Tην Πέμπτη 2 Φεβρουαρίου, 2023, εορτή της Υπαπαντής του Κυρίου, ο Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου Ιωάννης (Ζηζιούλας) πέρασε στην αιωνιότητα. Σαν άλλος Συμεών Θεοδόχος είπε το «νυν απολύεις τον δούλο σου, Δέσποτα».
Γεννήθηκε στο χωριό Καταφύγιο της Κοζάνης στις 10 Ιανουαρίου 1931.
Αποφοίτησε από τη Θεολογική Σχολή Αθηνών το 1955. Δίδαξε τη Θεολογία στις Θεολογικές Σχολές Αγίου Βλαδιμήρου Νέας Υόρκης (1961-1963) και Τιμίου Σταυρού Βοστώνης (1963-1964). Στις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Χάρβαρντ υπήρξε μαθητής του μεγάλου ορθοδόξου θεολόγου π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ.
Επίσης στα Πανεπιστήμια του Εδιμβούργου και της Γλασκώβης. Καθηγητής όντας της Δογματικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης χειροτονήθηκε Διάκονος στις 14 Ιουνίου 1986 και Πρεσβύτερος στις 15 Ιουνίου 1986. Δύο ημέρες αργότερα εξελέγη Μητροπολίτης Περγάμου και στις 22 Ιουνίου 1986 έλαβε χώρα η χειροτονία του στον Πάνσεπτο Πατριαρχικό ναό του αγίου Γεωργίου. Στις 3 Οκτωβρίου 2014 ανυψώθηκε σε Γέροντα Μητροπολίτη.
Το 1993 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και το 2002 διετέλεσε Πρόεδρός της, όντας ο πρώτος Πρόεδρος Κληρικός. Υπήρξε αντιπρόεδρος της επιτροπής Διαλόγου μεταξύ των Ορθόδοξης και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, καθώς και Διευθυντής του Γραφείου Εκπροσωπήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αθήνα. Εκπροσώπησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε αρκετές διεθνείς συνελεύσεις. Υπήρξε ακόμη μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και της Επιτροπής Πίστεως και Τάξεως του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών.
Η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος μόλις προ ημερών εξέφρασε την συμπαράστασή του στην περιπέτεια υγείας του εκλιπόντος, για τον οποίο επεσήμανε πως είναι: «Ο σπουδαιότερος Ορθόδοξος θεολόγος του 20ου αιώνος και μέχρι της σήμερον… Υπήρξεν ο κύριος εκφραστής της ευχαριστιακής εκκλησιολογίας και θεμελιωτής της θεολογικής οικολογίας και σφράγισε με τη θεολογική του σκέψη την μαρτυρία και τον αγώνα του Οικουμενικού Πατριαρχείου υπέρ της προστασίας της κτίσεως. Ο πολιός αδελφός Ιεράρχης ήταν συγκυρηναίος της ημετέρας Μετριότητος και πρωτοστάτησε σε όλα τα σημαντικά γεγονότα της ταπεινής Πατριαρχίας μας, με κορυφαία στιγμή την συμμετοχή του στις εργασίες της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας ως εξέχον μέλος της ημετέρας Πατριαρχικής Αντιπροσωπείας και πρώτος σύμβουλος του Προέδρου της Συνόδου».
Ενώ σε άλλη ευκαιρία δήλωσε τα εξής: «Η θεολογία του (ενν. Μητροπολίτου Περγάμου) είναι εκκλησιαστική θεολογία, η οποία συνδυάζει την παραδοσιακότητα προς την επικαιρότητα. Πρόκειται δια βαθυστόχαστον διεισδυτικόν και γλαφυρόν θεολογικόν λόγον, ο οποίος έχει εντυπωσιακήν απήχησιν, αφού ερμηνεύει το δόγμα εν σχέσει προς τα θεμελιώδη προβλήματα του ανθρωπίνου είναι και του κόσμου και εγγίζει τας υπαρξιακάς χορδάς του συγχρόνου ανθρώπου, απαντών εις τα αγωνιώδη ερωτήματά του, τα οποία δεν απήντησεν αλλά ούτε και εξηφάνισεν η πρόοδος των επιστημών και της τεχνολογίας και η ραγδαία οικονομική ανάπτυξις».
Ο εκλιπών υπήρξε βιωματικός θεολόγος. Γνωρίζουμε προσωπικώς ότι τηρούσε νηστείες άλαδες. Έχοντας την ευκαιρία να μαθητεύσουμε κοντά του επι τριετία μπορούμε να δηλώσουμε ως αυτήκοοι μάρτυρες πως παρά τα έκτακτα διανοητικά του προσόντα, τα οποία έθεσε στη διακονία της εκκλησίας και της θεολογίας της, αντιμετώπιζε τα θεολογικά ζητήματα υπαρξιακά και όχι διανοητικά. Μέχρι το τέλος το μυαλό του δούλευε δυνατά και γρήγορα. Κατά τη συναναστροφή μαζί του εντυπωσίαζε το πόσο τιμούσε τον συνομιλητή του, αφού πάντοτε τον έβλεπε βαθιά στα μάτια, ακόμη κι αν εκείνος ήταν ένας απλός μεταπτυχιακός φοιτητής. Ιδιαίτερη όμως ήταν η εμπειρία του να συλλειτουργεί κανείς μαζί του, όπως συχνά συνέβαινε, όποτε βρισκόμασταν προσκυνητές στην Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας, της οποίας κτήτορας υπήρξε ο Άγιος Σωφρόνιος ο Αγιορείτης, τον οποίο ο εκλιπών τιμούσε ιδιαίτερα, αφού υπήρξε πνευματικό του τέκνο. Ο εκλιπών υπήρξε λειτουργός και όχι τελετουργός, αφού ιερουργούσε με όλο του το είναι.
Τολμούμε να πούμε, τώρα που δεν μπορεί να τον εκπειράσει ο ανθρώπινος έπαινος, ότι πλέον η ορθόδοξη θεολογία χωρίζεται στην προ και μετά Μητροπολίτη Περγάμου εποχή. Ο ιδίος επ΄ευκαιρία τιμητικής εκδηλώσεως επεσήμανε τα εξής για τη συνέχεια της θεολογικής του προσφοράς «Το τί θα γίνει με τον σπόρο που έπεσε, μόνον ο Θεός το γνωρίζει. Αυτός, που κατευθύνει την Ιστορία μπορεί να ακυρώσει ό,τι κατέθεσα ή, όπως εύχομαι, να βρεί κάτι σ’ αυτό που να είναι χρήσιμο για τα σχέδιά Του. Το μόνο που θα μπορούσα εγώ να πω είναι τι θα ήθελα να δω στην μετά από εμένα εποχή. Και αυτό θα μπορούσε ενδεικτικά να περιλαμβάνει τα ακόλουθα: α) Μαθητές που θα κάνουν βήματα πιο πέρα από όσα έχω πεί, χτίζοντας επάνω σ’ αυτά με τρόπο εποικοδομητικό και δημιουργικό. β) Μια προέκταση της ευχαριστιακής θεολογίας σε περιοχές που θα ήθελα προσωπικά, αν είχα το χρόνο, να καλύψω. Μια τέτοια περιοχή είναι η Τέχνη, για την οποία η ευχαριστιακή θεολογία έχει πολλά να πει. Η Ορθόδοξη θεολογία συνδέεται από τη φύση της με την Τέχνη. Με αυτήν θεολόγησε στο παρελθόν πριν υποταγεί στην αιχμαλωσία της ακαδημαϊκής νοησιαρχίας. Δεν νοείται Ορθόδοξη θεολογία χωρίς γόνιμο διάλογο με την Τέχνη σε όλες τις μορφές της (λογοτεχνία, μουσική, ζωγραφική, θέατρο κ.τ.λ.). Η Θ. Ευχαριστία βρήκε γρήγορα την έκφρασή της στην Τέχνη. Καιρός είναι να την ξαναβρεί. γ) Αλλά και με την Επιστήμη πρέπει να διαλεχθεί η ευχαριστιακή θεολογία. Διότι, η Ευχαριστία περιλαμβάνει μία κοσμολογία που έχει πολλά να μοιραστεί με τις φυσικές επιστήμες, τόσο ως προς το περιεχόμενο όσο και τη μεθοδολογία. δ) Τέλος, ως προς την ηθική (ή μάλλον το ήθος) η θεματολογία είναι και θα παραμένει πάντα ανεξάντλητη. Τι έχει να μας πει η ευχαριστιακή θεολογία για θέματα βιοηθικής, σεξουαλικής ηθικής, Ιεραποστολής, αντιμετώπισης της βίας κ.ά. Η ταπεινή μου προσφορά προσπάθησε να συνδέσει την Ευχαριστία με τους εκκλησιαστικούς θεσμούς και με την ανθρωπολογία. Αλλά, η Ευχαριστιακή θεολογία έχει μία δυναμική ανεξάντλητη. Αφήνει στους νεώτερούς μου να προχωρήσουν παραπέρα σε περιοχές, όπως εκείνες που ανέφερα. Το έχει ανάγκη η Εκκλησία. Εύχομαι ταπεινά το Πανάγιον Πνεύμα να κατευθύνει την Ορθόδοξη Θεολογία στην εκπλήρωση της αποστολής της σε ένα κόσμο που έχει τόση ανάγκη από το σωτήριο λόγο της Ορθοδοξίας».
Ευχόμαστε ο Θεός να τον κατάξει εν χώρα ζώντων. Να έχουμε την ευχή του!
π. Σωφρόνιος Γκουτζίνης
Αρχιμανδρίτης του Οικουμενικού Θρόνου
Πρωτοσύγκελλος Ι.Μ. Ξάνθης και Περιθεωρίου
