Η ιστορία του ηρωικού Μεσολογγίτη Διοικητή του Οχυρού Εχίνου, Ταγματάρχη (ΠΖ) Χρήστου Δρακούση
Έρευνα και επίσκεψη του συλλέκτη-ερευνητή Κώστα Μαυρομάτη προς ανεύρεση του τάφου του στο Μεσολόγγι. Τέλεση τρισάγιου – συνάντηση με συγγενείς και τοπικούς άρχοντες
Τον Απρίλιο του 1826, μετά από πολιορκία ενός χρόνου από στεριά και θάλασσα από τον Κιουταχή και τον Ιμπραήμ, το Μεσολόγγι πέφτει! Η ηρωική Έξοδος που προηγήθηκε το βράδυ της 10ης Απρίλιου, Σαββάτου του Λάζαρου, περιγράφεται συγκλονιστικά και με πολλές λεπτομέρειες από τον Νίκο Κασομούλη, αυτόπτη μάρτυρα και ενός εκ των Αγωνιστών – Υπερασπιστών Ηρώων του Μεσολογγίου.
Συγκλονιστικές οι αφηγήσεις του, της περιγραφής των τελευταίων στιγμών πριν την Έξόδο: «Ετοιμάσθημεν και με μίαν φωνήν «Α, α! α! Επάνω τους!….Εις την φωτιάν αυτήν, έως να φθάσωμεν εις το τέρμα, ενεθυμήθην την Παναγίαν και είπα: Παναγία, φύλαξέ μας! Ενώ εμείς ωρμούσαμεν προς τα εκεί, από όπισθέν μας τα βόλια έπιπτον ωσάν χάλαζα…» και άλλες τέτοιες πολλές περιγραφές της τραγικής κατάστασης που επικρατούσε, αλλά και της αποφασιστικότητας των Πολιορκημένων.
Τον Απρίλιο του 1941, στον ορεινό όγκο του Νομού Ξάνθης, στο οχυρό του Εχίνου, γράφτηκαν χρυσές σελίδες της Ελληνικής και τοπικής ιστορίας. Το οχυρό ανήκε στην ευρύτερη «Γραμμή Μεταξά» και φτιάχτηκε μεταξύ του 1936 -1940 από τον τότε Κυβερνήτη, Ιωάννη Μεταξά. Η 164η Γερμανική Μεραρχία, εισβάλοντας από την Βουλγαρία και χρησιμοποιώντας την οδό Μελιβοίων – Εχίνου, επιτίθεται στο Οχυρό.
Το οχυρό υπερασπίζεται λυσσαλέα ένα τάγμα πεζικού, αποτελούμενο από 645 οπλίτες και 20 αξιωματικούς. Διοικητής τους ήταν ο Ταγματάρχης (ΠΖ), με καταγωγή από το ένδοξο Μεσολόγγι, Δρακούσης Χρήστος του Νικολάου και της Ευσταθίας, γεννηθείς το 1897. Ανδρωμένος και μεγαλωμένος με όλες αυτές τις ένδοξες ιστορίες των ηρωικών προγόνων του από τη γενέτειρά του, το Μεσολόγγι, δίνει και αυτός με την σειρά του τη δική του μάχη, ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα των καιρών και της πατριωτικής ευθύνης!
Στο ημερολόγιό μάχης του Ταγματάρχη Χρήστου Δρακούση, το οποίο περιλαμβάνεται στο βιβλίο που εξέδωσε το Δ’ ΣΩΜΑ ΣΤΡΑΤΟΥ ( Με έδρα στην Ξάνθη ), τον Ιανουάριο του 2007, με τίτλο: «Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΩΝ ΟΧΥΡΩΝ ΑΝΑΤ.ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΑΚΗΣ-ΝΥΜΦΑΙΑΣ-ΕΧΙΝΟΥ -ΛΙΣΕ», διαβάζουμε επί λέξει τα λόγια του: «Ενθουσιασμός ακράτητος επεκράτησε καθ’ ην στιγμήν συγκεντρώσας τους άνδρας μου, τους ομίλησα ότι επέστη η στιγμή της εκπληρώσεως του καθήκοντος…Άπαντες ήρπασαν τα πολυβόλα και τους όλμους, εγκατέστησαν ταύτα εις τους οικείους εστώρας και με άγρυπνον όμμα και τον δείκτην επί της σκανδάλης, ανέμενον…».
Το πρωί της 6ης Απριλίου ,η εμπροσθοφυλακή της Γερμανικής Μεραρχίας, εισέρχεται στον Εχίνο και γίνεται δεκτή με καταιγισμό πυρών από τους Υπερασπιστές του οχυρού και διασκορπίζεται! Την επομένη ημέρα, ξεκίνησε σφοδρός βομβαρδισμός του οχυρού από τον εχθρό και ισχυρή επίθεση, η οποία αποκρούστηκε επιτυχώς από τους Έλληνες Στρατιώτες, προκαλώντας σοβαρές απώλειες στους Γερμανούς. Ακολούθησαν επικές μάχες σώμα με σώμα για ένα τριήμερο, έως και την εξάντληση των πυρομαχικών των Ελλήνων Στρατιωτών.
Στο ημερολόγιό του, ο Ηρωικός Διοικητής, γράφει χαρακτηριστικά για την τρίτη ημέρα των επιχειρήσεων: «Ευθύς ως ξημέρωσε, σφοδροί κανονιοβολισμοί περιέλουον το συγκρότημα «Μ». Πυροβόλα αντιαρματικά δια πρώτην φοράν εκ του χωρίου Εχίνος, ήρχισαν να ρίπτωσι τα βλήματα των εντός των θυρίδων του συγκροτήματος «Μ» και να εκρήγνυται μετά πατάγου εντός των πολυβολείων, κυρίως των έργων μετωπικής αμύνης του «Μ». Πανταχόθεν τηλεφωνικαί εκκλήσεις μου απηυθύνοντο… Περικυκλώθημεν, βαλλόμεθα από πα-ντού…Εσίγησεν το πολυβόλον του έργου 24…Διέταξα και τα δυο συγκροτήματα «Σ» και «Αναρρωτήριον» ως και τας διμοιρίας του Ισαύρου, όπως βοηθήσωσι δια πυρών το παλαιόν συγκρότημα «Μ». Τους όλμους δεν ηδυνάμην πλέον να χρησιμοποιήσω, διότι είχον εξαντλήσει όλα τα βλήματα…».
Βλέποντας ότι η κατάσταση και η έκβαση της μάχης είχε χειροτερέψει και ήταν μη αναστρέψιμη, ο Δρακούσης συγκαλεί συμβούλιο, στο οποίο γίνεται ανάλυση της δυσμενούς καταστάσεως στην οποία είχαν περιέλθει. Αποφασίζεται η εκκένωση του οχυρού και η «έξοδος» εξ αυτού. Στο ημερολόγιό του, γράφει επί λέξει: «Πάντες εμείναμεν σύμφωνοι, όπως, αφού πλέον εξέλιπε πάσα ελπίς βοηθείας ή βελτιώσεως της καταστάσεως, εγκαταλείψομεν το Οχυρόν, συνεννοούμενοι μετά των ημετέρων οίτινες θα ευρίσκοντο εις την περιοχήν του Νέστου ως είχομεν μίαν πληροφορίαν, καθ’ όσον το σχέδιον των λοιπών τμημάτων δεν εγνωρίζαμεν».
Στη συνέχεια, αφού έφθασαν στον Κένταυρο και αφού πληροφορήθηκαν την κατάληψη της Ξάνθης και της Κομοτηνής από τους Γερμανούς και μη μπορώντας να ενωθούν με τυχόν τμήματα του Ελληνικού Στρατού και μη βρίσκοντας τρόπο διαφυγής, παραδόθηκαν στους Γερμανούς. Μεταφέρθηκαν αρχικώς ξανά πίσω στον Εχίνο, όπου κρατήθηκαν επί τριήμερο κάτω από άθλιες και εξευτελιστικές συνθήκες. Κατόπιν, μεταφέρθηκαν πεζώς στην Ξάνθη, όπου κρατήθηκαν αιχμάλωτοι για 20 ήμερες.
Κλείνοντας το ημερολόγιό του, ο Ηρωικός Μεσολογγίτης Διοικητής του Οχυρού Εχίνου, Ταγματάρχης Χρήστος Δρακούσης, δεν ξεχνά να αναφερθεί και να ευχαριστήσει τον Ελληνικό πληθυσμό της πόλης, αλλά και τον τότε Δήμαρχο Ξάνθης για τις ενέργειές του!
Γράφει συγκεκριμένα, με άκρως συγκινητικά λόγια στον επίλογό του:»…Δεν θα ηδυνάμην να μη παραθέσω ολίγας λέξεις δια τον ελληνικόν πληθυσμόν της πόλεως Ξάνθης, όστις σύσσωμος μας περιέθαλψε στοργικώς κατά την εν Ξάνθη αιχμαλωσίαν μας, διανείμας τον ολίγον άρτον και τρόφιμα άτινα είχε προς συντήρησίν του, χορηγήσας άμα και την κλινοστρωμνήν του, όπως κοιμηθώμεν. Αφανής ήρως ο δήμαρχος Ξάνθης, κ. Χρηστίδης νυχθημερόν περιτρέχων τα στρατόπεδα αιχμαλώτων Αξιωματικών και Οπλιτών, καίτοι υφίστατο μεγάλας πιέσεις εκ τε των Γερμανών και Βουλγάρων, διένειμε και αυτά τα υπάρχοντά του. Κατόρθωσε να ενδύση δια πολιτικής περιβολής 200 άνδρας και να χορηγήση εξ ιδίων του εις πολλούς χρηματικά ποσά δια την αποχώρησίν των κατά την απελευθέρωσίν των».
Η ένδοξη και σθεναρή αντίσταση των Υπερασπιστών του Εχίνου επί τριήμερον, καταγράφηκε στην τοπική ιστορία και συνείδηση ως ένα ακόμη παράδειγμα των Θερμοπυλών και έδωσε μια γεύση από το φρόνημα, την αποφασιστικότητα και την αγωνιστικότητα των Ελλήνων Στρατιωτών κατά του Γερμανού εισβολέα, ο οποίος έχασε τουλάχιστον 300 στρατιώτες στο πεδίο της μάχης και περίπου 1000 τραυματίες! Τα λόγια του Γερμανού Διοικητή της Μεραρχίας προς τον Διοικητή του Οχυρού , Χρήστο Δρακούση, δίνουν και μια γεύση από την εντύπωση που τους είχε προκαλέσει το φρόνημα και η μαχητικότητα των Ελλήνων Στρατιωτών :»Είσθε γενναίος στρατός και άξιος καλλιτέρας τύχης». Στον Εχίνο έχει δημιουργηθεί Μνημείο Πεσόντων κατά την είσοδο στο χωριό, καθώς και στον χώρο του οχυρού, και κάθε χρόνο γίνονται εκδηλώσεις και προσκλητήριο των Νεκρών.
Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού κατά την τριήμερη μάχη του Οχυρού, σύμφωνα με τα αρχεία του και την ενημερωτική πινακίδα που υπάρχει στον χώρο, ανέρχονται στους 29 νεκρούς, ενώ στο Μνημείο αναγράφονται 34 ονόματα Πεσόντων. Στις 19-6-2018, στο Τάγμα Εθνοφυλακής Εχίνου, δόθηκε το όνομα του Ήρωα Μεσολογγίτη Διοικητή, Ταγματάρχη (ΠΖ) Χρήστου Δρακούση.
Τι απέγινε, όμως, ο Χρήστος Δρακούσης μετά τη λήξη του πολέμου; Δυστυχώς η τοπική ιστορία και βιβλιογραφία δεν μας ανέφερε τίποτα. Από τα αρχεία του Στρατού δεν μπορέσαμε να αντλήσουμε κάποια πληροφορία, αν και απευθυνθήκαμε στην εν λόγω υπηρεσία, λόγω του ότι ήμασταν απλοί πολίτες. Η ιστορία για τον Χρήστο Δρακούση σταματούσε στο Οχυρό του Εχίνου.
Έτσι, μπήκα στην διαδικασία να κάνω μια μεγάλη έρευνα, για να διαπιστώσω τι είχε απογίνει τελικά αυτός ο άνθρωπος. Με σωστή έρευνα και αξιολόγηση των στοιχείων από τα ψηφιοποιημένα αρχεία του Στρατού, κατάφερα να εντοπίσω το όνομά του στους πεσόντες της περιόδου 1945-1949 Α-Δ, την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου.
Συγκεκριμένα, το αρχείο αναφέρει: «Δρακούσης Χρήστος του Νικολάου, Αν/χης (ΠΖ). Γεννήθηκε στο Μεσολόγγι Αιτωλοακαρνανίας ,το 1897, του 562 Τ.Π. Φονεύθηκε σε τροχαίο ατύχημα στο 17οχλμ της Δημ. οδού Λαχανά -Θεσ/νικης, στις 4 Ιουλίου 1947». Τα στοιχεία επιβεβαίωσαν και οι συγγενείς του Χρήστου Δρακούση και την αιτία θανάτου σε τροχαίο ατύχημα, καθώς ταξίδευε ο ίδιος οδικώς προς Αθήνα προς υπηρεσιακή αναβάθμισή του και απονομή βαθμού. Με αυτά τα πολύτιμα στοιχεία, ξεκίνησα την έρευνά μου και εστίασα στη γενέτειρα του Χρήστου Δρακούση, το Μεσολόγγι. Την Ιερή Πόλη των πέντε Πρωθυπουργών (Σπ. Τρικούπης, Ζαφείριος – Ζηνόβιος Βάλβης, Δημήτριος Βάλβης, Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, Χαρίλαος Τρικούπης ) και άλλων τόσων ποιητών ( Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Μιλτιάδης Μαλακάσης, Μίμης Λυμπεράκης, Ρήγας Γκόλφης ).
Επικέντρωσα την προσοχή μου και την έρευνα στο Ληξιαρχείο Μεσολογγίου και στα δημοτολόγια, όπου και κατάφερα να τον εντοπίσω. Ήταν τελικά θαμμένος στο Μεσολόγγι, στη γενέτειρά του, σε οικογενειακό τάφο, μαζί με την σύζυγό του, Ολυμπία, το γένος Παπαχρήστου (1903-1982), στο Δημοτικό Κοιμητήριο του Αγίου Λαζάρου. Ήταν άτεκνοι.
Μετά και από την ανεύρεση του τάφου του από τον υπάλληλο του εν λόγω νεκροταφείου, κ. Αντώνη Ζώγκο, ξεκίνησε για μένα η αντίστροφη μέτρηση για να πραγματοποιήσω αυτό το μεγάλο ταξίδι, το οποίο μου επέβαλε η συνείδησή μου, αλλά και η ιστορική έρευνα.
Κατά την επίσκεψή μου στην Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου, στις 4-6-2022, με υποδέχτηκαν θερμώς ο αστυνομικός κ. Ιωάννης Τσιριμώκος και ο Αντιδήμαρχος Ιερής Πόλης Μεσολογγίου, κ. Νικόλαος Καραπάνος, ο οποίος και ενημέρωσε τους συγγενείς του Χρήστου Δρακούση για την άφιξή μου και την πρόθεση μου να τους γνωρίσω και να τελέσω τρισάγιο και κατάθεση στεφάνου στην μνήμη του, όπερ και εγένετο! Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τελέστηκε το τρισάγιο και έγινε κατάθεση στεφάνου εκ μέρους μου, παρουσία των συγγενών του Χρήστου Δρακούση, οι οποίοι σύσσωμοι με τίμησαν με την παρουσία τους.
Την επόμενη ημέρα, ξεκίνησα για το ταξίδι της επιστροφής. Έτσι έκλεισε ο κύκλος της έρευνας για τον Ηρωικό Διοικητή του Οχυρού Εχίνου, Ταγματάρχη (ΠΖ), Χρήστου Δρακούση, ανοίγοντας παράλληλα έναν άλλον, αυτόν της απόδοσης τιμών στον ίδιο, ταυτόχρονα και στις δύο πόλεις, στην Ξάνθη, αλλά και στην γενέτειρά του ,στο Μεσολόγγι, όπου η ιστορία του ήταν άγνωστη.
Αγαπητοί Συμπολίτες Ξανθιώτες, Αγαπητοί Συμπατριώτες Μεσολογγίτες, ο Χρήστος Δρακούσης ενώνει τις δύο πόλεις μας! Ας φανούμε αντάξιοι των ηρωικών ενεργειών του, αλλά και της ένδοξης ιστορίας του Έθνους μας, τιμώντας τον ταυτόχρονα και στις δυο πόλεις, δίνοντας το όνομά του, έστω σε μια οδό. Ο Στρατός ήδη τον έχει τιμήσει, δίνοντας το όνομά του στο Τάγμα Εθνοφυλακής Εχίνου Ξάνθης.
Τα λόγια του ποιητή, Ανδρέα Κάλβου, φαίνονται παρήγορα στον πρόωρο χαμό του, στην ηλικία των 50 χρονών. «Ας μη μου δώσει η μοίρα μου ,εις ξένην γην τον τάφον. Είναι γλυκύς ο θάνατος, μόνο όταν κοιμώμεθα εις την Πατρίδα»…Κατά κάποιο τρόπο, αυτό «επιτεύχθη «, από ειρωνεία της τύχης, δυστυχώς, με αυτόν τον τρόπο…
Τέλος, κλείνοντας αυτή την έρευνα και το αφιέρωμα στον Χρήστο Δρακούση, θα ήθελα να ευχαριστήσω προσωπικά ,όλους όσοι συνέβαλαν με τον τρόπο τους στην έρευνα.
Ευχαριστώ θερμά την Ληξίαρχο της Ιερής Πόλης του Μεσολογγίου, κ. Αμαλία Κωφ, για την καθοριστική της συμβολή στην έρευνα.
Τον Αντιδήμαρχο Ιερής Πόλης Μεσολογγίου, κ. Νικόλαο Καραπάνο, που με υποδέχτηκε και φιλοξένησε θερμώς.
Τον Φίλο Δημήτρη Δετσαρίδη, αστυνομικό και καλλιτέχνη της πόλης μας, για την συνδρομή του στην υποδοχή μου στο Μεσολόγγι.
Τον αστυνομικό κ. Ιωάννη Τσιριμώκο που με υποδέχτηκε.
Τον Ιερέα του Νεκροταφείου, Αιδεσιμώτατο Παναγιώτη Χειμώνα, και τον υπάλληλο του Κοιμη-τηρίου, κ. Αντώνη Ζώγκο, ο οποίος βοήθησε στον εντοπισμό του τάφου.
Τον Αν/χη (ΠΖ), κ. Χρήστο Αραμπατζή για την συμβολή του στην έρευνα.
Τον Φίλο και Συνεργάτη, Γιώργο Μπατζακίδη, για την στήριξη και συμβολή του στην έρευνα.
Θερμές εγκάρδιες ευχαριστίες, στις οικογένειες Παπαχρήστου και Κουζέλη, συγγενείς του Χρήστου Δρακούση, για την θερμή υποδοχή, εμπιστοσύνη και φιλοξενία.
Θερμές ειδικές ευχαριστίες στην Ευριδίκη και Λαμπρινή Κουζέλη για την παραχώρηση των φωτογραφιών του Χρήστου Δρακούση από το αρχείο τους.
Στο Ημερολόγιο του Χρήστου Δρακούση διαβάζουμε επί λέξει: «Ο Επιλοχίας Αναλογίδης Σπυρίδων, εις τον Λόχον του οποίου ανήκον οι νεκροί, κατασκεύασε προχείρως επί τόπου σταυρούς εξ σανίδων κιβωτίων πυρομαχικών και έθεσεν επί του τάφου των τους εστόλησε δε με ολίγα άνθη κερασέας από τας πλημμυρίζουσας την έκτασιν εκείνην τοιαύτας.»..Η φωτογραφία το επιβεβαιώνει (Αρχείο Κώστα Μαυρομάτη ).
*Τα λόγια από τις περιγραφές του ημερολογίου του Χρήστου Δρακούση, έχουν μεταφερθεί αυτούσια.
**Οι φωτογραφίες παρουσιάζονται για πρώτη φορά και ανήκουν στο αρχείο των αδελφών Εύης και Λαμπρινής Κουζέλη. Οι λεζάντες των εν λόγω φωτογραφιών έχουν σχολιαστεί από την Λαμπρινή Κουζέλη.
***Παρατηρώντας τις φωτογραφίες του Χρήστου Δρακούση παίρνουμε τις εξής πληροφορίες. Στην 1η φωτό φέρει τα διακριτικά του Λοχαγού. Στην 2η φωτό φέρει τα διακριτικά του Ταγματάρχη και διακρίνουμε στη βάση της φωτογραφίας το λογότυπο του Ξανθιώτη φωτογράφου Γεωργίου Κεσσίνη. Προφανώς βγήκε κατά την θητεία του Χρήστου Δρακούση στην Ξάνθη, ως Διοικητή του Οχυρού Εχίνου και εστάλη σε μεταγενέστερο χρόνο, το 1946.
****Δεν θα ξεχάσω τα λόγια της κ.Ρεβέκκας Παπαχρήστου «Είναι πατριωτικό το θέμα».
Με ιδιαίτερη τιμή και σεβασμό,
Κώστας Μαυρομμάτης, συλλέκτης – ερευνητής
Επιμέλεια κειμένων: Ιωάννα Καλού – Φιλόλογος
