Ο Καζάς της Γενισέας – Ίδρυση – Αιτία Παρακμής
Αποκλειστικά ντοκουμέντα στην έρευνα του Γιώργου Μπατζακίδη
Μετά τις κατακτήσεις του Οθωμανού στρατηγού Γαζί Εβρενός στην περιοχή της Θράκης, παρατηρήθηκαν δυο αρχικά εποικισμοί, κυρίως από Γιουρούκους -οι γιουρούκοι είναι τουρκικά φύλα-, στα τέλη του 14ου αιώνα, όταν Σουλτάνος στην οθωμανική αυτοκρατορία ήταν ο Μουράτ Α’ γιος του Ορχάν.
Είναι η εποχή που οι Οθωμανοί εγκαθιστούν εποίκους μουσουλμάνους και ιδρύουν τις διοικητικές τους έδρες στα μέρη όπου κατέκτησαν.
Έτσι και στην περιοχή του σημερινού Νομού Ξάνθης, ιδρύεται η εμπορική πόλη της Γενισέας που θα γίνει και έδρα καζά. Το πάλαι ποτέ διοικητικό κέντρο των Βυζαντινών, που ήταν στην πόλη της Ξάνθης, βρισκόταν τότε ήδη σε παρακμή.
Έτσι οι Οθωμανοί οργάνωσαν, στελέχωσαν και ανέπτυξαν οικονομικά αλλά και διοικητικά την πόλη της Γενισέας για αιώνες μέχρι και στα μέσα του 19ου αιώνα που άρχισε σταδιακά να εγκαταλείπεται από την ελίτ των εύπορων οικογενειών των Οθωμανών που τους ακολούθησε μετέπειτα και η ελίτ των χριστιανών κατοίκων.
Έτσι φτάσαμε στο 1860, όπου οι διοικητικοί υπάλληλοι αλλά και οι επίσημοι φορείς της ανώτατης διοίκησης του καζά, ζητούν να μεταφερθεί η πρωτεύουσα από την Γενισέα στην Ξάνθη. Ένα εγχείρημα, που ακόμη και στις μέρες μας, φαντάζει σχεδόν αδιανόητο, να μετακινήσεις κατ’ ουσίαν μια ολόκληρη πόλη από την μια περιοχή στην άλλη.
Οι παλαιότεροι θα θυμούνται την πρόσφατη σχετικά μεταφορά, μόνον, του Διοικητηρίου από την παλιά Νομαρχία στο νέο κτίριο τότε, όπου στεγάζεται σήμερα η Αντιπεριφέρεια Ξάνθης και πέρασαν χρόνια ολόκληρα μέχρι να μπορέσουν οι υπηρεσίες να λειτουργήσουν κανονικά. Για σκεφτείτε, λοιπόν, με τα μέσα της εποχής να μετακινήσεις μια ολόκληρη πόλη με όλες τις δομές, τις υπηρεσίες, τους υπαλλήλους, τα γραφεία και να τα μεταφέρεις όλα αυτά, στην πόλη της Ξάνθης με τη διοίκηση να προσδοκά την εύρυθμη λειτουργία των υπηρεσιών, που για αιώνες είχαν συνηθίσει οι πολίτες να διεκπεραιώνονται όλες τους οι υποθέσεις στην πόλη της Γενισέας.
Σας παρουσιάζω λοιπόν αυτούσια την επιστολή πρότασης των Οθωμανών επισήμων του καζά της Γενισέας προς τον βαλή της Θεσσαλονίκης ζητώντας του την μεταφορά του Καζά στην Ξάνθη.
Είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται η μετάφραση ολόκληρου του κειμένου από την οθωμανική αραβογραφή απ’ ευθείας στην ελληνική γλώσσα, όπως δημοσιεύθηκε BOA, İ-MVL, 19864/2 OSMANLI BELGELERİNDE BATI TRAKYA σ. 14, και μάλιστα με την απόδοση της γλώσσας που μιλούσαν οι Έλληνες το 1876.
Δεν θα αναφερθώ εάν έγινε τελικά δεκτό το αίτημα από την Υψηλή Πύλη η όχι, ούτε θα σταθώ στο γεγονός πότε άλλαξε τελικά ο καζάς από την Γενισέα στην Ξάνθη. Αυτήν την εργασία, θα σας την παρουσιάσω σε μεταγενέστερη περίοδο, παρόλο που έχω μελετήσει και ερευνήσει διεξοδικά μέσα από τα οθωμανικά αρχεία, όλες τις λεπτομέρειες της διαδικασίας της αλλαγής του Καζά μέσα σε ένα βάθος εικοσαετίας εν τέλει, από την αρχική επιστολή που θα σας παρουσιάσω ευθύς αμέσως.
Επιστολή πρότασης προς τον Εξοχότατο Βαλή (Νομάρχη) Θεσσαλονίκης Χιουσνού Πασά
Η έδρα της διοίκησης (kaza) του Yenice-i Karasu που βρίσκεται στην πόλη της Γενισέας, διακατέχεται από πολλά προβλήματα, το πολύ βαρύ κλίμα, την κάκιστη ποιότητα του νερού, καθώς και το γεγονός ότι η πόλη δε βρίσκεται στο κέντρο και πολλά χωριά ναι μεν υπάγονται διοικητικά στον Καζά αλλά κατ’ ουσίαν είναι πολύ απομακρυσμένα από την εμβέλεια της Γενισέας, οι χωρικοί που εισέρχονται για τις προσωπικές τους υποθέσεις, οι ιμάμηδες, οι πρόεδροι που έφερναν τα έσοδα από τους κρατικούς δασμούς και είχαν το άγχος της ευθύνης των χρημάτων από ληστείες, καθώς επίσης και οι υποθέσεις καταβολής των φόρων άλλων χωριών, έμεναν διαρκώς σε εκκρεμότητα.
Επίσης, τα αξιότιμα μέλη της διοίκησης, οι επίσημοι και οι μεγάλοι έμποροι (κυρίως καπνέμποροι), οι οποίοι στο σύνολό τους ήταν Ξανθιώτες, όταν ήταν να πραγματοποιηθούν οι προκαθορισμένες συνεδριάσεις της ανώτατης διοίκησης του Καζά, δεν μπορούσαν να συμμετέχουν από τη δυσκολία της μετακίνησής τους.
Οπότε, πολύ σημαντικές κρατικές υποθέσεις, που προέρχονταν συνήθως από την Υψηλή Πύλη, καθώς και ιδιωτικές υποθέσεις των απλών πολιτών, παρά τις προσπάθειες και την ιδιαίτερη ευαισθησία της διοίκησης για την επίλυσή τους, έμεναν συνεχώς εκκρεμείς.
Το βαρύ κλίμα από την υγρασία, η αφόρητη ζέστη της θερινής περιόδου, το πολύ κρύο κατά την περίοδο του χειμώνα και οι πολλές βροχές, προκαλούσαν συχνές ασθένειες που μπορούσαν να αποβούν και θανατηφόρες.
Όλοι αυτοί οι λόγοι ήταν η αιτία να μην μπορούν τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι να παραστούν στις υποθέσεις τους και αυτό είχε ως αποτέλεσμα κρατικά και ιδιωτικά ζητήματα να μην μπορούν να διεκπεραιωθούν στον κατάλληλο χρόνο τους και να μένουν σε εκκρεμότητα.
Αυτό ήταν από κάθε άποψη, ένα μόνιμο πρόβλημα, οπότε, όλα αυτά που προαναφέραμε είναι ένας πρόδηλος, καταφανής λόγος ώστε να μεταφερθεί η έδρα του καζά από την πόλη της Γενισέας στην πόλη της Ξάνθης.
Η πόλη της Ξάνθης, η οποία ανήκει στον Καζά της Γενισέας βρίσκεται ακριβώς στη μέση σε σχέση με την εμβέλεια των υπολοίπων χωριών (ίσες αποστάσεις), αποτελεί δε, το καταλληλότερον και πρέπον σημείο να είναι η έδρα της διοίκησης, καθώς τα περισσότερα μέλη της ζούνε στην Ξάνθη.
Επίσης, οι πρόεδροι (υπηρέτες του λαού) που ως επί το πλείστον είναι κάτοικοι της Ξάνθης, εκτός των τακτικών συνεδριάσεων, θα έχουν τη δυνατότητα να παρευρίσκονται ανά πάσα στιγμή και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Οπότε, κάθε ζήτημα και κάθε περιστατικό, θα διεκπεραιώνεται στην ώρα του και δεν θα μένει ως εκκρεμότητα στο διηνεκές.
Έτσι οι πολίτες θα έχουν καλύτερη αντιμετώπιση των ζητημάτων τους και θα έχουν από κάθε άποψη, κάτω από την ηγεμονία τούτης της διοίκησης, μια πιο ήρεμη, γαλήνια και πνευματική ζωή μετά από την απόφαση αλλαγής της πρωτεύουσας του καζά.
Επιπλέον, σας προτείνουμε, μετά από όλα αυτά που με σαφήνεια σας διατυπώσαμε, να παραμείνει ένας ικανός αξιωματικός της Χωροφυλακής, ο οποίος θα έχει στις τάξεις του έναν ικανοποιητικό αριθμό ιππικού και πεζικού τμήματος (όχι στρατιωτικό), έτσι ώστε να διατηρεί την τάξη και να φυλάσσει την πόλη αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Γενισέας, μαζί με τις ταχυδρομικές υπηρεσίες, ώστε να φτάνουν έγκαιρα και ασφαλή στους προορισμούς τους.
Έτσι, μ αυτόν τον τρόπο, η πόλη της Γενισέας δεν θα υποβαθμιστεί ξαφνικά από τις υπηρεσίες και δεν θα διαταραχθεί η εύρυθμη λειτουργία της από την μεταφορά του Καζά στην Ξάνθη.
Του λοιπού εις το εξής, στην πόλη της Ξάνθης, που θα είναι η έδρα της διοίκησης, θα πραγματοποιούνται πλέον, οι σημαντικές συνεδριάσεις της ανώτατης διοίκησης, όλες οι εσωτερικές υποθέσεις των επισήμων υπηρεσιών και εκεί θα εξετάζονται και θα παίρνονται όλες οι αποφάσεις.
Οπότε, οι πολίτες θα πάψουν να αισθάνονται “δέσμιοι” από τις εκκρεμείς υποθέσεις τους, που τους κρατούσαν έρμαιους και θα απαλλαγούν (ελευθερωθούν) από τούτη τη λύπη και την στεναχώρια και τον πόνο που τους βάραινε την καρδιά.
Για να επιτευχθούν όμως όλα αυτά που αναφέραμε στην επίσημη επιστολή μας, εσείς, εξοχότατε, που είστε πασάς πρώτης βαθμίδας, αν κρίνετε αξία και κατάλληλη τούτη τη πρότασή μας να την μεταφέρετε στην Υψηλή Πύλη, έτσι ώστε να πάρουμε την έγκριση, από Αυτόν που έχει τη δικαιοδοσία ώστε να δώσει την Υψηλή Διαταγή.
Υπογράφουν τα μέλη και τα επίσημα πρόσωπα της ανώτατης διοίκησης του Yenice-Karasu Kazası με τις σφραγίδες τους.
Αρ. Πρωτόκολλου Fi 17ca. 1277
1η Δεκεμβρίου του 1860*.
Ονόματα πάνω σειράς από δεξιά προς αριστερά οι επίσημοι φορείς.
1) Fazlı (γιος του Ersin) Bey, 2) Yorgakis Arsenis Bey, 3) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 4) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 5 Kostakis Arsenis Bey, 6) Hüseyin Hasan Bey, 7) Mehmet Bey, 8) Müftü Belde:Osman Bey Μουφτής, 9) Müdiri kasaba-i meskür: Ruşdi Mehmet Bey Πρόεδρος της οικονομικής επιτροπής, 10) Ser-i mahkeme hakimi: Αρχιδικαστής, Δεν διαβάζεται η σφραγίδα.
Ονόματα κάτω σειράς από δεξιά προς αριστερά τα μέλη.
1) Hacı Muhammed Mümin Bey, 2) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 3) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 4) Süleyman Bey, 5) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 6) İbrahim Bey, 7) Cemali Bey, 8) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα, 9) El Hac Seit Mehmet Emin Bey, 10) Δεν διαβάζεται η σφραγίδα.
*ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ
Beddidar= πρόδηλος, καταφανής.
Müdirân-i bendeğan= πρόεδροι (ως υπηρέτες του λαού).
Ferman per= ευπειθής, υπάκουος
Fîma-bab= του λοιπού εις το εξής.
Erzan= Άξιος, κρινόμενος
Sayan= Αρμόδιος, κατάλληλος.
Müsiran= Πασάς πρώτης τάξεως.
Vilayet=Μεγάλη Διοικητική Περιφέρεια.
Sancak= Διαίρεση της Διοικητικής Περιφέρειας.
Kaza=Υποδιαίρεση της Διοικητικής Περιφέρειας, Επαρχία, Πόλη, Νομός.
Kasaba= Κωμόπολη.
Meclis-i Kaza= Ανώτατο τοπικό συμβούλιο.
Συντομογραφίες
BOA= Başbakanlık Osmanlı Arşivleri= Οθωμανικά Αρχεία της Πρωθυπουργίας.
c.e.= cemaziyel evvel= Δεκέμβριος (5ος μήνας του Ισλαμικού έτους).
c.a.= cemaziyel ahır= Ιανουάριος (6ος μήνας του Ισλαμικού έτους).
say.= Sayfa= Σελίδα.
*Ημερομηνία με βάση το νέο ημερολόγιο.
Βοηθήματα:
Αβραάμ Μαλιακάς, Οθωμανικό-Ελληνικό λεξικό, Κωνσταντινούπολη 1876
Ferit Develioğlu, LÛGAT Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik, Άγκυρα 342020.
Φωκίων Κοτζαγεώργης, “Απόπειρα μεταφοράς της έδρας του Καζά Γενιτζέ Καρασού
(1860-1862)”, Περί Θράκης 5 (Ξάνθη 2005-2006), 95-108.
Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού Τόμος Α’, Θεσσαλονίκη 2003, 140-142, 271-274.
Γεώργιος Φ. Μπατζακίδης, “Χατζή Εμίν Αγά ο Μεγάλος Ευεργέτης της Οθωμανικής Ξάνθης”, Επετειακή έκδοση για τα 150 χρόνια της ανέγερσης του πύργου του ρολογιού της Ξάνθης (1870-2020), Ξάνθη 2020, 39-40.
ΘΕΡΜΕΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
-Στον αξιοσέβαστο συνεργάτη μου, Θεολόγο και Δάσκαλο του Ισλάμ κ. Σεντάτ Καράνταη (Sedat Karadayı Hoca) για την αμέριστη βοήθειά του στις μεταφράσεις, από την οθωμανική αραβογραφή στην παλαιοτουρκική γλώσσα. Απόφοιτος του Islamic University of Medina της Σαουδικής Αραβίας.
-Στον φίλο και συνεργάτη Κώστα Μαυρομάτη Συλλέκτη – Ερευνητή, για την παραχώρηση σπάνιου Οθωμανικού λεξικού του 1876 από την ιδιωτική του συλλογή.
Έρευνα: Μπατζακίδης Φ. Γιώργος
Ιστορικός Ερευνητής και Υποψήφιος Διδάκτωρ της Οθωμανικής Ιστορίας
