Πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά πού μεγαλώνει.
Οδυσσέας Ελύτης
Η σκιά είναι κάτι που μας ακολουθεί πάντα. Όποιος τη δει εύκολα αντιλαμβάνεται αυτόν
που βρίσκεται πίσω της. Κανείς δεν κρύβεται από τη σκιά του. Μας ακολουθεί, όπως μας ακολουθούν το όνομά μας, οι γονείς μας, ο τόπος όπου μας μεγάλωσαν. Όνομα, πρόγονοι, τόπος συνθέτουν την προσωπική ιστορία του καθενός. Όταν πρόκειται για ένα σύνολο ανθρώπων, τότε μιλάμε ανάλογα για οικογενειακή, τοπική, εθνική ιστορία.
Η ιστορία αποτελεί κάποιες φορές ένα αφήγημα που μπολιάζεται με μύθους. Σαν περάσουν τα χρόνια δεν μπορείς να ξεχωρίσεις την αλήθεια από το ψέμα. Η δουλειά του ιστορικού είναι να τα ξεδιαλύνει, να «ρίξει φως», να παρουσιάσει – βάζοντας, αναπόφευκτα, και την προσωπική του ματιά – την αλήθεια. Ο μύθος όμως που μπλέκεται στην ιστορία πάντα θα γοητεύει. Αυτόν χρησιμοποιούν οι τέχνες για να μας διδάξουν. Μας μαθαίνουν την ιστορία μπολιάζοντας την αλήθεια με την υπερβολή. Έτσι τα ιστορικά πρόσωπα γίνονται θρύλοι. Ρίχνουν τη σκιά τους πάνω μας κι αυτή μας σημαδεύει. Ένας τέτοιος αφηγητής της ιστορίας είναι και ο Καραγκιόζης. Στον μπερντέ του μας ταξιδεύει στο παρελθόν. Πριν ακόμα μιλήσει…
Ανάβοντας τα φώτα του θεάτρου σκιών βλέπουμε τα σκαλισμένα σκηνικά, δείγματα της εξαιρετικής αυτής λαϊκής τέχνης. Σαν βγούνε οι φιγούρες, η εικόνα ολοκληρώνεται. Οι απλές και λιτές γραμμές, τα συμπαγή χρώματα, η έλλειψη προοπτικής αποκαλύπτει την κληρονομιά των αιώνων. Το ελληνικό θέατρο σκιών είναι το καλύτερο δείγμα της παραδοσιακής μας ζωγραφικής.
Μετά τα φώτα αρχίζει η μουσική. Πώς δένουν έτσι οι παραδοσιακές μελωδίες απ’ όλα τα μέρη της Ελλάδας, το ρεμπέτικο και οι γνήσια λαϊκοί ήχοι; Έπειτα βλέπουμε τις φιγούρες να χορεύουν στους ρυθμούς των τραγουδιών. Η μουσική και οι χοροί μας αποτελούν βασικό κομμάτι στο θέατρο του Καραγκιόζη.
Και η παράσταση ξεκινά. Απ’ την αρχή κάτι μας θυμίζει. Η δράση λαμβάνει χώρα στο ύπαιθρο και οι θεατές από πριν γνωρίζουν την υπόθεση. Ανάμεσα στα επεισόδια παρεμβαίνει ο χορός της κάθε φιγούρας που επαναλαμβάνει την υπόθεση. Ο Καραγκιόζης μπλέκεται σε προβλήματα λόγω του χαρακτήρα του μα και λόγω παραγόντων που είναι πάνω από αυτόν. Στο τέλος τη λύση έρχεται να δώσει ο «από μηχανής θεός», ο Μπαρμπαγιώργος. Και ο Καραγκιόζης τη γλιτώνει, αφού πρώτα φάει το «καθαρτήριο» ξύλο που του αναλογεί.
«Στο απλοϊκό και αφελές – από πρώτη άποψη – αυτό θέατρο ένας βαθύς ερευνητής θα έβρισκε ανέπαφα τα δυο σκέλη του αρχαίου μας θεάτρου, την τραγωδία και την κωμωδία και μαζί, διαγραφόμενη αχνά, την κοινωνική αποστολή τους» γράφει ο Μενέλαος Λουντέμης.
Το ρεπερτόριο του Καραγκιόζη αντλεί θέματα από την αρχαία μυθολογία και ιστορία, το Βυζάντιο, την Επανάσταση του 1821 – αυτή είναι και η αγαπημένη περίοδος του καμπούρη – το έπος του ’40. Ο Καραγκιόζης διδάσκει την ιστορία του τόπου μας. Το κάνει μ’ έναν τρόπο ευχάριστο και διασκεδαστικό.
Το σημαντικότερο; Αφήνει την ιστορία να λειτουργήσει στα χέρια των μικρών παιδιών σαν κάτι ζωντανό. Έτσι ο Κατσαντώνης, ο Αθανάσιος Διάκος, ο Καραϊσκάκης δεν είναι πρόσωπα που απλά διαβάζουμε γι’ αυτά απ’ τα βιβλία. Στα χέρια των πιτσιρικάδων καραγκιοζοπαιχτών ζωντανεύουν. Οι γενναίες πράξεις των ηρώων γίνονται πραγματικότητα στο πανί τους. Τα παιδιά εμψυχώνουν ανθρώπους σπουδαίους και εμψυχώνονται απ’ αυτούς. Τους δίνουν ζωή, στις δικές τους παραστάσεις. Κι όταν δίνεις ψυχή σ’ έναν ήρωα, τι ζωή σου πρέπει όταν μεγαλώσεις;
Μ’ αυτόν τον τρόπο πρέπει να παραδίδουμε την κληρονομιά μας στα παιδιά μας. Με την πράξη, με την τέχνη, με το θέατρο σκιών.
Κι έτσι η ιστορία δεν μένει πια στη σκιά, μα η σκιά ρίχνει φως στην ιστορία.
Του Απόστολου Δομτζίδη
