Ένα βιβλίο που αφορά στους Έλληνες εθελοντές του ισπανικού εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών
«Η βαθιά πίστη σε μια ιδεολογία που θέλει να αλλάξει τον κόσμο αποτελεί την αναγκαία συνθήκη ώστε κάποιοι άνθρωποι να τολμήσουν κάτι τόσο ριψοκίνδυνο», αναφέρει ο ίδιος στο «Ε»
Ο Γιάννης Παντελάκης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας των βιβλίων «Η Χαμένη Τιμή της Δημοσιογραφίας»(2018) και «Los Buenos Antifascistas – Η Ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του ισπανικού εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των Διεθνών Ταξιαρχιών»(2021) και τα δύο από τις εκδόσεις Θεμέλιο.
Ο ίδιος στο τελευταίο του βιβλίο μεταφέρει την ιστορία των Ελλήνων εθελοντών που αποφάσισαν να συνδράμουν στη μάχη ενάντια στους Εθνικιστές του Φράνκο στην Ισπανία με την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου το 1936. Μία άγνωστη ιστορία ειπωμένη μέσα από τα μάτια της Anastasia Tsackos Moratalla, κόρης του Γιώργου Τσάκου, Έλληνα εθελοντή.
Ο Γιάννης Παντελάκης συνδυάζει την ιστορική έρευνα σε αρχειακό υλικό με την ζωντάνια της αφήγησης δίνοντας με λεπτομέρειες στον αναγνώστη το ιστορικό πλαίσιο αλλά και τη συγκυρία μέσα στα οποία έδρασαν οι Έλληνες εθελοντές.
Ο Ισπανικός Εμφύλιος αποτελεί ένα δύσκολο θέμα, το οποίο ο Γιάννης Παντελάκης το προσέγγισε με προσοχή και νηφαλιότητα εκμεταλλευόμενος την δημοσιογραφική του εμπειρία στο storytelling και εμβαθύνοντας στην στάση της Ελλάδας του Μεταξά απέναντι στον Ισπανικό Εμφύλιο αλλά και στις σχέσεις που αναπτύχθηκαν ανάμεσα στους δημοκρατικούς και με ποιο τρόπο η Σοβιετική Ένωση προσπαθούσε να επιβάλλει τη κεντρική γραμμή.
Το «Ε» συζήτησε με τον Γιάννη Παντελάκη σχετικά με την έμπνευση, τις δυσκολίες, τα συμπεράσματα και την γεύση που άφησε πίσω της αυτή η εις βάθος έρευνα.
«Ε»: Το τελευταίο βιβλίο σας ονομάζεται «Los Buenos Antifasistas, Η ιστορία των Ελλήνων εθελοντών του ισπανικού Εμφυλίου μέσα από τα άγνωστα αρχεία των διεθνών ταξιαρχιών»(2021). Πώς ξεπήδησε αυτή η ιδέα; Ποια στάθηκε η αφορμή ώστε να ασχοληθείτε με αυτό το γεγονός
Γ.Π.: Ο Ισπανικός εμφύλιος με γοήτευε πάντα σαν ιστορικό γεγονός, είχε πολλές και εντυπωσιακές πτυχές που δεν είδαμε σε άλλους εμφυλίους, για αυτόν έχουν γραφτεί περισσότερα βιβλία από όσα έχουν γραφτεί για τον Δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ήταν ένα εξαιρετικής σημασίας γεγονός στα τελευταία χρόνια του μεσοπολέμου, χρόνια που επηρέασαν καθοριστικά και την μετέπειτα πορεία του κόσμου. Τρία χρόνια πριν, έτυχε να διαβάσω σε μια Ισπανική εφημερίδα τη συνέντευξη μιας γυναίκας και μου έκανε εντύπωση το πρώτο επώνυμό της, μου φάνηκε Ελληνικό. Και είναι. Την λένε Anastasia Tsackos Moratalla. Είναι κόρη ενός Έλληνα εθελοντή του Ισπανικού εμφυλίου και μιας Ισπανίδας που ερωτεύτηκαν τα χρόνια του πολέμου. Και μόνο αυτό το γεγονός ήταν αρκετό για να πάω να την συναντήσω στην Ισπανία. Ζει σε μια μικρή πόλη, το Albacete και για αρκετό καιρό που έμεινα εκεί μου διηγήθηκε την ιστορία του πατέρα της, όσα μου έλεγε ήταν συγκλονιστικά. Φεύγοντας από εκεί αναρωτήθηκα γιατί στη χώρα μας έχουν ασχοληθεί τόσο λίγο με ανθρώπους που έκαναν κάτι τόσο γενναίο, πήγαν για να πάρουν μέρος στον πόλεμο μιας χώρας που δεν ήταν η δική τους, να ρισκάρουν τις ζωές τους για την υπόθεση της Δημοκρατίας. Άρχισα να ψάχνω την ιστορία τους, βρήκα άγνωστο υλικό από τα αρχεία του Ισπανικού εμφυλίου με ονόματα, τη δράση τους στην Ισπανία αλλά και πριν από αυτήν. Μέσα στο βιβλίο παράλληλα με την διήγηση της Tsackos καταγράφεται η συμμετοχή των περισσότερων από 400 Ελλήνων και Κυπρίων εθελοντών.
«Ε»: Ποια προβλήματα συναντήσατε κατά τη διάρκεια της έρευνάς σας;
Γ.Π.: Τα προβλήματα που συναντά όποιος αναζητά ένα γεγονός το οποίο δεν έχει απασχολήσει την ιστορική έρευνα στη χώρα μας παρά λίγους μεμονωμένους ανθρώπους. Έπρεπε να βρω τα αρχεία, δεν ήταν εύκολο, τα εντόπισα στην Μόσχα, μετά την ήττα των Δημοκρατικών στον εμφύλιο τα φυγάδευσαν εκεί για να μην πέσουν στα χέρια του Φράνκο. Έπρεπε παράλληλα να ψάξω σε πολλές διαφορετικές χώρες γιατί η πλειονότητα Ελλήνων και Κυπρίων είχαν πάει στην Ισπανία από διάφορες χώρες του εξωτερικού όπου ζούσαν, ΗΠΑ, Ευρώπη, Αφρική, Λατινική Αμερική. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν κυρίως οικονομικοί μετανάστες και ναυτικοί. Από τη Ελλάδα πήγαν στην Ισπανία περίπου 100 από ένα σύνολο 400 ανθρώπων ενώ παράλληλα ήθελαν να πάνε περισσότεροι αλλά το καθεστώς Μεταξά είχε κλείσει τα σύνορα και είχε απαγορεύσει την έξοδο σε όσους ήθελαν να σταθούν στο πλευρό των Δημοκρατικών στον Ισπανικό εμφύλιο και όσοι έφυγαν από την Ελλάδα το έκαναν παράνομα.
«Ε»: Για ποιο λόγο θεωρείτε ότι η Ελλάδα δεν έχει καταγράψει τους ανθρώπους που πήγαν εθελοντές στον Εμφύλιο και εν γένει δεν έχει δοθεί καμία σημασία στο ποιοί, πώς και γιατί;
Γ.Π: Οι άνθρωποι αυτοί που δεν ήταν λίγοι, αγνοήθηκαν από τη χώρα μας για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Ο ένας από αυτούς είναι ότι οι νικητές του Ελληνικού εμφυλίου που επικράτησαν για πολλά χρόνια μετά, δεν θεώρησαν για αυτονόητους λόγους ότι αυτοί οι άνθρωποι έπρεπε να τιμηθούν έστω με τον ελάχιστο τρόπο επειδή ήταν κομμουνιστές, αναρχικοί σοσιαλιστές. Όμως, σε κάποιο βαθμό αγνοήθηκαν και από την άλλη πλευρά αν και η αλήθεια είναι ότι έγιναν προσπάθειες αρκετά χρόνια πριν να έρθει στην επιφάνεια η συγκλονιστική ιστορία τους κυρίως από μεμονωμένα άτομα της Αριστεράς. Από μεγάλες βασικές εκφράσεις της Αριστεράς ωστόσο δεν δόθηκε η σημασία που τους άξιζε, τους «κατάπιε η λησμονιά» όπως είχε πει όταν ζούσε και ένας από τους εθελοντές των Διεθνών Ταξιαρχιών. Για κάποιους από την οργανωμένη Αριστερά θεωρήθηκε ότι αυτοί οι άνθρωποι στην Ισπανία «μολύνθηκαν» ιδεολογικά, είχαν τις εμπειρίες της επανάστασης στη Βαρκελώνη, γνώρισαν άλλου τύπου Αριστερά από αυτή την γραφειοκρατική που είχε επικρατήσει στη Σοβιετική Ένωση. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί από τους εθελοντές αναζήτησαν μετά τον πόλεμο καταφύγιο στη Σοβιετική Ένωση γιατί δεν μπορούσαν να γυρίσουν στις χώρες τους επειδή είχαν εθνικιστικά καθεστώτα (Ελλάδα, Ιταλία, Γερμανία κ.α.). Και εκεί όμως αρκετοί δεν έτυχαν της καλύτερης υποδοχής αφού το καθεστώς τους έστελνε στη Σιβηρία.
«Ε»: Ποια ήταν η στάση της τότε Ελλάδας του 1936 απέναντι στο γεγονός του Ισπανικού Εμφυλίου;
Γ.Π: Η δικτατορία Μεταξά αν και δήλωνε ουδέτερη απέναντι στις αντιμαχόμενες πλευρές στην Ισπανία και δεσμευόταν με μια διεθνή σύμβαση για αυτό, σαφώς και στήριζε το πραξικόπημα του Φράνκο, ήταν άλλωστε ένα ιδεολογικά συγγενικό καθεστώς. Παράλληλα επέτρεπε παρά τις διεθνείς απαγορεύσεις να πουλάει ο πανίσχυρος τότε επιχειρηματίας Μποδοσάκης όπλα στην Ισπανία και μάλιστα λόγω οικονομικού οφέλους το έκανε και προς τις δυο πλευρές, πούλαγε όπλα και στους Δημοκρατικούς και τους Εθνικιστές.
«Ε»: Όπως αντιλαμβανόμαστε, άνθρωποι από πολλές χώρες συνέδραμαν την πλευρά των δημοκρατικών απέναντι στον εθνικισμό του Φράνκο. Οι ιστορικές συγκυρίες δημιουργούσαν τις συνθήκες για τον αγώνα ενάντια στον φασισμό σε διεθνιστικό πλαίσιο. Θεωρείτε ότι στη σημερινή εποχή είναι δυνατή μια τέτοια μάχη;
Γ.Π: Όχι δεν πιστεύω ότι μπορεί να επαναληφθεί αυτό το πρωτόγνωρο φαινόμενο διεθνισμού και αλληλεγγύης στην εποχή μας, είναι εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες σε ολο τον κόσμο. Έχει επικρατήσει ο καπιταλισμός σε όλα τα επίπεδα, ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν αποδείχθηκε ικανός να αποτελέσει μια εναλλακτική λύση, τα μοντέλα διακυβέρνησης σχεδόν σε όλο τον κόσμο βασίζονται στις ελεύθερες αγορές που κατευθύνουν τα πάντα.
«Ε»: Τι ωθεί έναν άνθρωπο να εγκαταλείψει την οικογένεια του και τη χώρα του, να διακινδυνεύσει τη ζωή του με σκοπό να πολεμήσει σε μία άλλη χώρα που πιθανότατα να μην έχει ξαναπάει;
Γ.Π: Η βαθιά πίστη σε μια ιδεολογία που θέλει να αλλάξει τον κόσμο αποτελεί την αναγκαία συνθήκη ώστε κάποιοι άνθρωποι να τολμήσουν κάτι τόσο ριψοκίνδυνο. Μόνο αυτή…
«Ε»: Ύστερα από την εκτεταμένη έρευνά σας πάνω στο ζήτημα του Ισπανικού Εμφυλίου, εντοπίζετε κάποιο συγκεκριμένο μοτίβο ή κάποια κοινά σημεία που μοιράζεται ο Ισπανικός και ο Ελληνικός Εμφύλιος;
Γ.Π.: Δεν υπάρχουν πολλά κοινά σημεία, ο ένας ξεκίνησε πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ο δικός μας μετά. Στον Ισπανικό κάποιοι εθνικιστές επιχείρησαν με τα όπλα να καταλάβουν την εξουσία που την είχε μια εκλεγμένη κυβέρνηση, στη δική μας χώρα οι συνθήκες ήταν εντελώς διαφορετικές.
«Ε»: Ποιο είναι το αποτύπωμα που άφησε ο εμφύλιος στην ισπανική κοινωνία και πώς διαχειρίζεται τις μνήμες της;
Γ.Π.: Οι Ισπανοί ακόμα και σήμερα, διαρκώς αναζητούν αποτυπώματα του εμφυλίου τους, ακόμα και σήμερα ψάχνουν σε διάφορες περιοχές της χώρας ομαδικούς τάφους θυμάτων του Φράνκο. Δεν έχουν ξεχάσει τίποτα χωρίς όμως να ζουν με το παρελθόν.
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.gr
