«Στη σημερινή εποχή το να ασχολείσαι με την χειροτεχνία είναι από μια μορφή αντίστασης ως μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού του ανθρώπινου»
Δημήτρης Τρίκας, συνομιλώντας με τη Δέσποινα Γερουλάνου, Σημείο ART, Δεύτερο Πρό-γραμμα, 9/6/2022
Έκθεσης απολογισμός… Από τις 4 Μαΐου ως τις 13 Ιουνίου 2022 ο Καραγκιόζης μας πήρε τα μπογαλάκια του και μετακόμισε στο βόρειο άκρο της πατρίδας μας, στο Σουφλί του Έβρου. Μέσα σε αυτά τα μπογαλάκια του μετέφερε, πέρα από τα σύνεργα της τέχνης του, και πόσες άλλες τέχνες και τα δικά τους μυστικά!
Η περιοδεύουσα έκθεση «Όλες οι τέχνες για τον Καραγκιόζη», μετά την Ξάνθη (Λύκειον των Ελληνίδων, 2020) και τη Ζάκυνθο (Πολιτιστικό Χωριό «Σκαλιά», 2021), ταξίδεψε στο Μουσείο Μετάξης του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς και παρουσίασε έργα τέχνης και χειροτεχνίας συνεργατών καλλιτεχνών, εμπνευσμένα απ’ τον καμπούρη πρωταγωνιστή του νεοελληνικού θεάτρου σκιών. Η έκθεση, διαφοροποιημένη σε σχέση με τις προηγούμενες παρουσιάσεις της, αποτέλεσε συνδιοργάνωση του ΠΙΟΠ, του θιάσου σκιών «Τα παρα-μύθια του Καραγκιόζη» και της Ακαδημίας Ποίησης και Παραμυθιού.
Κεντρική θέση στην έκθεση είχε το έργο του Άρη Βολιώτη, αυτοδίδακτου ζωγράφου, που φιλοτέχνησε με την τεχνική του μπατίκ, πάνω σε μεταξωτό ύφασμα, τον Καραγκιόζη. Πλάι του στέκονταν κι άλλα έργα παραδοσιακής χειροτεχνίας, όπως πλεκτά με βελονάκι και κεντήματα, στα οποία οι λαϊκές τεχνίτρες Βάλια Τοκμακίδου και η γράφουσα μετέφεραν φιγούρες και τις ιστορίες τους. Η φιγούρα του Εβραίου στο υφαντό τοίχου που έφτιαξαν οι Μπεντιχά Νταλή και Μπεδιά Χατζημουσταφά, σε παραδοσιακό αργαλειό 100 χρόνων από το χωριό Κένταυρος της ορεινής Ξάνθης, καλούσε το κοινό σε σκέψεις για το παρελθόν αλλά και για ένα μέλλον με αλληλοσεβασμό και συνύπαρξη.
Στην ενότητα του λόγου, ο οποίος έχει κεντρικό ρόλο τόσο στο θέατρο σκιών όσο και στην έκθεση, παρουσιάστηκε ποικιλία έργων, από τα γνωστά φυλλάδια του Καραγκιόζη, εκδόσεις για το θέατρο σκιών και κείμενα παραδοσιακών και νέων παραστάσεων του καραγκιοζοπαίκτη Απόστολου Δομτζίδη, εμπνευσμένων από λαϊκά παραμύθια, ως τη μακροβιότερη καθημερινή στήλη στην εφημερίδα «Εμπρός» του συγγραφέα Δημήτρη Αβούρη, ο οποίος σχολιάζει την επικαιρότητα μέσα από το στόμα και το πνεύμα των ηρώων του θεάτρου σκιών. Βάθρα του ίδιου από φυσικά υλικά της Ζακύνθου συνόδεψαν μεταλλικές φιγούρες του Απόστολου Δομτζίδη, στην ενότητα της Δημόσιας Γλυπτικής.
Ο στημένος μπερντές του Απόστολου Δομτζίδη και η ανοιχτή βαλίτσα με τα εργαλεία του καραγκιοζοπαίκτη επέτρεψαν στους επισκέπτες, μικρούς και μεγάλους, να κρυφοκοιτάξουν για λίγο μέσα σε έναν μαγικό κόσμο με φιγούρες, σκηνικά, εφέ και τα μυστικά της τέχνης του Καραγκιόζη. Χιλιάδες ήταν οι επισκέπτες που αφέθηκαν και ταξίδεψαν με αρωγό «Όλες τις τέχνες για τον Καραγκιόζη», ενώ πολλές σχολικές τάξεις, νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων, αξιοποίησαν το διαθέσιμο εκπαιδευτικό φυλλάδιο και προσέγγισαν βιωματικά τα εκθέματα και τις πολλαπλές ιστορίες τους.
Στο πλαίσιο της έκθεσης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά και η παράσταση «Κάποτε ριζώνουν και τα λόγια» του Απόστολου Δομτζίδη, βασισμένη στο ομώνυμο λαϊκό παραμύθι της Ανατολικής Θράκης, ως ελάχιστος φόρος τιμής στους πρόσφυγες του 1922 και στην πολιτιστική κληρονομιά που έφεραν στο σύγχρονο ελληνικό κράτος.
Σε όλη την έκταση της έκθεσης φιγούρες και σκηνικά του Απόστολου Δομτζίδη με διαφορετικές τεχνικές, συμπλήρωναν ένα ονειρεμένο σκηνικό. Οι επισκέπτες από διάφορα μέρη της Ελλάδας έσκυψαν με σεβασμό και νοσταλγία και αφουγκράστηκαν φωνές απ’ το παρελθόν αλλά και το μέλλον του νεοελληνικού θεάτρου σκιών, επαναπροσδιορίζοντας ουσιαστικά τον Καραγκιόζη μας!
Συντελεστές έκθεσης
Οργάνωση-επιμέλεια: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), Θίασος Σκιών «Τα παραμύθια του Καραγκιόζη», Ακαδημία Ποίησης και Παραμυθιού
Επιμέλεια-Συντονισμός: Κωστής Καλαποθάκης, Υπηρεσία Μουσείων ΠΙΟΠ
Σχεδιασμός έκθεσης-Κείμενα: Νατάσα Μιχαηλίδου, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, Απόστολος Δομτζίδης, καραγκιοζοπαίκτης
Τεχνική επίβλεψη: Χάρις Καστανά, Τεχνική Υπηρεσία ΠΙΟΠ
Οπτικοακουστική παραγωγή: Απόστολος Δομτζίδης
Γενική επιμέλεια κειμένων: Ανδρέας Παππάς
Μεταφράσεις: Νερίνα Κιοσέογλου
Τεχνική υποστήριξη: ΑΡΚΕΤΙΠΟ ΙΚΕ
Καραγκιόζης: Αγλαΐα, Αγλαΐα… Πώς τρύπωσες εκεί;
Αγλαΐα: Πού, Καραγκιόζη μου;
Κ: Στο κάδρο, εκεί ψηλά.
Α: Τι να κάνω; Είδα, απόειδα με σένα στα χαμηλά. Κι είπα να δω μια φορά πώς είναι και στα ψη-λά.
Κ: Και δε μου ‘λεγες να σε πάω μια βόλτα μέχρι… τα κεραμίδα, Αγλαΐα μου;
Α: Α να μου χαθείς, Καραγκιόζη! Ν’ ανέβω στα κεραμίδια! Τώρα που επιτέλους φόρεσα καινούρια ρούχα! Κι άσπρα μάλιστα! Αποκλείεται!
Κ: Αχ δεν το πρόσεξα, Αγλαΐα μου! Πού τα βρήκες αυτά τα άσπρα ρούχα; Ούτε νυφούλα δε σε θυμάμαι έτσι.
Α: Πού να με θυμάσαι βρε; Στραβώθηκα και σε πήρα με μπαλωμένα ρούχα! Δε λες πάλι καλά που βρέθηκε μια άσπρη κλωστή κι ένα βελονάκι κι είδα κι εγώ μια άσπρη μέρα!
Κ: Μόνο αυτό χρειάστηκε, Αγλαΐα μου; Βελόνα και κλωστή;
Α: Όχι βελόνα βρε, βελονάκι! Σαν αυτό που είχε η συγχωρεμένη η γιαγιά μου κι έπλεκε δαντέλες και σεμεδάκια και κουβέρτες! Κι ήρθε η ώρα να πλέξουν και τη δική μου εικόνα, να γίνω πίνακας και να μπω σε μουσείο, να με βλέπει ο κόσμος!
Κ: Μπράβο, Αγλαΐα μου! Και δεν ντράπηκες εσύ η Καραγκιόζαινα, να μπεις στην έκθεση και να σε κοιτάει ο κόσμος;
Α: Τι να ντραπώ, Καραγκιόζη μου; Εγώ ξέρω από κόσμο, ξέρω κι από μασάλια. Κάθε απόγευμα με τις γειτόνισσες καθόμαστε χάμω, έξω απ’ τις παράγκες μας και τα λέμε. Τι να ντραπώ; Έβλεπα τον κόσμο που ερχόταν και χαιρόμουν. Παιδιά, δάσκαλοι, οικογένειες, άντρες, γυναίκες… Κι όλοι με θαύμαζαν και θυμόντουσαν κι αυτοί τις γιαγιάδες τους και τ’ άξια χέρια τους, που απ’ το τίποτα έφτιαχναν προκοπή. Απ’ το τίποτα προκοπή κι όνειρα, Καραγκιόζη μου!
Κ: Μπράβο, Αγλαΐα μου! Θέλω κι εμένα να με κάνουν πίνακα με βελονάκι!
Α: Άντε βρε άτιμε, που ζήλεψες και θες κι εσύ! Δε σου φτάνει που έγινες κέντημα; Σαν αυτοκρά-τορα σε κάνανε… Αχ τι θα κάνω με σένα;…
Νατάσα Μιχαηλίδου
Αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
