Μία έρευνα του συντονιστή project στο Eteron, Κώστα Γούση
«Πολύ χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης συγκεντρώνουν όλοι οι βασικοί θεσμοί που συγκροτούν το ελληνικό πολιτικό σύστημα», σημειώνει ο ίδιος
Στις αρχές Απριλίου του 2023 δημοσιεύτηκε η μεγάλη έρευνα του Ινστιτούτου Eteron με τη συνεργασία της aboutpeople «Η Ακτινογραφία των Ψηφοφόρων: Ιδεολογίες, Αξίες, Τοποθετήσεις», η οποία εντάσσεται στο project “Society: In-depth” με συντονιστή το Γιάννη Αλμπάνη. Υπεύθυνοι της έρευνας ήταν ο καθηγητής Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο, Γεράσιμος Μοσχονάς και ο διευθυντής της aboutpeople, Πέτρος Ιωαννίδης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το διάστημα από τις 17 έως τις 27 Μαρτίου 2023 με διαδικτυακές και τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε πανελλαδικό δείγμα 4.182 ατόμων άνω των 17 ετών. Λόγω του μεγάλου δείγματος της έρευνας κατέστη εφικτή η ανάλυση των απαντήσεων ανά κομματική προτίμηση. Και αυτή ήταν και η πρωτοτυπία της έρευνας, συμβάλλοντας στην κατανόηση των κομμάτων μέσα από την ανάλυση του εκλογικού σώματος του κάθε κόμματος.
Θεσμοί, δημοκρατία & συλλογικές δράσεις
Η πρώτη θεματική με την οποία θα καταπιαστούμε σχετίζεται με τη στάση των νέων απέναντι στους θεσμούς και τη δημοκρατία, καθώς και τη συμμετοχή τους σε συλλογικές δράσεις.
Τα ευρήματα καθιστούν σαφές ότι μετά το δυστύχημα στα Τέμπη εντείνεται η κρίση εμπιστοσύνης των νέων απέναντι στους θεσμούς (γράφημα 1). Πολύ χαμηλά ποσοστά εμπιστοσύνης συγκεντρώνουν όλοι οι βασικοί θεσμοί που συγκροτούν το ελληνικό πολιτικό σύστημα, με τις πρώτες θέσεις στα ποσοστά δυσπιστίας των νέων να καταλαμβάνουν τα ΜΜΕ (91,8%), τα πολιτικά κόμματα (89,4%), το κοινοβούλιο (77,5%) και η κυβέρνηση (74,6%). Συγκρίνοντας με το γράφημα 2 που συγκεντρώνει το μέσο όρο των αποτελεσμάτων του συνόλου των ηλικιακών κατηγοριών, θα λέγαμε ότι η κρίση εμπιστοσύνης είναι γενικευμένη και αποτυπώνεται και σε επίπεδο γενικού πληθυσμού 17 ετών και άνω.
Ωστόσο, είναι εμφανές ότι τα ποσοστά δυσπιστίας απέναντι στους θεσμούς είναι πολύ πιο ανεβασμένα στη νέα γενιά. Για παράδειγμα, ενώ στη νέα γενιά ο μόνος θεσμός που απολαμβάνει ποσοστά εμπιστοσύνης άνω του 30% είναι οι Ανεξάρτητες Αρχές (33%), στο σύνολο των ηλικιακών κατηγοριών, όλοι οι θεσμοί, με εξαίρεση τα πολιτικά κόμματα και τα ΜΜΕ, συγκεντρώνουν ποσοστά εμπιστοσύνης (πολύ & αρκετά) που κυμαίνονται μεταξύ του 30 – 40%. […]
Στο πλαίσιο αυτό, η μεγάλη πλειοψηφία είναι δυσαρεστημένη ή μάλλον δυσαρεστημένη με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα (75,8%), αν και δηλώνουν ότι παρά τα προβλήματά της δεν υπάρχει καλύτερο πολίτευμα από την κοινοβουλευτική δημοκρατία (76,6%). Το 82,8% των νέων διαφωνεί & μάλλον διαφωνεί με την άποψη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι προτιμότερη από την δημοκρατία, ενώ το 14,6% συμφωνεί & μάλλον συμφωνεί με αυτή την άποψη.
Αυτός ο αντιδημοκρατικός πυρήνας της τάξης του 14,6% επιβεβαιώνεται σε πολλές έρευνες της περιόδου και κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την επίδραση της άκρας δεξιάς στη νέα γενιά. Αντίστοιχα, στην περσινή έρευνα του Eteron για τη Generation Z, ενώ αποτυπώνονται ξεκάθαρα τα πλειοψηφικά δημοκρατικά και αντιφασιστικά αντανακλαστικά της νέας γενιάς, φαίνεται να αναπαράγεται μια μειοψηφική αλλά υπαρκτή ακροδεξιά ζώνη επιρροής.
Είναι αξιοσημείωτο ότι το 82,3% θεωρεί ότι η δημοκρατία θα ήταν καλύτερη αν οι πολίτες συμμετείχαν περισσότερο μέσα από λαϊκές συνελεύσεις και δημοψηφίσματα. Επομένως, η δυσαρέσκεια των νέων για τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα συνδέεται κατά βάση με τάσεις για την εμβάθυνση του δημοκρατικού φαντασιακού.
Συγκρίνοντας τις απαντήσεις των νέων 17 – 34 ετών με το μέσο όρο των ποσοστών του συνόλου των ηλικιακών κατηγοριών, αξίζει να σημειωθεί ότι προκύπτουν κάποιες – όχι όμως μεγάλες – γενεακές διαφορές.
Πιο ειδικά, στο σύνολο των ηλικιακών κατηγοριών, το 69,7% δηλώνει δυσαρέσκεια σε σχέση με τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στην Ελλάδα, το 83% δηλώνει ότι παρά τα προβλήματά της δεν υπάρχει καλύτερο πολίτευμα από την κοινοβουλευτική δημοκρατία, το 13% συμφωνεί & μάλλον συμφωνεί με την άποψη ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η δικτατορία είναι προτιμότερη από την δημοκρατία και, τέλος, το 78,6% θεωρεί ότι η δημοκρατία θα ήταν καλύτερη αν οι πολίτες συμμετείχαν περισσότερο μέσα από λαϊκές συνελεύσεις και δημοψηφίσματα.
Επιστρέφοντας στη νέα γενιά, μεγάλο ποσοστό δηλώνουν ότι ενδιαφέρονται πολύ & αρκετά για την πολιτική (67,9%) αν και το ποσοστό όσων συζητάνε συχνά πολιτικά θέματα όταν είναι με φίλους/ες παραμένει χαμηλό (30,3%). […]
Από τα στοιχεία που δημοσιεύουμε σήμερα προκύπτει ότι στη νέα γενιά ιεραρχείται ψηλά το δικαίωμα στη διαδήλωση και μια στάση απέναντι στην αστυνομική βία. Αντίστοιχο εύρημα έχουμε και στην έρευνα για τις κινητοποιήσεις μετά το δυστύχημα στα Τέμπη. Η μεγάλη πλειοψηφία (70%), τόσο όσων συμμετείχαν όσο και όσων δεν συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις, συμφωνεί με την άποψη ότι η αστυνομία τις αντιμετώπισε με υπέρμετρη βία.
Επιπλέον, 1 στα 2 άτομα απάντησαν ότι έχουν συμμετάσχει στο παρελθόν σε διαδήλωση και 1 στα 4 ότι έχουν συμμετάσχει στο παρελθόν σε απεργία. Ως προς το δικαίωμα στην απεργία, ένα αξιοσημείωτο εύρημα της περσινής έρευνας του Eteron για την οικονομία, ήταν ότι το 82,3% των νέων 17-24 ετών και το 77,1 των νέων 25-34 ετών συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν με τη θέση ότι το δικαίωμα στην απεργία είναι ιερό.
Οικονομία, δαπάνες & ρόλος του κράτους
Είναι χαρακτηριστικό ότι μόνον το 20,7% θεωρεί ότι οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αποτελούν τον κύριο τρόπο για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης. Στην ίδια κατεύθυνση, ενδεικτικά είναι τα υψηλά ποσοστά δημοφιλίας που συγκεντρώνει το κοινωνικό κράτος (80%), ενώ εξαιρετικά αντιδημοφιλή είναι τα μνημόνια (84,6%).
Εντυπωσιακό είναι, δε, ότι το ποσοστό των νέων που προτάσσουν την «αύξηση των αμυντικών δαπανών ώστε να προστατευθεί καλύτερα η εθνική ακεραιότητα» μόλις που αγγίζει το 19,8%. Πέρα από το ισχυρό μήνυμα αναπροσανατολισμού των δημοσίων δαπανών σε τομείς όπως η υγεία, η παιδεία και η δημόσια ασφάλιση, το εν λόγω εύρημα είναι σημαντικό και για έναν επιπλέον λόγο. H Ελλάδα πρωταγωνιστεί στις αμυντικές δαπάνες παγκοσμίως, ξεπερνώντας μάλιστα την περσινή χρονιά ακόμη και τις ΗΠΑ, καθώς η Ελλάδα δαπάνησε για την άμυνά της ποσοστό επί του ΑΕΠ 3,54%, ενώ οι ΗΠΑ 3,46%.
Στρέφοντας την προσοχή στο μέσο όρο των ποσοστών του συνόλου των ηλικιακών κατηγοριών, παρατηρούμε τα εξής. Το 57,1% θεωρεί ότι η λέξη ιδιωτικοποίηση αντιπροσωπεύει κάτι κακό, το 62,7% συμφωνούν με την άποψη ότι οι αμυντικές δαπάνες πρέπει να μειωθούν και το 64,5% θεωρούν ότι το κράτος πρέπει να παρεμβαίνει περισσότερο στην οικονομία για να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες οικονομικής ανάπτυξης. Υπάρχουν κάποιες διαφορές σε σχέση με τα ποσοστά των νέων 17 – 34 ετών, οι οποίες όμως δεν αλλάζουν τη βασική εικόνα. Αντίθετα, αποτελούν σοβαρή ένδειξη ότι η τάση των state-oriented οικονομικών ιδεών, την οποία επισημαίνει ο Γεράσιμος Μοσχονάς, είναι ακόμη ισχυρότερη στη νέα γενιά. […]
Μεταναστευτικό
[…] Η πλειοψηφία (47%) θεωρεί ότι η παρουσία μεταναστών/ριών στη χώρα μας κάνει περισσότερο κακό παρά καλό, ενώ πολύ μεγάλα είναι τα ποσοστά όσων συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν ότι ο αριθμός των μεταναστών στη χώρα μας τα τελευταία 10 χρόνια είναι υπερβολικά μεγάλος (71,1%) και ότι οι μετανάστες/ριες οφείλουν να αποδεχτούν τις ελληνικές αξίες και τον ελληνικό τρόπο ζωής (64,6%).Στο σημείο αυτό, αξίζει βέβαια να σταθούμε περισσότερο στις σημαντικές γενεακές διαφορές όπως προκύπτουν από τις απαντήσεις των υπόλοιπων ηλικιακών κατηγοριών. Το 58,7% στις ηλικίες 35 – 54 ετών και το 54,3% στις ηλικίες 55 άνω θεωρούν ότι η παρουσία μεταναστών/ριών στη χώρα μας κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Ακόμη μεγαλύτερα είναι τα ποσοστά όσων συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν ότι ο αριθμός των μεταναστών στη χώρα μας τα τελευταία 10 χρόνια είναι υπερβολικά μεγάλος (77,7% των 35 – 54 ετών και 79,4% των 55 άνω) και ότι οι μετανάστες/ριες οφείλουν να αποδεχτούν τις ελληνικές αξίες και τον ελληνικό τρόπο ζωής (79,7% των 35 – 54 ετών και 89,4% των 55 άνω).
[…] Συμπερασματικά, ως προς το μεταναστευτικό θα μπορούσαμε να πούμε ότι αν και οι επιδράσεις της συντηρητικής ατζέντας στη νέα γενιά είναι εμφανείς, παράλληλα φαίνεται η ξενοφοβία να επιδρά λιγότερο σε σχέση με τις μεγαλύτερες γενιές, δημιουργώντας πεδίο για μια πιθανή και υπό προϋποθέσεις αλλαγή νοοτροπίας στο μέλλον.ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα & MeToo
Η θεματική στην οποία φαίνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο να έχει συντελεστεί μια αλλαγή νοοτροπίας στη νέα γενιά είναι τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα. Οι διαφορές στις απαντήσεις ανά ηλικιακή κατηγορία είναι εμβληματικές:
Το 69,8% των νέων συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν να θεσμοθετηθούν οι γάμοι ομόφυλων ζευγαριών. Το ποσοστό πέφτει στο 55,1% στις ηλικίες 35 – 54 ετών και στο 46,2% στους 55 ετών και άνω.
Το 59,4% συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν να θεσμοθετηθεί η υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Το ποσοστό πέφτει στο 39,2% στις ηλικίες 35 – 54 ετών και στο 29,1% στους 55 ετών και άνω.
[…] Είναι πολύ χαρακτηριστική η σταδιακή πτώση του ποσοστού όσο μεγαλώνουν οι ηλικίες των ατόμων που απαντάνε. Το 70,4% των νέων 17 – 24 ετών και το 56,1% των νέων 25 – 34 ετών συμφωνούν & μάλλον συμφωνούν να επιτραπεί η υιοθεσία παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια. Το ποσοστό πέφτει στο 48,9% στις ηλικίες 35 – 44 ετών, στο 37,5% στις ηλικίες 44 – 55, στο 33,9% στις ηλικίες 55 – 64 ετών και ανεβαίνει ξανά στο 37% στις ηλικίες 65 ετών και άνω. […]Ολόκληρη την έρευνα μπορείτε να την αναζητήσετε στην ιστοσελίδα του eteron.org
Επιμέλεια: Παύλος Μαραγκός
