η τέχνη «μας ανοίγει τα μάτια» για να μπορέσουμε να κοιτάξουμε τη ζωή αλλιώς. Αυτό κάνει και ο Καραγκιόζης, αιώνες τώρα, με τη δική του ταπεινή τέχνη. Το σκοτάδι είναι ολόγυρά του. Η αδικία, η πείνα, η κακία. Αν είσαι αδύναμος, καταφέρνει αυτό το σκοτάδι να μπει μέσα σου και να σου μαυρίσει την ψυχή. Αν είσαι δυνατός όμως, σου αλλάζει την οπτική του κόσμου. Μπορείς ν’ απαντήσεις στα μεγάλα ερωτήματα. Τα μάτια σου βλέπουν αυτά που οι πολλοί δεν μπορούνε να δουν. Το τίμημα είναι ότι μαυρίζουν.

Το να έχεις το χάρισμα να βλέπεις με «μαύρα μάτια» δεν αποτελεί μόνο προνόμιο μα και τεράστια ευθύνη. Χρέος σου είναι να μπορέσεις να βοηθήσεις τους υπόλοιπους που δε βλέπουν. Να τους «ανοίξεις τα μάτια». Να τους δώσεις να καταλάβουν πως είμαστε περαστικοί σ’ αυτόν τον κόσμο. Μας τον κληρονόμησαν οι παλιοί, φυλάσσοντάς τον «ως κόρη οφθαλμού». Έχουμε την ευθύνη να τον παραδώσουμε ακέραιο και καλύτερο στις επόμενες γενιές.

Ο κόσμος μας δεν είναι μόνο το φυσικό περιβάλλον που ζούμε. Κόσμος μας είναι και το παραμύθι της γιαγιάς, η τέχνη του πατέρα, η αγάπη της μάνας. Μια παράγκα που μας άφησε ο παππούς, κληρονομιά της δουλειάς μιας – και πολλές φορές όχι μόνο μιας – ολάκερης ζωής.

Η πιο σημαντική κληρονομιά όμως που μας άφησαν οι δικοί μας είναι η ελευθερία. Αυτή είναι το φως που μας οδηγεί στο σκοτάδι. Όταν έχεις ελευθερία, μπορείς να σκεφτείς. Να ανοίξεις τα μάτια και να δεις. Να δώσεις απάντηση στο μεγάλο «Γιατί;» της ζωής. Γιατί μόνο «Όποιος ελεύθερα συλλογάται, συλλογάται καλά» σύμφωνα με τον Ρήγα Φεραίο.

Κάθε φορά που διακυβεύεται η ελευθερία μας, είναι η μεγάλη ώρα του Ξεσηκωμού. Πρέπει να πολεμήσουμε ενάντια στον κάθε «Αγαρηνό» που προσπαθεί να μας την στερήσει. Καθήκον μας είναι να τη φυλάξουμε κι εμείς, όπως οι πρόγονοί μας. Κι αν μας «πολιορκούν» για να μας τη στερήσουν ας κάνουμε φρούριο την «παράγκα» που μας άφησαν. Ας κάνουμε αυτό που μας καλεί ο Κωστής Παλαμάς: «Χτίσε κάστρο απάνω του και ταμπουρώσου μέσα για πάλεμα, για μάτωμα, για την καινούργια γέννα». Και αν αισθανόμαστε μικροί απέναντι στους πρόγονούς μας, που αγωνίστηκαν για να κερδίσουν το ύψιστο αγαθό, είναι η ώρα της «Μεγάλης Εξόδου».

Η πιο «Μεγάλη Έξοδος» είναι όταν βγαίνουμε έξω από τον ίδιο μας τον εαυτό. Για να κοιτάξουμε μέσα μας από μια διαφορετική γωνιά. Για να μπορέσουμε να δώσουμε απάντηση όχι μόνο στο μεγάλο «Γιατί;» αλλά και στο ποιοι πραγματικά είμαστε. Πρέπει όμως να δούμε τον εαυτό μας «με άλλα μάτια». Όπως αυτά με τα οποία μας κοιτάζει, αιώνες τώρα, ο καμπούρης φίλος μας. Με τα μαύρα μάτια του Καραγκιόζη.