Συζήτηση με μία νεαρή Ρομά γυναίκα της Ξάνθης για τα διαχρονικά λάθη της πολιτείας και τις προοπτικές νέων ευκαιριών για τη νέα γενιά
Αρνητικές πρωτιές στην Ελλάδα όσον αφορά στις διακρίσεις που υφίστανται οι Ρομά, σύμφωνα με ευρωπαϊκές έρευνες
Αποκλεισμός, στέρηση, διακρίσεις και ρατσισμός – αυτή παραμένει η πραγματικότητα για πάρα πολλούς Ρομά της Ευρώπης και ιδίως της Ελλάδας στην καθημερινότητά τους. Οι προσπάθειες που γίνονται από τις εκάστοτε κυβερνήσεις και από τους τοπικούς φορείς κάθε περιοχής χαρακτηρίζονται από την επιδερμικότητα χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τo πολιτισμικό υπόβαθρο των Ρομά και την ανάγκη παρεμβάσεων με συνέχεια και συνέπεια. Το αποτέλεσμα των περισσότερων πολιτικών κοινωνικής ένταξης είναι να οδηγούνται στο κενό καθώς η κοινότητα των Ρομά παραμένει εγκλωβισμένη σε πρακτικές του 1950 ούσα εκτός κοινωνίας.
Αν και αποτελούν γέννημα-θρέμμα Έλληνες πολίτες, δεν απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα με όλους τους άλλους καθώς, εκτός από κάποια επιδόματα, δεν έχουν σχεδόν καμία πρόσβαση στην αγορά εργασίας, η πρόσβαση στην Υγεία είναι περιορισμένη. Οι Ρομά έχουν ντυθεί με τον μανδύα του απειλητικού, λες και η φύση τους και η ταυτότητα είναι απειλητικές ακόμα και για τον πιο προοδευτικό άνθρωπο. Η κοινωνία παρατηρεί τους Ρομά ως έναν ενιαίο πληθυσμό, αυτό που ξεχνά όμως είναι ότι υπάρχουν ταξικές διαστρωματώσεις μέσα στην ίδια τη κοινότητα που αυξάνουν την ανισότητα.
Το «Ε» μίλησε την Λ. (διατηρήσαμε την ανωνυμία της για ευνόητους λόγους), άτομο το οποίο ανήκει στη κοινότητα Ρομά ώστε να αποκτήσουμε τη θέαση των ίδιων των ατόμων πάνω στη κοινότητα τους αλλά και το πώς βιώνουν την καθημερινότητα σε τομείς όπως η εκπαίδευση και εργασία στην Ελλάδα αλλά και ειδικότερα στη Ξάνθη.
Οι πολιτικές κοινωνικής ένταξης των Ρομά είναι σπασμωδικές
Όσον αφορά στις πολιτικές ένταξης η μία πλευρά είναι το αν έχουν σχεδιαστεί και εφαρμοστεί πολιτικές κοινωνικής ένταξης για τους Ρομά. Έχουν φτάσει στο πεδίο; Αν όχι γιατί δεν έφτασαν, τι έχει γίνει λάθος και τι θα έπρεπε να είχε γίνει; Η άλλη πλευρά είναι το τι θέλουν οι ίδιοι οι Ρομά και ειδικότερα ποιοι θέλουν να ενταχθούν ποιοι όχι, ποιοι έχουν ενταχθεί ήδη και γιατί. Τα συγκεκριμένα ερωτήματα φαντάζουν πολύπλοκα καθώς οι απαντήσεις πρέπει να λάβουν υπόψη τους πολλές και διαφορετικές παραμέτρους.
Οι πολιτικές κοινωνικής ένταξης των Ρομά άρχισαν να σχεδιάζονται και να υλοποιούνται από το 1991. Σύμφωνα με την Λ. «οι πολιτικές αυτές συνήθως δεν φτάνουν ποτέ το πεδίο διότι χάνονται στα γρανάζια της γραφειοκρατίας. Θα έλεγα ότι δεν υπάρχει σωστή διασύνδεση μεταξύ των φορέων υλοποίησης (Υπουργείο, Περιφέρεια, Δήμος, τοπική κοινωνία) με αποτέλεσμα όλες οι πολιτικές να χάνονται εκεί μέσα. Η λεγόμενη «ενδυνάμωση» είναι η μόνη πολιτική που συνήθως φτάνει στο πεδίο με πενιχρά αποτελέσματα. Όταν έχεις μια κοινότητα που μετρά 300.000 άτομα και κάθε πρόγραμμα ενδυνάμωσης παρακολουθείται από εκατό άτομα το χρόνο, μπορεί να καταλάβει ο καθένας ότι αυτό είναι μια σταγόνα στον ωκεανό».
Οι δράσεις πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους το πολιτισμικό υπόβαθρο
Όταν υπάρχει μια κοινότητα η οποία κοινωνικά βρίσκεται τουλάχιστον 50 χρόνια πίσω, οι δράσεις για κοινωνική ένταξη θα πρέπει να έχουν ολιστικό χαρακτήρα αλλιώς θα αποβαίνουν άκαρπες. Δεν νοείται οι προσπάθειες για στέγαση να μην συνοδεύονται από ψυχολογική υποστήριξη, παρεμβάσεις στην εκπαίδευση αλλά και συνολικότερα το πολιτισμικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας ώστε η ένταξη να έχει χαρακτήρα συνέχειας και όχι αποσπασματικό. Η Λ. υπογραμμίζει ότι «το πρώτο θέμα που πρέπει να λυθεί, κατά τη γνώμη μου, είναι το στεγαστικό. Βέβαια κανένας τοπικός φορέας δεν παίρνει το πολιτικό κόστος να προχωρήσει σε μετεγκατάσταση των Ρομά καθώς η υπόλοιπη κοινωνία, καθοδηγούμενη από τις προκαταλήψεις της, θα διαμαρτυρηθεί». Και εδώ εμφανίζεται το επόμενο μεγάλο ζήτημα. Η εκπαίδευση.
Η εκπαίδευση πρέπει να αφορά τους Ρομά αλλά και ολόκληρη την κοινωνία
Η κοινωνία πρέπει να ωριμάσει και να προσπαθήσει ώστε οι Ρομά να ενταχθούν στην κοινωνία, μία κίνηση η οποία θα είναι κέρδος για όλους και όχι μόνο για τους Ρομά, όπως επισημαίνει η Λ. Όταν μιλάμε για κοινωνική ένταξη δεν μπορούμε να μην συμπεριλάβουμε την απογκετοποίηση των σχολείων, δηλαδή την κοινωνικοποίηση των παιδιών μεταξύ τους. Η Λ. υποστηρίζει ότι «είναι κλειδί η κοινωνικοποίηση του παιδιού. Πριν κάποια χρόνια είχε ξεκινήσει μια τέτοια προσπάθεια και συνάντησε τεράστια προβλήματα από Συλλόγους Γονέων και Κηδεμόνων και από δασκάλους. Στη Ξάνθη παρόλαυτα, και ειδικά στο Δροσερό το εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία αν λάβουμε υπόψη μας ότι από τα 52 παιδάκια στο τέλος της χρονιάς τα 48 συνέχισαν να πηγαίνουν σχολείο.
Μύθος το «έτσι θέλουν να ζουν»
Μία από τις πιο αποπροσανατολιστικές θέσεις είναι το «έτσι θέλουν να ζουν οι Ρομά». Μια συγκεκριμένη συνεργασία κυρίαρχων Μ.Μ.Ε. και κρατικών θέσεων φέρνει συνεχώς στο προσκήνιο την παραβατικότητα των Ρομά εξετάζοντας παρόλαυτα μονάχα το αποτέλεσμα και όχι την αιτία η οποία γεννά αυτή την παραβατικότητα. Τα Μ.Μ.Ε δημιουργούν «φτωχοδιάβολους» οι οποίοι μετατρέπονται σε όχημα διασποράς φόβου και κατά συνέπεια ρατσισμού εξυπηρετώντας το κυρίαρχο αφήγημα. Οι Ρομά όταν αναφέρονται στις ειδήσεις κατά ένα συντριπτικό ποσοστό επιλέγονται για τα αστυνομικά ρεπορτάζ και εξαιρετικά σπάνια προβάλλονται οι κινήσεις της συνομοσπονδίας ΕΛΛΑΝ-ΠΑΣΣΕ για τις προσπάθειες κοινωνικής ένταξης.
Η Λ., στην ερώτηση αν οι ίδιοι οι Ρομά επιθυμούν την ένταξη, ανέφερε ότι «σαφώς και το επιθυμούν. Ποιος άνθρωπος θέλει να ζει δίχως ρεύμα, μέσα στις λάσπες και χωρίς δουλειά; Ποιος άνθρωπος θέλει να ζει πίσω από την εποχή του;»
Γεννιέται κάποιος φύσει εγκληματίας;
Το έγκλημα γεννάται από τις διεργασίες της ίδιας της κοινωνίας και όχι από βιολογικούς παράγοντες σύμφωνα με τον Marx αλλά ακόμα και με πιο συντηρητικούς κοινωνιολόγους όπως ο Durkheim. Η ανθρώπινη φύση δεν αποτελεί κάτι το ατομικό αλλά αντίθετα είναι μία πραγματικότητα συλλογική. Η ανθρώπινη φύση δηλαδή εννοείται ως μία κοινωνικότητα, η οποία επεκτείνεται σε όλες τις εκφάνσεις της ανθρώπινης πρακτικής. Το έγκλημα δεν μπορεί να είναι χαρακτηριστικό μιας κοινωνικής ομάδας αλλά περισσότερο μπορεί να εξηγηθεί με όρους αποκλεισμού. Η Λ. σημείωσε ότι «οι Ρομά σε όλη την Ελλάδα όπως άλλωστε και στην Ξάνθη είναι γκετοποιημένοι. Οι άνθρωποι στα γκέτο επιδίδονταν σε παραβατικές ενέργειες ελλείψει εργασίας και αποδοχής. Το έχουμε δει με τους μαύρους στην Αμερική, το βλέπουμε και με τους Ρομά. Ούτε οι μαύροι, ούτε οι Ρομά είναι φύσει εγκληματίες».
Η Ελλάδα ανάμεσα στις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη όσον αφορά στις διακρίσεις απέναντι στους Ρομά
Σε αυτό το σημείο πρέπει να θυμίσουμε δύο έρευνες οι οποίες αφορούν τις διακρίσεις που υφίστανται οι Ρομά στην Ευρώπη. Τα ποσοστά της Ελλάδας είναι κάθε άλλο παρά αισιόδοξα. Στην πρώτη έρευνα ανάμεσα σε δέκα χώρες της Ευρώπης του European Union Agency for Fundamental Rights (2019) σχετικά με την διάκριση και την ποιότητα ζωής των Ρομά. Στον Πίνακα 1 το 53% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα έχουν νιώσει ότι υπάρχει διάκριση απέναντι τους μόνο από το γεγονός ότι είναι Ρομά τοποθετούμενη στη δεύτερη θέση ύστερα από την Πορτογαλία και παράλληλα η Ελλάδα έχει την αρνητική πρωτιά καθώς το 84% των ερωτηθέντων (ρομά) βρίσκονται σε ακραία υλική αποστέρηση με αμέσως επόμενη την Ουγγαρία με 76% (Πίνακας 2).
Σύμφωνα με την δεύτερη έρευνα του Eurobarometer τον Νοέμβριο του 2019 σχετικά με τις όψεις των διακρίσεων απέναντι στους Ρομά στην Ελλάδα στον εργασιακό τομέα, στην ερώτηση Πόσο άνετα θα νιώθατε αν είχατε συνάδελφο Ρομά το 31% των απαντήσεων ήταν «Καθόλου άνετα» σε σύγκριση με το μέσο όρο του 17% των υπόλοιπων χωρών της Ε.Ε (πίνακας 3). Στην ίδια έρευνα, στην ερώτηση ποιο χαρακτηριστικό είναι μειονέκτημα για έναν υποψήφιο εργαζόμενο, το να είναι κάποιος Ρομά συγκέντρωσε το 64% των απαντήσεων (πίνακας 4).
Παύλος Μαραγκός
pmaragkos@empros.com
