Η συγγραφέας μιλά στο «Ε» για το νέο της βιβλίο με ιδιαίτερη έμφαση στο σύστημα της εκπαίδευσης σε συνδυασμό με τις ιστορικο-πολιτικές εξελίξεις της περιόδου που ερευνά
Αλ. Παπαδοπούλου-Χούχου: «Θα ήθελα ο αναγνώστης να μάθει για την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ξάνθη, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι Ξανθιώτες»
Το νέο της βιβλίο «Η εκπαίδευση στην Ξάνθη 1856-1912» παρουσίασε στο «Ε» η Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου-Χούχου στο πλαίσιο μίας πρωινής επίσκεψής της στα γραφεία της εφημερίδας. Ως εκπαιδευτικός με σπουδές στην Ιστορία και Αρχαιολογία η κα Παπαδοπούλου θεώρησε φρόνιμο να παραδώσει στην πόλη μας ένα βιβλίο που θα αντανακλά την ιστορία, τα πρόσωπα και συγκεκριμένα την εκπαίδευση των χρόνων 1856-1912. Συνεπώς, κατόπιν μιας κοπιώδους αναζήτηση υλικού μετά από προσεκτική μελέτη-έλεγχο των πηγών, κατάφερε να φτάσει στο σήμερα…
«Ε»: Παρουσιάστε μας το χρονικό πλαίσιο εντός του οποίου «κινείται» η ροή του βιβλίου.
ΑΛ.Π.Χ.: Μεταρρυθμίσεις που αφορούν την εκπαίδευση γίνονται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το ’56 και μετά! Δίνεται, έτσι η δυνατότητα στις θρησκευτικές-κοινοτικές ομάδες να ιδρύσουν σχολεία, να αναπτύξουν την εκπαίδευση, να καλλιεργήσουν την γλώσσα, την εθνική ταυτότητα. Η Ξάνθη προσαρτάται στην Βουλγαρία κι έτσι αρχίζει μία πολύ βασανιστική περίοδος για τους Ξανθιώτες και σταματούν όλα όσα πέτυχαν με κόπο. Μετά τις 4 Οκτωβρίου 1919 ξεκινούν οι προσπάθειες, όταν απελευθερώνεται η Ξάνθη.
«Ε»: Τι «πυροδότησε» τελικά τη συγγραφική σας πένα ;
ΑΛ.Π.Χ.: Ήθελα να υπάρχουν συγκεντρωμένα όλα αυτά που αφορούν την εκπαίδευση σε ένα βιβλίο. Έχουν γραφτεί πολλά για την εκπαίδευση στην Ξάνθη, διάσπαρτα από Ξανθιώτες συγγραφείς, από ανθρώπους που κάνουν διατριβές. Στο μεταξύ έχουν ψηφιοποιηθεί πολλά έγγραφα. Όλα αυτά μεταθέτουν την αρχή της εκπαίδευσης στην Ξάνθη σήμερα το 1856.
«Ε»: Παρουσιάστε μας τη διαδικασία μάθησης, τους «τύπους» εκπαίδευσης.
ΑΛ.Π.Χ.: Βασικά, η εκπαίδευση άρχισε από τις εκκλησίες, από τον νάρθηκα όπου ένας ιερέας δίδασκε θρησκευτικά βιβλία. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί πως υπάρχουν τα κοινά σχολεία, τα γραμματοδιδασκαλεία, όπου δεν απαιτούσαν ούτε εξοπλισμό. Επίσης, η μόρφωση των παιδιών γινόταν ή στο σπίτι από οικοδιδασκάλους ή από έναν ιερέα/μοναχό σε κάποιο μοναστήρι όπου πήγαιναν τα παιδιά. Αργότερα με την ίδρυση του ελληνικού κράτους, του μικρού ελληνικού κράτους έγιναν τα πρώτα σχολεία, όπως και στην Ξάνθη. Σε όλη αυτή την εξέλιξη συνέβαλαν ευεργέτες όπως ο Ματσίνης με έδρα την Οδησσό.
«Ε»: Πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να ολοκληρώσετε το βιβλίο; Ποιες σκέψεις σας έδιναν τη δύναμη να συνεχίσετε;
ΑΛ.Π.Χ.: Γύρω στα 10-12 χρόνια. Βέβαια, λόγω των οικογενειακών υποχρεώσεων δεν έψαχνα κάθε μέρα υλικό. Έτσι, σιγά σιγά έφτασα στο τέλος. Τώρα το διαβάζω και το ξαναδιαβάζω και λέω ‘’εκεί θα μπορούσα να κάνω εκείνη τη διόρθωση και την άλλη προσθήκη’’. Ήθελα να υπάρχει ένα τέτοιο βιβλίο για την Ξάνθη, διότι διαβάζοντας για την εκπαίδευση σε άλλες πόλεις , διαπίστωσα πως υπάρχουν συγκεντρωμένα όλα αυτά τα στοιχεία σε διατριβές και βιβλία. Είπα, λοιπόν ότι αξίζει να κάνω κάτι παρόμοιο κι εγώ για την πόλη.
«Ε»: Τι προσδοκάτε να «μείνει» στον αναγνώστη μετά από μία προσεκτική ανάγνωση ;
ΑΛ.Π.Χ.: Θα ήθελα ο αναγνώστης να μάθει για την ιστορία της εκπαίδευσης στην Ξάνθη, τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι Ξανθιώτες, τη δημογεροντία, πώς ζούσαν οι δάσκαλοι εκείνοι την εποχή, πώς περνούσαν οι μαθητές στο σχολείο, ποια μαθήματα διδάσκονταν, κάποια πράγματα για τους συλλόγους που υποστήριζαν την εκπαίδευση. Υπήρχε χαρακτηριστικά ένα δίκτυο που καθοδηγούσε τις δημογεροντίες, τις εφορείες των σχολών, τα βιβλία που θα χρησιμοποιήσουν, πώς πρέπει να φέρεται μία δασκάλα και πώς οι μαθητές. Ιδιαίτερες δυσκολίες πρόσθετε στο έργο της δασκάλας, την εποχή αυτή, η αντίληψη της κοινωνίας ότι, όταν μια δασκάλα παντρευτεί, πρέπει να σταματήσει να εργάζεται. Στα 1874, κάτοικοι του Αγρινίου, με αναφορά τους στο Υπουργείο Παιδείας, τονίζουν ότι ‘’η διδάσκαλος αυτών περιελθούσα εις τον εν συζυγία βίον, κατέστη διά τούτο ανεπιτήδειος προς εκπλήρωσιν των καθηκόντων της δημοδιδασκάλου’’. Το Υπουργείο, κάτω από τέτοιες πιέσεις, στέλνει στους νομάρχες της χώρας, στις 2 Ιουλίου 1874, ειδική εγκύκλιο ‘’Περί των υπανδρευομένων δημοδιδασκαλισσών’’, όπου διαβεβαιώνει τους πολίτες ότι ‘’εις τας εγγάμους διδασκάλους ευρίσκει πολύ περισσότερα εχέγγυα προς ηθοποίησιν της κοινωνίας, και δια τούτο και τας προτιμά’’ και ότι ‘’την θέσιν συζύγου και μητρός τεκνοτροφούσης θεωρεί ως εν των κυριωτέρων προσόντων δημοδιδασκαλίσσης’’.Βέβαια, η αντίληψη αυτή δεν ήταν εύκολο να υποχωρήσει εντελώς και έτσι αρκετά χρόνια αργότερα, το 1888, δημοσιεύθηκε στον τύπο η είδηση ότι, στη Σκόπελο, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου προσπάθησε να κακοποιήσει δασκάλα, η οποία δεν δέχτηκε την πρόταση του Δημοτικού Συμβουλίου να παραιτηθεί, επειδή το αιτιολογικό ήταν ότι ‘’προξενεί σκάνδαλον εις τον τόπον διότι είναι ύπανδρος’’. Υπήρξαν και πολλές περιπτώσεις χωριών που υποδέχονταν τη δασκάλα με πανηγυρισμούς και διάφορες άλλες εκδηλώσεις ως ηρωίδα .Υπήρχε το Πατριαρχείο από όπου εκπορεύονταν όλες οι οδηγίες, κατεύθυνση διδασκαλίας μαθημάτων.
«Ε»: Ποιες πολιτικο-ιστορικές εξελίξεις έχουν αντίκτυπο στο εκπαιδευτικό σύστημα της περιόδου;
ΑΛ.Π.Χ.: Ο Πανσλαβισμός του 1870 επηρέασε σημαντικά τις εξελίξεις και συγκεκριμένα ο σουλτάνος αναγνωρίζει την Βουλγαρική Εξαρχία κι αυτή η εξέλιξη οδηγεί αναπότρεπτα σε προσπάθειες να αντιμετωπιστεί η απειλή των Βουλγάρων μέσω της ίδρυσης σχολείων. Η οθωμανική απειλή προσπάθησε κι εκείνη να εμποδίσει την εκπαίδευση, αλλά αντέδρασε το Πατριαρχείο. Κυρίως υπήρχε η βουλγαρική απειλή και δημιουργείται, έτσι η Βουλγαρική Εξαρχία. Έκδηλος ήταν ένας ανταγωνισμός ανάμεσα στις εθνότητες, ποια θα ιδρύσει περισσότερα σχολεία, ποια θα διαδώσει την γλώσσα κυρίως βέβαια στις περιοχές όπου υπάρχουν σλαβόφωνοι, εκεί υπήρχε άλλωστε ο μεγαλύτερος ανταγωνισμός. Παρατηρείται στροφή προς την αρχαιότητα, διδάσκεται, δηλαδή η «τεχνολογία» της αρχαίας ελληνικής γλώσσας κατεξοχήν για να φανεί η συνέχειά μας από την αρχαία Ελλάδα. Ήδη ήταν κυρίαρχη και στο εμπόριο. Στόχος των σχολείων ήταν η ορθή και υγιής εκπαίδευση, η θρησκευτική και ηθική διάπλαση των νέων. Οι εθνότητες χωρίζονταν αυτή την περίοδο χωρίζονται με βάση την θρησκεία.
«Ε»: Πώς θα χαρακτηρίζατε το βιβλίο με μία λέξη;
ΑΛ.Π.Χ.: Το βιβλίο είναι ιστορικό και ενημερωτικό. Κάποιος διαβάζοντάς το νιώθει υπερηφάνεια, διότι μαθαίνει για τον τόπο. Το ελληνικό σχολείο και το Παρθεναγωγείο τα έχτισε η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα, ενώ το Ματσίνειο ήταν ιδιωτικό σχολείο, δηλαδή υπήρχε αυτή η διαφορά. Η Ελληνική Κοινότητα ενδιαφέρθηκε από πολύ παλιά για την εκπαίδευση, κάτι που αποκαλύπτει το φιλοπρόοδο πνεύμα της και για τα κορίτσια και για τα αγόρια.
Δομή της εκπαίδευσης στην Θράκη σύμφωνα με την Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου Χούχου
Στη Θράκη η δομή της εκπαίδευσης στη Θράκη ήταν η αυτή με τη δομή της εκπαίδευσης στο ελληνικό κράτος. Έτσι, η βασική δομή ήταν η Στοιχειώδης και η Μέση Εκπαίδευση στην οποία περιλαμβάνονται: στην πρώτη τετρατάξια σχολεία , επονομαζόμενα δημοτικά ή κατά την εφαρμοζομένη μέθοδο διδασκαλίας «αλληλοδιδακτικά», στη δεύτερη τετρατάξια γυμνάσια. Μεταξύ του δημοτικού σχολείου και του γυμνασίου παρεμβαλλόταν τριτάξιο σχολείο επιλεγόμενο «Ελληνικό». Το «Ελληνικό σχολείο» ήταν ο πρώτος κύκλος της
Χρύσα Κιατίπη
chkiatipi@empros.gr
