Στα μέσα καλοκαιριού του 2012, εργαζόμουν πάνω στη διατριβή μου ως μεταπτυχιακός φοιτητής του Πολυτεχνείου Ξάνθης. Το θέμα αφορούσε τον (επανα)σχεδιασμό του αστικού κέντρου της Ξάνθης με βιοκλιματικά χαρακτηριστικά, αφού η κατάσταση του μικροκλίματος κατά τους θερινούς μήνες είχε μετρηθεί και είχε προσομοιωθεί σε κατάλληλα λογισμικά.
Το ζητούμενο της διατριβής ήταν, το κατά πόσο η πρόσφατη τότε νέα μορφή του κέντρου (νέα κεντρική πλατεία, ενοποίησεις χώρων πρασίνου, πεζοδρομήσεις οδών, καθώς και η κατασκευή νέων (εμπορικών) κτιρίων εντός του ιστού), ικανοποιούσε τις υπό μελέτη απαιτήσεις της θερμικής άνεσης. Το κατά πόσο δηλαδή, με αντικειμενικά στοιχεία και σχετικές ενδείξεις και μετρήσεις, ένας μέσος πολίτης μπορούσε να κυκλοφορήσει τους θερινούς μήνες άνετα και χωρίς δυσφορία, σε μια περιοχή που μόλις είχε αλλάξει την μορφή της. Μια μορφή που κόστισε σε χρόνο και σε χρήμα αλλάζοντας το κέντρο της πόλης, δίνοντας υποτίθεται περισσότερα ποιοτικά, εμπορικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά από κάτι που απλώς ονομάζεται «ανάπλαση». Μήπως όμως αυτό πια δεν αρκεί;
Οι τότε μετρήσεις και προσομοιώσεις των βιοκλιματικών μοντέλων ήδη επιβεβαίωναν τις όποιες ανησυχίες για θερμική επιβάρυνση. Οι καιρικές συνθήκες του καλοκαιριού του 2012 που μοιάζουν αρκετά με τις φετινές, μετέτρεπαν το μικροκλίμα της περιοχής σε αφόρητο, κυρίως τις μεσημεριανές ώρες. Είναι γνωστό πια πως η έντονη αστικοποίηση, τα οικοδομικά υλικά, η χωροταξία, οι μειωμένοι χώροι πρασίνου κ.α., επηρεάζουν σε πολύ μεγάλο βαθμό το μικροκλίμα και οδηγούν σε αυτό που ονομάζουμε φαινόμενο της «αστικής θερμικής νησίδας». Είναι περισσότερο από βέβαιο πως οι καύσωνες ως ένα συχνό πια φαινόμενο, θα μας απασχολούν συνεχώς υπό αυτό το πρίσμα.
Η συζήτηση διεθνώς έχει ξεφύγει πλέον από τα στενά και απλουστευμένα όρια του αν κάποιος/κάποια ζεσταίνεται ή όχι όταν κυκλοφορεί σε μια πόλη ή από τους αρχιτεκτονικούς προβληματισμούς. Το ζήτημα πια έχει σοβαρές προεκτάσεις για την δημόσια υγεία και ειδικά των ευάλωτων ομάδων που σχετίζονται με καρδιαγγειακά και αναπνευστικά προβλήματα (πάνω από 60000 θάνατοι στην Ευρώπη το καλοκαίρι του 2022 λόγω καύσωνα). Ο κοινωνικός αντίκτυπος είναι εξίσου σημαντικός καθώς οι ψυχοσωματικές αντοχές των πολιτών δοκιμάζονται με αυξημένη αίσθηση ταλαιπωρίας και δυσφορίας. Έχει και οικονομικές προεκτάσεις γιατί τα εμπορικά κέντρα ερημώνουν στις ακραίες καιρικές συνθήκες μιας γενικά θερμής περιόδου. Οι διοικήσεις των Δήμων επιβαρύνονται με επιπλέον κόστη ενεργειακών καταναλώσεων των δημόσιων κτιρίων και οι πολίτες ειδικά στα πυκνοκατοικημένα τετράγωνα αντιμετωπίζουν το αυξημένο ενεργειακό κόστος για την ψύξη των κατοικιών τους.
Παγκόσμιοι οργανισμοί και υπηρεσίες ασχολούνται εντατικά με το μεγάλο αυτό πρόβλημα. Χρηματοδοτήσεις και έργα είναι στη διάθεση μικρότερων ή και μεγαλύτερων αστικών κέντρων πολλών χωρών. Στη Ξάνθη που είναι ενα μικρό αστικό κέντρο, τι θα μπορούσε να γίνει;
Να καταγραφούν και να αυξηθούν οι χώροι πρασίνου και βλάστησης και όχι να αφαιρούνται δέντρα και πράσινο από τον αστικό ιστό χωρίς να αντικαθιστώνται. Να προχωρήσει άμεσα η τμηματική εφαρμογή της τελευταίας συγκοινωνιακής μελέτης και να βελτιωθεί όπου χρειάζεται και όπου την αφορά, με το νέο ΣΒΑΚ που αναγκαστικά επηρεάζει τα οικοδομικά τετράγωνα πχ με πεζοδρομήσεις, ποδηλατόδρομους, αναπλάσεις και χώρους πρασίνου. Να συνεχιστεί και να ολοκληρωθεί κατά προτεραιότητα η συντήρηση και η ανακαίνιση του δημοτικού κτιριακού αποθέματος ως προς την ενεργειακή εξοικονόμηση (θέρμανση και ψύξη). Να αναδειχθεί ο βιοκλιματικός σχεδιασμός ως δημοτική προτεραιότητα της επόμενης τετραετίας που θα αφορά φυτεύσεις στους δημόσιους χώρους, ανακατασκευή υποδομών (δρόμων, πεζόδρομων κτλ) με νέα υλικά που μειώνουν το φαινόμενο και με υποδομές σκίασης και γιατί όχι και με φυτεμένα δώματα σε επιλεγμένα δημόσια κτίρια.
Το αν θα παραμείνει αυτή η συζήτηση σε ακαδημαϊκό επίπεδο ή αν θα μετατραπεί σε πραγματική πολιτική επιλογή του Δήμου είναι μια άλλη ιστορία. Με κατάλληλες επιλογές και με τολμηρές αποφάσεις η Ξάνθη μπορεί να είναι αλλιώς μόνο αν είναι μπροστά.
