Με αφορμή την πορεία μνήμης που διοργάνωσε ο Δήμος Καβάλας την Κυριακή 3 Απριλίου 2022 σε συνεργασία με την Europe Direct , το ΚΙΣ και την Ισραηλιτική Κοινότητα Καβάλας παραθέτουμε ορισμένα σύντομα ιστορικά στοιχεία για την κοινότητα της Καβάλας, αλλά και τους εκ Καβάλας καταγόμενους Ισραηλίτες που διέμεναν στη Ξάνθη .
Η Ισραηλιτική κοινότητα Καβάλας –όπως και πολλές άλλες κοινότητες του Ελληνικού χώρου –οφείλουν τη δημιουργία τους στην εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία, απ’ όπου μετοίκησαν σε περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ανάμεσα σε αυτές τις περιοχές ήταν και η Καβάλα όπου στην Οθωμανική απογραφή του 1569 καταγράφηκαν 23 εβραϊκές οικογένειες, 113 μουσουλμανικές και 46 χριστιανικές . Η κοινότητα άνθισε στο διάβα των αιώνων καθώς πολλά επιφανή τέκνα της ασχολήθηκαν με το εμπόριο του καπνού που ανθούσε στην περιοχή από τον 19ο αιώνα και μετά
Το 1885 απέκτησε τη δική της συναγωγή, η οποία αποτελούσε χώρο λατρείας για τις 2.000 ψυχές των Ισραηλιτών που διέμεναν στην Καβάλα στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα .Διέθετε επίσης και το δικό της νεκροταφείο (Εικ. 1). Το 1940 με βάση την επίσημη στατιστική απογραφή διέμεναν στην Καβάλα 1.593 Ισραηλίτες . Μετά την κατάληψη της Καβάλας από τα Βουλγαρικά στρατεύματα κατοχής και στα πλαίσια της εξόντωσης που εφάρμοσαν οι Βούλγαροι για τους Εβραίους της Ανατολικής Μακεδονίας και της Θράκης, οι Καβαλιώτες Εβραίοι συνελήφθησαν στις 3 Μαρτίου 1943 και κλείσθηκαν σε καπναποθήκες απ’ όπου οδηγήθηκαν στον αφανισμό στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Τρεμπλίνκα όπου και εξοντώθηκαν 1.484 ψυχές .
Ανάμεσα στα μέλη της Ισραηλιτικής κοινότητας Ξάνθης (Εικ. 2) προπολεμικά υπήρχαν και οκτώ άτομα που καταγόταν από τη Καβάλα και μετοίκησαν στη Ξάνθη είτε για επαγγελματικούς λόγους, είτε λόγω του γάμου τους με Ξανθιώτισσες Εβραίες. Τα άτομα αυτά με βάση τις βουλγάρικές λίστες καταγραφής ήταν :
Α) Δαυίδ Αρδίτης του Ιωσήφ, ο γνωστός καπνέμπορος, γεννήθηκε στις 10Απριλίου 1882 στην Καβάλα. Ήταν παντρεμένος με τη Μύριαμ που είχε γεννηθεί στις 8 Μαΐου 1890 στη Θεσσαλονίκη και είχαν μια υιοθετημένη κόρη τη Λέα Ισαάκ Σασών που γεννήθηκε στις 14 Μαΐου 1919 στη Θεσσαλονίκη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού Τσαρίνας Ιωάννας 41, που είναι η σημερινή οδός Καραολή και η οικία τους σώζεται ακόμα.
Β) Λέων Αμαρίλιο του Ισαάκ, γεννήθηκε στις 8 Ιουλίου 1892 στη Καβάλα . Με βάση προπολεμικούς επαγγελματικούς οδηγούς της Ξάνθης ασχολούνταν με εμπορικές αντιπροσωπείες διαφόρων οίκων . Ήταν παντρεμένος με την Ίντα που είχε γεννηθεί στο Διδυμότειχο στις 5 Φεβρουαρίου 1900 και είχαν δύο παιδιά, τη Νίνα που γεννήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 1922 στη Ξάνθη και τον Ισαάκ που γεννήθηκε στις 15 Απριλίου 1924 στη Ξάνθη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού Αδ. Χίτλερ 91 που είναι η σημερινή οδός 28ης Οκτωβρίου (πρώην οδός Καβάλας)
Γ) Ιωσήφ Αμαρίλιο του Ισαάκ , γεννήθηκε στις 17 Μαΐου 1898 στην Καβάλα. Ήταν παντρεμένος με τη Σουλτάνα που γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου 1909 στη Ξάνθη και είχαν μια κόρη, τη Ραχήλ που γεννήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 1933 στη Ξάνθη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού 94 αριθμός 17, που είναι η σημερινή οδός Ναυαρίνου .
Δ) Εμίλιο Αμαρίλιο του Ισαάκ , γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 1900 στη Καβάλα . Ήταν παντρεμένος με τη Ματίλδη που γεννήθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1916 στη Ξάνθη και δεν είχαν παιδιά. Ο Εμίλιο ήταν συλλέκτης καρτ ποστάλ και γραμματοσήμων και έχουν διασωθεί διάφορες καρτ ποστάλ του . Με βάση την προπολεμική του αλληλογραφία (Εικ. 3) η διεύθυνσή του ήταν η οδός Σαρατσιλάρ 113, η νυν οδός Δαγκλή στη Ξάνθη όπου ενδεχομένως ήταν και η επαγγελματική του έδρα . Οι Βούλγαροι καταγράφουν την κατοικία διαμονής του επί της οδού Ομπόριτσε 5, που είναι η σημερινή οδός Καραϊσκάκη.
Ε) Ιωσήφ Αμοραβέλ του Γιούδα, γεννήθηκε στις 21 Μαΐου 1905 στη Καβάλα . Ήταν παντρεμένος με τη Ματίλδη που γεννήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 1903 στη Ξάνθη και είχαν δύο παιδιά, τη Κλάρα που γεννήθηκε στις 6 Μαρτίου 1929 στη Ξάνθη και τον Λεόν που γεννήθηκε στις 3 Αυγούστου 1938 στη Ξάνθη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού Ανθίμου 22 που είναι η σημερινή οδός Έλλης .
ΣΤ) Λούσν Καζές του Ιακώβ , γεννήθηκε στη Καβάλα στις 1 Απριλίου 1910. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμενε επί της οδού Τσάρου Ασάν 9 που είναι η σημερινή οδός Θερμοπυλών
Ζ) Λεόν Μαλάχ του Γιομτώβ, γεννήθηκε στις 14 Μαρτίου 1901 στη Καβάλα. Ήταν παντρεμένος με τη Λέα που γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1903 στη Κομοτηνή και είχαν τέσσερα παιδιά, τη Καρολίνα που γεννήθηκε στις 5 Αυγούστου 1927 στη Ξάνθη, τη Σούλουα που γεννήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1929 στη Ξάνθη, τη Σάρα που γεννήθηκε το 1930 στη Ξάνθη και πρέπει να απεβίωσε πριν το 1943, καθώς δεν καταγράφεται στις λίστες καταγραφής και τη Μύριαμ που γεννήθηκε στις 2 Αυγούστου 1931 στη Ξάνθη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού Στρατηγού Άγκερ 4 που είναι η σημερινό οδός Ανδρέου Δημητρίου.
Η) Ιωσήφ Ρούσο του Ντανιέλ, γεννήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 1890 στην Καβάλα, ήταν παντρεμένος με την Εσθήρ που γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου 1908 στην Αδριανούπολη και είχαν τρία παιδιά, τη Βίντα που γεννήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου 1930 στη Ξάνθη, το Ντανιέλ που γεννήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 1935 στη Ξάνθη και τη Ντζαμίλα που γεννήθηκε στις 12 Φεβρουαρίου 1942 στη Ξάνθη. Κατά τη διάρκεια της Βουλγαρικής κατοχής διέμεναν επί της οδού 110 αριθμός 44 που πρέπει να ταυτίζεται με τη σημερινή οδό Τυρολόης.
Όλοι οι ανωτέρω ακολούθησαν τη μοίρα των Ισραηλιτών της Καβάλας και της Ξάνθης και οδηγήθηκαν στον αφανισμό από τις Βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής το Μάρτιο του 1943.
του Δημήτριου Ν. Κασαπίδη
Δρ. Ιστορίας (U.J.) & Δρ. Ιστορίας της Τέχνης (Δ.Π.Θ.)
