«Δώσ’ μου, δώσ’ μου το κόκκινο κρασί.
Δώσ’ μου το ψέμα σου.»
Χάρης και Πάνος Κατσιμίχας
Σαν μπαίνει ο Απρίλης ξεκινά μ’ ένα ψέμα. Αυτό το ψέμα συνοδεύει τον ερχομό της Άνοιξης. Λες και δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε πως τελείωσε ο Χειμώνας. Σαν να ήταν ένα ψέμα που πέρασε πια και έφτασε η αλήθεια, η Άνοιξη.
Η ζωή είναι μια ατελείωτη αναζήτηση της αλήθειας. Ποιας αλήθειας; Αυτής που είναι μοναδική για τον καθένα μας. Ο λόγος που πιστεύει ο καθείς πως ζει και υπάρχει, ο σκοπός που έχει να επιτύχει σ’ αυτήν την εφήμερη ζωή, αυτή είναι και η αλήθεια του. Κι αν δεν είμαστε σίγουροι για την προσωπική μας αλήθεια, ποιος θα μας καθοδηγήσει, ανάμεσα στα ψέματα, να τη βρούμε; Ο δάσκαλος είναι αυτός που μας βοηθά να σκάψουμε μέσα μας, να ξεβοτανίσουμε τα ζιζάνια του ψεύδους και να βρούμε τον σπόρο της αλήθειας. Για να βρούμε λοιπόν την αλήθεια, απευθυνόμαστε σε έναν σοφό. Τι θα μας έλεγε άραγε ο λαϊκός φιλόσοφος του μπερντέ, ο Καραγκιόζης; Θα μπορούσε να μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε τις συμπληγάδες του ψεύδους και να βρούμε την πηγή της αλήθειας;
Στον μπερντέ, σαν πέφτει άπλετο το φως, δε βλέπουμε τα πραγματικά αντικείμενα μα τη σκιά τους. Ένα ψέμα παρακολουθούμε να παρουσιάζεται στο πανί. Η πραγματικότητα είναι πίσω και έξω από αυτό. Στις παραστάσεις όμως έρχεται ο κόσμος για το ψέμα. Με το φως και τις φωνές του καραγκιοζοπαίχτη, τα άψυχα αντικείμενα παίρνουν ζωή. Και το ψέμα γίνεται αλήθεια. Η ουσία του θεάτρου σκιών βρίσκεται στην αντίθεση. Φως και σκιά, άσπρο και μαύρο, αλήθεια και ψέμα.
Η αντίθεση είναι και η ουσία της ζωής. Καθένας μας βλέπει διαφορετικά τον κόσμο. Ό,τι είναι αλήθεια για κάποιον μπορεί να είναι ψέμα για κάποιον άλλον. Πόσες φορές όμως πιανόμαστε από ένα ψέμα και αγωνιζόμαστε να το κάνουμε αλήθεια; Όπως στα παραμύθια, έτσι και στη ζωή. Ο ήρωας του παραμυθιού μ’ ένα θέλω ξεκινά, μ’ ένα όνειρο, μ’ ένα ψέμα και αγωνίζεται, για να τα καταφέρει. Στο τέλος, εφόσον δεν το βάλει κάτω, το ψέμα γίνεται αλήθεια και ζει αυτός καλά κι εμείς καλύτερα.
Ο Καραγκιόζης με το ψέμα θρέφεται. Χορταίνει την ακόρεστη πείνα του με το όνειρο. Στον ύπνο βασιλεύουν τα ψέματα. Και ο άνθρωπος έχει ανάγκη το ψέμα, για να ζήσει στ’ αλήθεια. Γι’ αυτό κάθε μέρα κοιμόμαστε. Για να ονειρευτούμε. Χωρίς φαγητό μπορείς να ζήσεις για κάποιες μέρες. Χωρίς όνειρο; Χωρίς «ψέμα»; Για πόσο;
Ο ξυπόλητος λέει ψέματα στον εαυτό του μα και στους άλλους. Το ψέμα είναι το βασικό του εργαλείο, για να ξεπεράσει τις δυσκολίες και για να ξεγελάσει όσους τον αδικούν. Και σ’ αυτό δεν μπορεί να τον κερδίσει κανείς! Ακόμα και στον Πασά ο Καραγκιόζης λέει ένα έξυπνο ψέμα, σε μια από τις σύντομες ιστορίες του μπερντέ. Ο καμπούρης καταφέρνει και τον στριμώχνει με τέτοιον τρόπο, ώστε και τα ψέματα και η αλήθεια να ωφελούν τον ίδιο. Έτσι, στο πανί, συμβολίζεται η μεγάλη νίκη του απλού λαού απέναντι στην εξουσία που συνεχώς ψεύδεται. Και η νίκη έρχεται, όταν καταφέρουμε να φτιάξουμε ένα ψέμα που ξεπερνά αυτά που λένε όσοι μας κυβερνούν. Φτάνει να το πιστέψουμε και ν’ αγωνιστούμε γι’ αυτό. Να το κάνουμε αλήθεια!
Πώς θα μπορέσουμε να βρούμε την αλήθεια μας; Η ζωή όπως και το παραμύθι είναι ψέματα κι αλήθεια. Είναι τόσο μπλεγμένα μεταξύ τους. Ο καθένας μας τα βλέπει όλα μέσα απ’ τα «γυαλιά» που του φόρεσαν μεγαλώνοντας. Οι αξίες και τα ιδανικά μας φιλτράρουν όσα βλέπουμε και βγάζουν την προσωπική μας αλήθεια. Αν δυσκολευόμαστε ο δρόμος είναι ένας: να βρούμε το δικό μας ψέμα και να προσπαθήσουμε να το κάνουμε αλήθεια. Αυτό θα δώσει στη ζωή μας σκοπό.
Ο Καραγκιόζης, αιώνες τώρα πίσω απ’ το πανί, παλεύει με την πείνα του, την εξουσία μα κυρίως με τον εαυτό του. Ένα ψέμα σκαρώνει κάθε μέρα και πασχίζει να το κάνει αλήθεια. Κι αν δεν το καταφέρει την ημέρα, το βράδυ πάει στην παράγκα του. Εκεί, μαζί με την οικογένειά του, θα βάλει στο στόμα του μια μπουκιά ψωμί, θα πιει και λίγο κρασί. Να στυλωθεί το σώμα, να κυλήσει πιο γοργά το αίμα, να πάρει δυνάμεις, για ν’ αντέξει στα δικά του πάθη. Έπειτα θα πάει στη γωνιά του και θα πει στον εαυτό του ένα νέο ψέμα, για ν’ αποκοιμηθεί…
