Πρόκειται για ένα εκκλησιαστικό κειμήλιο του Ποντιακού Ελληνισμού
Βρίσκεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης και στη διάσωσή του εμπλέκεται και η πόλη μας
Πολλές φέτος οι εκδηλώσεις μνήμης σε όλη την Ελλάδα, του Μικρασιατικού Ελληνισμού, αλλά και του Ποντιακού, με αφορμή την θλιβερή επέτειο των 100 χρόνων της Μικρασιατικής Καταστροφής. Μιας καταστροφής που είχε ως αντίκτυπο και τον ξεριζωμό και των Ελλήνων του Πόντου, στα χρόνια που ακολούθησαν. Η Ξάνθη δέχτηκε μεγάλο όγκο Ποντίων προσφύγων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν κυρίως στα ορεινά χωριά του Νομού, στα Κομνηνά, τη Σταυρούπολη, το Κρωμνικό, αλλά και στον κάμπο, κυρίως στη Γενισέα. Έτσι, οι περισσότεροι Ξανθιώτες σήμερα τυγχάνουν Ποντιακής και Μικρασιατικής καταγωγής.
Από μια τέτοια οικογένεια Ποντιακής καταγωγής , από την Τραπεζούντα του Πόντου, κατάγομαι και εγώ, από την πλευρά της μητέρας μου, Κυριακής Κετσετζίδου του Κωνσταντίνου. Η οικογένεια του προπάππου μου, Θεμιστοκλή Κετσετζίδη, εγκαταστάθηκε το 1923, αρχικά στα Κομνηνά και μετέπειτα στη Σταυρούπολη Ξάνθης.
Πολλά τα παιχνίδια της μοίρας, που αναδύονται από το μακρινό οικογενειακό παρελθόν μας, τα οποία πολλές φορές βγαίνουν μπροστά μας και μας πιάνουν απροετοίμαστους και μας εκπλήσσουν! Έτσι λοιπόν, εντελώς απροσδόκητα, σε μια ιδιωτική μου επίσκεψη – βόλτα στην Σταυρούπολη, τον Δεκέμβριο του 2021, άρχισε και για μένα, η αντίστροφη μέτρηση, για να βρεθώ αντιμέτωπος με το “Ποντιακό” παρελθόν μου και τις ρίζες μου!
Εκεί, εντελώς τυχαία, μέσα από συζητήσεις και ιστορίες με τον κ. Γρηγόρη Παναγιωτίδη, έναν πολύ αξιόλογο άνθρωπο, με πολλές γνώσεις για την περιοχή και τους κατοίκους της, βρέθηκα τελικά, μπροστά στον ξεχασμένο στην λήθη του χρόνου, τάφο του προπάππου μου, Θεμιστοκλή Κετσετζίδη (1892-1968), γνωστό λυράρη της γύρω περιοχής, από την Τραπεζούντα του Πόντου. Η συγκίνηση, το δέος και η έκπληξη για μένα ήταν πολύ μεγάλη, καθώς ήρθα άμεσα σε επαφή με το οικογενειακό παρελθόν μου και την καταγωγή μου. Αμέτρητες παρόμοιες ιστορίες εκτυλίσσονται σε όλη την Ελλάδα.
Μια τέτοια ιστορία θα ήθελα να σας διηγηθώ, ενός συμπολίτη μας, ποντιακής καταγωγής και συγκεκριμένα από την Αργυρούπολη του Πόντου, του κ. Ιωάννη Διαφωνίδη του Χαραλάμπους, ιδρυτή της τοπικής εφημερίδος “ΕΜΠΡΟΣ”. Η οικογένεια του κ. Διαφωνίδη, ήρθε από την Αργυρούπολη του Πόντου το 1923 και εγκαταστάθηκε αρχικά στην Γενισέα. Εκεί, με μόχθο και ακατάπαυστη εργασία, μπορέσαν και επιβίωσαν στις καινούριες συνθήκες ζωής, ξεκινώντας σχεδόν από το μηδέν. Κάποια στιγμή, λόγω του υγρού κλίματος της Γενισέας, όλη η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Ξάνθη, μιας και ήταν πολύ δεμένοι μεταξύ τους, και ξεκίνησε μια καινούρια ζωή…
Σε μια επίσκεψη του κ. Γιάννη Διαφωνίδη προ ολίγων ετών στη Δράμα, εντελώς απροσδόκητα, άρχισε και γι’ αυτόν η αντίστροφη μέτρηση, να μάθει κάποιες ιδιαιτέρως σημαντικές πληροφορείς για τον προπάππο του, Ιωάννη Διαφωνίδη, αγωγιάτη στο επάγγελμα, από την Αργυρούπολη ( Γκιουμούς – Χανέ ) του Πόντου. Συγκεκριμένα, σε συνάντησή του με τον προσφάτως εκλιπόντα Μητροπολίτη Δράμας, Μακαριστό Παύλο ( 1963-2022 ), προς μεγάλη του έκπληξη, πληροφορήθηκε ότι ο προπάππος του, ο οποίος είχε και το ίδιο όνομα, συνέβαλε καθοριστικά, ώστε να διασωθεί ένα ιερό κειμήλιο του Ποντιακού Ελληνισμού και της Χριστιανοσύνης, το μαρμάρινο ομφάλιο, που κοσμούσε το δάπεδο του ναού της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος ( Ένας μαρμάρινος ανάγλυφος δίσκος διαμέτρου 68 εκατοστών, ο οποίος ήταν τοποθετημένος στο δάπεδο του ναού, ακριβώς κάτω από τον τρούλο ). Απεικονίζει τον αετό τον Κομνηνών να επιτίθεται σε έναν λαγό, μπήγοντας τα νύχια του στην πλάτη του και ταυτόχρονα το ράμφος του στο μάτι του. Ο λαγός συμβολίζει τον οποιοδήποτε επιδρομέα της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών. Η παράσταση περιβάλλεται με άμπελο. Το μαρμάρινο ομφάλιο χρονολογείται στις αρχές του 13 αι. μ.Χ.).
Σύμφωνα με τον Μητροπολίτη Παύλο, το 1860, σε εργασίες συντήρησης της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος, που τότε λειτουργούσε ως τέμενος, ο Ιωάννης Διαφωνίδης, εκμεταλλευόμενος τη φιλία που είχε με τον φύλακα, κατάφερε αρχικά να τον μεθύσει, να αποξηλώσει στη συνέχεια το μαρμάρινο ομφάλιο, να τοποθετήσει άλλο παρόμοιο μάρμαρο στην θέση του και ως αγωγιάτης να το μεταφέρει στην Κρώμνη. Εκεί τοποθετήθηκε στο δάπεδο της εκκλησίας Μαντζάντων, Γενέθλιον της Θεοτόκου. Την επίβλεψη των εργασιών συντήρησης του τεμένους της Αγίας Σοφίας Τραπεζούντος, είχε αναλάβει ο εργολάβος Ελευθέριος Χατζή Μουράτ Βαφειάδης (1822-1902), ο οποίος ήταν από την Κρώμνη.
Έτσι, λοιπόν, σε συνεννόηση με τον μεγάλο ευπατρίδη της Τραπεζούντας και του Πόντου, Γρηγόρη Καπαγιαννίδη, δόθηκε η εντολή και εκτελέστηκε η ριψοκίνδυνη αποστολή αποξηλώσεως και μεταφοράς του πολύτιμου κειμηλίου στην Κρώμνη. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών, σε συνεννόηση του γιου του Χατζή Μουράτ Βαφειάδη, Ιωάννη Βαφειάδη, με Κρωμνιώτες πρόσφυγες, μεταφέρθηκε με καράβι το πολύτιμο κειμήλιο στην Θεσσαλονίκην, το 1924.
Σε τηλεφωνική επικοινωνία μου με τον Προέδρο της “Αδελφότητος των Κρωμναίων” Θεσσαλονίκης, κ. Αναστάσιο Αντωνιάδη, επιβεβαίωσε ότι την εντολή αποξηλώσεως του μαρμάρινου ομφάλιου την είχε δώσει ο Γρηγόριος Καπαγιαννίδης. Στη συνέχεια, το πολύτιμο κειμήλιο δωρίστηκε στην Υπηρεσία Αρχαιοτήτων Θεσσαλονίκης, η οποία το εξέθετε για πολλά χρόνια μέσα στην Ροτόντα.
Αυτή η ενέργεια, σύμφωνα με τον Μακαριστό Μητροπολίτη Δράμας, Παύλο, βρήκε αντίθετους πολλά σωματεία και συλλόγους Ποντίων, με αποτέλεσμα το μαρμάρινο ομφάλιο να μεταφερθεί τελικά στο “Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού”, όπου βρίσκεται έως σήμερα, εκτιθέμενο στην αίθουσα 7.
Έτσι ξεκίνησε και για τον κ. Γιάννη Διαφωνίδη, η αντίστροφη μέτρηση για την επιστροφή στις ρίζες του και την ιστορία της οικογένειάς του, κάνοντας το ταξίδι στη Θεσσαλονίκη και στο “Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού”, όπου η επίσκεψη είχε προσκυνηματικό χαρακτήρα.
Κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα για αυτό το ιδιαίτερο κειμήλιο του Ποντιακού Ελληνισμού και της Χριστιανοσύνης, αλλά και την καταπληκτική ιστορία, που εμπλέκει έναν πρόγονο ενός συμπολίτη μας και ενός εκ των πρωταγωνιστών της, ας αναλογιστούμε όλοι μας από πού προερχόμαστε και ποιους ανθρώπους τελικά εκπροσωπούμε! Ας αναλογιστούμε τους αγώνες τους για επιβίωση, αλλά και διατήρηση της πολιτιστικής τους κληρονομιάς και ταυτότητας, στοιχεία τα οποία καλούμαστε ως απόγονοι και κληρονόμοι τους να διαχειριστούμε!
Το μέγεθος αυτής της παράτολμης και πατριωτικής ενέργειάς τους, αποτυπώνεται με τον καλύτερο τρόπο από τον ποιητή Ντίνο Χριστιανόπουλο (1931-2020), στο ομώνυμο πεζολογικής μορφής ποίημά του, με τίτλο : “Ο μαρμάρινος δίσκος της Τραπεζούντας”, από την ποιητική του συλλογή: “Η πιο βαθιά πληγή“, του 1998.
Γράφει συγκεκριμένα και αφηγηματικά, στην σελ 6: “Κάποτε είδα στη Ροτόντα, ένα ολοστρόγγυλο μαρμάρινο ανάγλυφο, που έδειχνε έναν αετό να υποτάσσει με τα νύχια του ένα λαγό. Ήταν, μου είπαν, σύμβολο της αυτοκρατορίας των Μεγαλοκομνηνών. Το 1860, το βρήκε κάποιος κρυπτοχριστιανός, ο Ευθύμιος Χατζημουράτ, σ’ ένα Τζαμί της Τραπεζούντας, και με πολλούς κίνδυνους το ‘κρυψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρώμνη. Εξήντα πέντε χρόνια αργότερα, το 1924, ο γιος του, Ιωάννης Βαφειάδης, συνεννοήθηκε απ’ τη Θεσσαλονίκη, με κάποιους Τραπεζούντιους, που θα’ ρχονταν εδώ ως ανταλλάξιμοι, κι αυτοί έκρυψαν στο βαπόρι το ανάγλυφο και το’ φεραν στην πόλη μας, χωρίς να πάθει τίποτε. Αυτούς τους ήρωες θέλησα να τους κάνω ποίημα – μα ποιο ποίημα να χωρέσει μια τέτοια εποποιΐα; Προτίμησα, λοιπόν, να σας διηγηθώ με λίγα λόγια το άγνωστο αυτό κατόρθωμα, για να θαυμάσετε κι εσείς τη λεβεντογενιά της Ρωμανίας, που μια ολόκληρη ζωή “ανθεί και φέρει κι άλλο“.
Με ιδιαίτερη τιμή,
Κώστας Μαυρομάτης,
Συλλέκτης – Ερευνητής
Επιμέλεια κείμενων: Ιωάννα Β. Καλού, Φιλόλογος
Θερμές ευχαριστίες:
- Στον κ. Ιωάννη Διαφωνίδη, που μου εκμυστηρεύθηκε την ιστορία και επέτρεψε τη δημοσίευσή της.
- Στον Προέδρο της “Αδελφότητος Κρωμναίων ” Θεσσαλονίκης, κ. Αντωνιάδη Αναστάσιο.
Πηγές:
1.Pontos news – Θωμαΐς Κιζιρίδου. 29-11-2021.
- Ιωάννης Χ. Διαφωνίδης.
- Μακαριστός Μητροπολίτης Δράμας, Παύλος.
- “Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης”.
- “Ο μαρμάρινος δίσκος της Τραπεζούντας”, Ποιητική Συλλογή, Ντίνος Χριστιανόπουλος, “Η πιο βαθιά πληγη”,1998 – Β’ Έκδοση 2001.
