Μία συζήτηση με τον Δημήτρη Καλογιαννίδη, ιστορικό – υποψήφιο διδάκτορα στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ
«Οι μεγάλες αλλαγές στο επίπεδο της καθημερινότητας των κατοίκων της πόλης άρχισαν να εμφανίζονται αμέσως μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου του 1940»
Η Ξάνθη ανήκει στην ομοταξία των πόλεων όπου κάθε σοκάκι, κάθε στροφή, κάθε κτίσμα έχει μία ιστορία να διηγηθεί, αρκεί ο περιπατητής να είναι έτοιμος να ακούσει. Οι «Ιστοριοτοπίες» του Δημήτρη Καλογιαννίδη, ιστορικού – υποψήφιου διδάκτορα στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ αναλαμβάνουν να φέρουν στο φως ξεχασμένες ιστορίες και πρόσωπα ώστε να δώσουν μία νέα οπτική στην πόλη που περπατάμε καθημερινά αγνοώντας τα μικρά ή μεγάλα γεγονότα τα οποία συνέβησαν εδώ.
Με αφορμή τον ερχόμενο ιστορικό περίπατο την Κυριακή 29 Οκτωβρίου με τίτλο «Περπατώντας στα ίχνη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην πόλη της Ξάνθης», ο κ. Καλογιαννίδης μιλά στο «Ε» για το πώς τα γεγονότα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου επηρέασαν την Ξάνθη και την ζωή των κατοίκων της, αλλά και τα μελλοντικά σχέδια των «Ιστοριοτοπιών».
«Ε»: Πως γεννήθηκαν οι «Ιστοριοτοπίες» και ποιος θα λέγατε ότι είναι ο σκοπός τους;
Δ.Κ.: Η αρχική ιδέα για τη δημιουργία των Ιστοριοτοπιών εντοπίζεται αρκετά χρόνια νωρίτερα και βασίζεται σε ένα προβληματισμό που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών μου σπουδών στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου. Εκείνη την περίοδο συζητάγαμε αρκετά με ένα κύκλο συμφοιτητών και συναδέλφων για το κατά πόσο η έρευνα που διεξάγεται στο ακαδημαϊκό περιβάλλον έρχεται σε επαφή με ένα ευρύτερο κοινό. Αναζητώντας νέους τρόπους διάχυσης της ιστορικής γνώσης στην κοινωνία και προσπαθώντας να συνδέσουμε τις έρευνες που πραγματοποιούσαμε στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών – διδακτορικών μας σπουδών με το χώρο της πόλης πραγματοποιήσαμε μέσω μιας ομάδας που είχαμε δημιουργήσει ορισμένες δράσεις, όπως εκδηλώσεις και ιστορικούς περιπάτους στο κέντρο της Αθήνας που αφορούσαν την περίοδο της Κατοχής, των Δεκεμβριανών και της Δικτατορίας. Όταν επέστρεψα στην Ξάνθη το 2018 έχοντας πλέον μια συστηματική ενασχόληση με την τοπική ιστορία στο πλαίσιο των διδακτορικών μου σπουδών στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ άρχισα να χρησιμοποιώ τους ιστορικούς περιπάτους ως εκπαιδευτικό εργαλείο στο πλαίσιο των μαθημάτων τοπικής ιστορίας που πραγματοποίησα στα Κέντρα Δια Βίου Μάθησης του Δήμου Ξάνθης και Κομοτηνής και σε ένα σεμινάριο νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης. Στο πλαίσιο αυτών των δραστηριοτήτων άρχισε να ωριμάζει η αρχική ιδέα που πάντα υπήρχε στο πίσω μέρος του μυαλού μου για τη δημιουργία ενός φορέα ο οποίος θα ασχολείται με την έρευνα της τοπικής ιστορίας και θα πραγματοποιεί διάφορες δημόσιες δράσεις και εκδηλώσεις για την ανάδειξή της. Κάπως έτσι στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς προχωρήσαμε ένα βήμα παραπέρα και ιδρύσαμε μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία τις «Ιστοριοτοπίες», η οποία έχει ως βασικό σκοπό την ερευνά της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της περιοχής, ενώ παράλληλα μέσα από το δημιουργικό διάλογο της με τις άλλες επιστήμες (π.χ. λαογραφία, κοινωνική ανθρωπολογία), αλλά και τις τέχνες (π.χ. θέατρο) θα πραγματοποιεί διάφορες δράσεις μέσω των οποίων θα επικοινωνεί την ιστορική γνώση στο ευρύτερο κοινό.
«Ε»: Την ερχόμενη Κυριακή θα πραγματοποιηθεί περίπατος ο οποίος έχει τίτλο «Περπατώντας στα ίχνη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην πόλη της Ξάνθης». Τι θα παρακολουθήσουν οι συμμετέχοντες/ούσες;
Δ.Κ.: Η συγκεκριμένη ιστορική περιήγηση, όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον τίτλο, αφορά την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου και της γερμανοβουλγαρικής κατοχής. Περπατώντας στους δρόμους της πόλης και πραγματοποιώντας ορισμένες στάσεις σε σημεία που συνδέονται με αυτή την περίοδο συζητάμε για τα γεγονότα εκείνης της ταραγμένη εποχής και βλέπουμε τον αντίκτυπο που είχε ο πόλεμος και η συνακόλουθη κατοχή στην καθημερινή ζωή των κατοίκων. Παράλληλα μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε τον τρόπο με τον οποίο εκδηλώθηκαν μια σειρά από φαινόμενα εκείνης της περιόδου, όπως η αντίσταση, η συνεργασία και η μαύρη αγορά, σε τοπικό επίπεδο, καθώς και να ανασυστήσουμε διάφορες πτυχές της εμπειρίας των ίδιων των ανθρώπων που έζησαν αυτή την εποχή στην πόλη της Ξάνθης. Με τον τρόπο αυτό θα ανακαλύψουμε με ένα πιο άμεσο και βιωματικό τρόπο μια εν πολλοίς άγνωστη περίοδο της νεότερης και σύγχρονης ιστορίας της πόλης μας, καθώς και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης.
«Ε»: Πώς επηρέασε τους κατοίκους της Ξάνθης το ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου; Υπήρξαν άμεσες συνέπειες ή αλλαγές στην πόλη;
Δ.Κ.: Αναμφισβήτητα το ξέσπασμα ενός πολέμου τέτοιας κλίμακας επηρέασε με πολλαπλούς τρόπους και σε διαφορετικά επίπεδα τις κατά τόπους κοινωνίες. Παρόλο που η Ελλάδα ανήκει στις χώρες που δεν συμμετείχαν από την πρώτη στιγμή στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο , ωστόσο οι κραδασμοί από τις εξελίξεις αυτής της περιόδου επηρέασαν την οικονομία της χώρας ένα γεγονός που είχε ήδη από το 1940 άμεσες συνέπειες και στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας. Ουσιαστικά όμως οι μεγάλες αλλαγές στο επίπεδο της καθημερινότητας των κατοίκων της πόλης άρχισαν να εμφανίζονται αμέσως μετά την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου στις 28 Οκτωβρίου του 1940, όπου μια σειρά από παράγοντες, όπως οι επιπτώσεις στην τοπική οικονομία και στην παραγωγική δραστηριότητα, η επιστράτευση των ανδρών, τα μέτρα και οι περιορισμοί που επέβαλε το καθεστώς της δικτατορίας του Μεταξά επιδείνωσαν σταδιακά τις συνθήκες διαβίωσης και επηρέασαν σε σημαντικό βαθμό τις συνήθειες της καθημερινής ζωής αυτών που έμεναν πίσω στα μετόπισθεν, κυρίως των γυναικών, των παιδιών και των ηλικιωμένων.
Δημήτρης Καλογιαννίδης, ιστορικός – υποψήφιος διδάκτορας στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του ΔΠΘ
«Ε»: Πώς επηρέασε η κατάληψη της Ξάνθης από δυνάμεις του Άξονα την καθημερινότητα των κατοίκων και ποιες ήταν οι βασικές προκλήσεις που αντιμετώπισαν αυτό το διάστημα;
Δ.Κ.: Η εκδήλωση της γερμανικής επίθεσης στις 6 Απριλίου του 1941 προκάλεσε σημαντικές αναταράξεις στο εσωτερικό της τοπικής κοινωνίας. Από την πρώτη στιγμή κι ενώ συνεχιζόταν η αντίσταση των ελληνικών δυνάμεων στα οχυρά της γραμμής Μεταξά οι ελληνικές διοικητικές αρχές και ο ανώτερος κλήρος άρχισαν να εγκαταλείπουν την περιοχή. Το γεγονός αυτό πυροδότησε ένα μεγάλο και ανεξέλεγκτο ρεύμα αποχώρησης, καθώς αρκετοί ήταν αυτοί που επιχείρησαν μέσα στο γενικότερο κλίμα που είχε διαμορφωθεί να εγκαταλείψουν την περιοχή και να περάσουν προς την ανατολική πλευρά του Νέστου για να κατευθυνθούν νοτιότερα. Οπότε μπορούμε να αναλογιστούμε το αρχικό σοκ αυτών που έμειναν πίσω, καθώς και την αμηχανία που ενδεχομένως αισθάνθηκαν, όταν εντελώς αβοήθητοι περίμεναν την επικείμενη άφιξη ενός εχθρικού στρατού στην πόλη. Ωστόσο, η παρουσία των γερμανικών στρατευμάτων υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια, καθώς ήδη από τις 20 Απριλίου, δύο μόλις εβδομάδες μετά την εκδήλωση της γερμανικής επίθεσης, είχαν αρχίσει να καταφθάνουν τα πρώτα βουλγαρικά στρατεύματα στην περιοχή. Από την πρώτη στιγμή η Βουλγαρία προχώρησε στην προσάρτηση της περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης, δημιουργώντας την Περιφέρεια της Μπέλο Μόρε ως μια νέα διοικητική ενότητα του βουλγαρικού κράτους με έδρα την Ξάνθη. Το γεγονός αυτό καθόρισε την πολιτική των βουλγαρικών αρχών κατοχής στην περιοχή, η οποία κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αναδιοργανώθηκε με βάση τα βουλγαρικά πρότυπα σε διοικητικό, οικονομικό, εκπαιδευτικό και εκκλησιαστικό επίπεδο. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα από την άφιξη των βουλγαρικών δυνάμεων οι κάτοικοι της περιοχής κλήθηκαν να ζήσουν μέσα σε ένα ολοκληρωτικά εκβουλγαρισμένο περιβάλλον, όπου οι ελλείψεις σε τρόφιμα και είδη πρώτης ανάγκης, η ανεργία και η υποαπασχόληση, οι απελάσεις σε συνδυασμό με την επιστράτευση για καταναγκαστική εργασία, καθώς και οι κάθε λογής απαγορεύσεις και περιορισμοί διαμόρφωσαν μια δύσκολη, επισφαλή και καταθλιπτική καθημερινότητα για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.
«Ε»: Ποιες οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές επήλθαν στην Ξάνθη ως αποτέλεσμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου;
Δ.Κ.: Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε την πιο καταστροφική πολεμική σύρραξη της σύγχρονης εποχής με ιδιαίτερα οδυνηρές συνέπειες για τις τοπικές κοινωνίες. Όσον αφορά την περίπτωση της Ξάνθης η πολιτική που εφάρμοσαν οι κατοχικές αρχές για την ενσωμάτωση της οικονομίας της περιοχής στο βουλγαρικό κράτος και για την οικειοποίηση βασικών τομέων της παραγωγικής δραστηριότητας είχε ως αποτέλεσμα μια βίαιη αναδιοργάνωση της αγοράς εργασίας, η οποία επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την οικονομική και επαγγελματική δραστηριότητα των κατοίκων της περιοχής. Η γενικότερη οικονομική αποδιάρθρωση και παρακμή αυτής της περιόδου ενίσχυσε τη δημογραφική αιμορραγία στο εσωτερικό της τοπικής κοινωνίας, καθώς ένα σημαντικό μέρος του τοπικού πληθυσμού υποχρεώθηκε λόγω της κατάστασης που διαμορφώθηκε να εγκαταλείψει την περιοχή καταφεύγοντας προς τη γερμανοκρατούμενη ζώνη αλλά και προς την πλευρά της Τουρκίας, ιδιαίτερα όσον αφορά τους μουσουλμάνους κατοίκους της περιοχής, ενώ αρκετοί ήταν αυτοί που δεν επέστρεψαν μετά το τέλος αυτής της περιόδου. Παράλληλα οι διαβρωτικές συνέπειες αυτής της περιόδου στην τοπική κοινωνία επηρέασαν σημαντικά τον ψυχισμό και τη συναισθηματική κατάσταση του πληθυσμού, καθώς ο φόβος, η αγωνία και η αβεβαιότητα για το μέλλον έγιναν βασικά συστατικά στοιχεία της καθημερινότητας των κατοίκων της πόλης.
«Ε»: Υπάρχουν συγκεκριμένα άτομα από την Ξάνθη που έπαιξαν σημαντικό ρόλο κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και ποια ήταν η συνεισφορά τους;
Δ.Κ.: Αναμφίβολα, ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η συνεισφορά όσων ανθρώπων συμμετείχαν στην αντίσταση κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Αν πρέπει να σταθούμε σε κάποιον αυτός είναι ο Θεόφιλος Παπαδόπουλος μέλος της Περιφερειακής Επιτροπής του ΕΑΜ, ο οποίος τον Μάρτιο του 1943 συνελήφθη από τις βουλγαρικές αρχές, βασανίστηκε και πέρασε το υπόλοιπο διάστημα της κατοχής έγκλειστος σε φυλακές στο εσωτερικό της Βουλγαρίας. Ο συγκεκριμένος μαζί με ορισμένους ακόμα Ξανθιώτες έγκλειστους στις βουλγαρικές φυλακές επέστρεψε στην Ξάνθη αμέσως μετά την Απελευθέρωση και εκλέχθηκε Δήμαρχος με το ψηφοδέλτιο της εαμικής παράταξης λαμβάνοντας συντριπτικά ποσοστά στο πλαίσιο της εκλογικής διαδικασίας. Οι νέες αυτοδιοικητικές αρχές κλήθηκαν να διοικήσουν σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο για την πόλη, καθώς έπρεπε να αντιμετωπίσουν τις επείγουσες επισιτιστικές ανάγκες και τα οξύτατα προβλήματα που κληροδότησε ο πόλεμος και η κατοχή στο επίπεδο της τοπικής κοινωνίας. Εξίσου σημαντική ωστόσο υπήρξε η στάση και όλων εκείνων των αφανών υποκειμένων της ιστορίας, των απλών, καθημερινών ανθρώπων που δεν βουλγαρογράφηκαν και επιβίωσαν κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου υπομένοντας τις κακουχίες και τις καταπιέσεις των βουλγαρικών αρχών κατοχής.
«Ε»: Πως σκοπεύετε να κινηθείτε το προσεχές διάστημα;
Δ.Κ.: Στις άμεσες προτεραιότητές μας είναι να επεκτείνουμε τις ιστορικές περιηγήσεις σε νέες θεματικές. Στόχος είναι να αναπτύξουμε ένα εύρος θεματικών, οι οποίες θα καλύπτουν τη νεότερη και σύγχρονη ιστορία της πόλης αλλά και της ευρύτερης περιοχής, έτσι ώστε ο καθένας που το επιθυμεί να μπορεί να γνωρίσει την τοπική ιστορία μέσα από αυτή την άμεση και βιωματική διαδικασία. Παράλληλα κατά τη φετινή χρονιά θα τρέξουμε και εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές και μαθήτριες της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Ήδη έχουμε ξεκινήσει να υλοποιούμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την καθημερινή ζωή στην πόλη της Ξάνθης κατά την περίοδο του ελληνοϊταλικού πολέμου και ένα ακόμα που αφορά τη χρήση του νερού στην καθημερινή ζωή των κατοίκων της πόλης κατά τα οθωμανικά χρόνια, ενώ στο επόμενο διάστημα θα προχωρήσουμε στο σχεδιασμό και την υλοποίηση νέων. Επιπλέον, ετοιμάζουμε ένα εργαστήριο τοπικής ιστορίας με ειδική θεματική, το οποίο θα πραγματοποιήσουμε σε συνεργασία με το Χορευτικό και Πολιτιστικό Σύλλογο Αβδηριτών, καθώς και βιβλιοπαρουσιάσεις μέσω των οποίων θέλουμε να ανοίξουμε μια συζήτηση για διάφορες θεματικές και ζητήματα που αφορούν την τοπική κοινωνία.
Πληροφορίες ιστορικού περιπάτου «Περπατώντας στα ίχνη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην πόλη της Ξάνθης»
Κυριακή 29 Οκτωβρίου 2023, 11:30 π.μ.
Κόστος συμμετοχής: 7 ευρώ
Υπεύθυνος περιήγησης/δηλώσεις συμμετοχής: Δημήτρης Καλογιαννίδης, ιστορικός
– υποψήφιος διδάκτορας ΔΠΘ (6976266393)
Διοργάνωση: Ιστοριοτοπίες
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
