Του Ευεργέτη της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης
Εκατό χρόνια συμπληρώνονται φέτος, από τον θάνατο του Ελληνοεβραίου συμπολίτη μας, Ισαάκ Ντανιέλ, του ανθρώπου που προίκισε την πόλη μας, με ενα κομψοτέχνημα υψηλής αρχιτεκτονικής και αισθητικής!
Ο λόγος για το επιβλητικό αρχοντικό της οδού Βενιζέλου 17,το “Grande maison”,το επονομαζόμενο σημερινό “σπίτι Χατζιδάκι”, το οποίο έχτισε κατά την δεκαετία του 1890.
Ο Ισαάκ Ντανιέλ, γεννήθηκε στις Σέρρες το 1853 από Σεφαραδίτικη οικογένεια Ισπανόφωνων Εβραίων. Μετοίκισε στην πόλη μας, όπου δραστηριοποιήθηκε αρχικά ως Φαρμακοποιός, Χρηματιστής, Τραπεζίτης, Ασφαλιστής και Καπνέμπορος. Στον επαγγελματικό οδηγό του Νικολάου Ιγγλέση του 1910-’11, εντοπίζουμε το όνομα του Ισαάκ Ντανιέλ στις κατηγορίες των ασφαλειών ζωής και πυρός (Union de Paris) αλλά και ως Καπνέμπορου (καπνών εις φύλλα).
Υπήρξε σημαντικός παράγοντας της οικονομικής ζωής της πόλης και Μέγας Ευεργέτης της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης. Η μεγάλη οικονομική του επιφάνεια, αντανακλάται στο τεράστιο επιβλητικό του Μέγαρο(συνολικής έκτασης1492τ.μ.),στο περιουσιολόγιό του αλλά και στα μεγάλα ποσά που κληροδότησε στην Κοινότητα Ξάνθης και Σερρών και στους κληρονόμους του στην διαθήκη του.
Λέγεται ότι ήταν ο πρώτος που κατείχε αυτοκίνητο στην Ξάνθη, εκείνη την περίοδο.
Στην ιδιόχειρη διαθήκη του που συνέταξε στις 2 Ιανουαρίου του 1924,αφήνει το ποσό των 200.000δρχ. της εποχής εκείνης για να χτιστεί Χάβρα(Συναγωγή) στην μνήμη του. Αφήνει επίσης ενα συμπληρωματικό ποσό των 500.000δρχ. για την επίτευξη του στόχου της ανέγερσης της Χάβρας και για την αγορά κτισμάτων προς διατήρησή της.
Αφήνει κληροδότημα επίσης 500.000δρχ. προς αγορά κτημάτων για την Κοινότητα και από την εκμετάλλευσή τους, να βγαίνουν δυο παιδάκια πεπαιδευμένα όπως αναγράφει, δηλ.να σπουδάζουν. Το ένα να είναι από την Κοινότητα Ξάνθης και το άλλο από την Κοινότητα Σερρών, απ’ όπου προερχόταν ο Ισαάκ Ντανιέλ. Υπογραμμίζει τον ευεργετικό πάντα χαρακτήρα και προορισμό του συγκεκριμένου ποσού, χωρίς πιθανότητα αλλαγής.
Κάνει επίσης μια δωρεά 250.000δρχ. της εποχής εκείνης, προς την Εβραϊκή Κοινότητα Σερρών, πόλη της γεννήσεώς του, όπως χαρακτηριστικά αναγράφει, προς αγορά κτισμάτων προς διατήρησή της. Στην συνέχεια της διαθήκης του, αφήνει μεγάλα ποσά στην σύζυγό του Σόλλ Μιχαέλ Ντανιέλ και σε συγγενείς του.
Επισημαίνει ότι η διαθήκη του, πρέπει να διαβιβαστεί προς τους δικαιούχους, την ημέρα της κηδείας του. Λέγεται ότι μεταφέρθηκε ως το Εβραϊκό Νεκροταφείο, υπό την συνοδεία της Μουσικής Μπάντας του Μουσικογυμναστικού Συλλόγου “Ορφέα”.
Στις 2 Απριλίου του 1924, η διαθήκη του Ισαάκ Ντανιέλ, δημοσιεύεται και επικυρώνεται ως γνήσια και κύρια, από δικαστήριο. Τον Μάϊο του 1924, η Εβραϊκή Κοινότητα Ξάνθης, υπό τον Πρόεδρο της, Καπνέμπορο κ Καπνοβιομήχανο Δαυίδ Ιωσήφ Αρδίττη, αγοράζει το οικόπεδο στην συμβολή των οδών Ανατ.Θράκης και Χατζησταύρου, συνολικής έκτασης 1350τ.μ., όπου στη συνέχεια κτίστηκε η Εβραϊκή Συναγωγή(Χάβρα) και η Ισραηλιτική Λέσχη, στο ποσό των 132.000δρχ.,της εποχής εκείνης.
Από την επιτύμβια μαρμαρόπλακα του τάφου του Ισαάκ Ντανιέλ στο Εβραϊκό Νεκροταφείο Ξάνθης, αντλούμε τις εξής πληροφορίες μετα από μετάφραση από τον Αλέξανδρο Βεντούρα:
Γεννήθηκε στις 4 Τεβέτ 5613 που μεταφράζεται στις 15 Δεκεμβρίου του 1852.
Απεβίωσε στις 23 Αδάρ 5684 που μεταφράζεται στις 28 Φεβρουαρίου του 1924* (το συγκεκριμένο έτος, είχε και 13ο μήνα και δεν διευκρινίζεται εάν είναι ο Αδάρ1 ή ο Αδάρ2. Στην δεύτερη περίπτωση, η ημερομηνία θα ήταν η 29η Μαρτίου του 1924).
Ο τάφος του Μεγάλου Ευεργέτη της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης και Σερρών, συντηρήθηκε και ευπρεπίστηκε, όπως και όλο το νεκροταφείο στο σύνολό του, από το ΠΑΚΕΘΡΑ.
Τον προσεχή Φεβρουάριο, συμπληρώνονται επίσημα,100 χρόνια από τον θάνατό του. Μπορούμε να τιμήσουμε αυτή τη μεγάλη προσωπικότητα του παρελθόντος, τελώντας έστω, ένα μνημόσυνο στην μνήμη του, διαβάζοντας το “Καντίς”,την προσευχή των νεκρών; Η ενθύμηση και η απόδοση τιμών στο πρόσωπο του Ισαάκ Ντανιέλ, ως ευεργέτη της πόλης μας (η κάθε κοινότητα, είχε τον ευεργέτη της), δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συνδέεται με τον Μάνο Χατζιδάκι και το κτίσμα στο οποίο έζησαν και οι δύο. Είναι δυο διαφορετικά πράγματα!
Ο Μεγάλος Μουσικοσυνθέτης Μάνος Χατζιδάκις, έζησε εκεί κάποια παιδικά χρόνια, ο Μεγάλος Ευεργέτης Ισαάκ Ντανιέλ, ήταν ο κτήτορας του εμβληματικού και επιβλητικού αυτού κτηρίου, υψηλό δείγμα Νεοκλασικισμού!
Ο θάνατος του Ισαάκ Ντανιέλ το 1924,καθορίζει και την πορεία του Πρώτου στον χώρο, αφού μετά τον θάνατό του, η σύζυγός του Σόλλ, αρχίζει να νοικιάζει τον χώρο (1927).Έτσι λοιπόν, ο πατέρας του Μάνου Χατζιδάκι, δικηγόρος στο επάγγελμα, πρωτονοικιάζει τον τελευταίο όροφο, βάσει συμβολαίων, στα τέλη του 1927.
Μετά τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου Ολοκαυτώματος της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης, στις 20 Φεβρουαρίου του 2022 και την μεγάλη επισκεψιμότητα που είχαμε των Εβραϊκών Κοινοτήτων της Χώρας μας, έκτοτε, δεν είχαμε κάποια συντονισμένη και οργανωμένη επίσκεψη.
Θα τολμούσα να πω, ότι η ενθύμηση των 100 χρόνων από τον θάνατο του Μεγάλου Ευεργέτη της Εβραϊκής Κοινότητας Ξάνθης, Ισαάκ Ντανιέλ, θα μπορούσε να αποτελέσει αφορμή για επίσκεψη και πάλι, συντονισμένα και οργανωμένα, Εβραϊκών Κοινοτήτων στην πόλη μας!
Στον τεράστιο χώρο του κτίσματος, νομίζω υπάρχει χώρος για όλους, τόσο για τον Μάνο Χατζιδάκι όσο και για τον κτήτορα, τον Ισαάκ Ντανιέλ. Ας του αφιερώσουμε λίγο χώρο από το αρχοντικό του, δημιουργώντας μια μικρή ενότητα, τιμής ένεκεν, τόσο για τον ίδιο, όσο και για την εξαφανισμένη Εβραϊκή Κοινότητα Ξάνθης.
Αυτό από μόνο του, θα αποτελέσει ενα σημαντικό γεγονός και μια δοκιμασία παράλληλα για την έννοια του Πολιτισμού και της τοπικής ιστορίας, στην συνείδηση των Ξανθιωτών!
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης-ερευνητής.
ΠΗΓΕΣ:
1.”Οι Εβραίοι στην Ξάνθη (ο κόσμος που χάθηκε αλλά δεν ξεχάστηκε)”.Θ.Εξάρχου,ΠΑΚΕΘΡΑ-2001.
2.”Ξάνθη γλυκυτάτη μητριά”,Βασίλης Δ.Αϊβαλιώτης,ΠΑΚΕΘΡΑ-2007.
3.”Οδηγός Ταφικών Μνημείων του Εβραϊκού Νεκροταφείου Ξάνθης”. Κων.Στ.Μαυρομάτης,Γεώργιος Φ.Μπατζακίδης
Μετάφραση:Αλέξανδρος Βεντούρα, Μάρτιος 2023.
4.Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος.
