«… εδώ είναι η πόλη του καπνού…
όλα ανάκατα να τρέχουν μες στο νου
νυχθημερόν παίρνουν ευωδιές καπναποθήκες…»
Δημήτρης Αβούρης
Μέσα στον Απρίλη και για τρεις βδομάδες Ξανθιώτες κι επισκέπτες εμπλούτισαν το σαββατιάτικο πρωινό τους με ένα πέρασμα από την οδό Καπνεργατών. Οι δωρεάν ξεναγήσεις στην Καπναποθήκη Π (που έγιναν από τη γράφουσα με τη συνεργασία του Ιδρύματος Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης και της εφημερίδας «Εμπρός») είχαν ως αφορμή τη Διεθνή Ημέρα Μνημείων, που εορτάζεται κάθε χρόνο στις 18/4, αλλά και την καταστροφική πυρκαγιά στην καπναποθήκη της Glenn.
Η πραγματική όμως αιτία για τις ξεναγήσεις αυτές είναι άλλη και βρίσκεται στις φράσεις ενός βιβλίου: «απόλυτη βεβαιότητα της λήθης», πένθος για «ανθρώπους άγνωστους ή κουφάρια κτιρίων», «διαβρωτική δύναμη του χρόνου». Οι λέξεις αυτές – από το βιβλίο του Χρήστου Αστερίου «Μικρές αυτοκρατορίες: MURATTI / Ένας αποχαιρετισμός» (εκδόσεις Πόλις, 2021) – μας προ(σ)κάλεσαν και μαζί με άλλα αποσπάσματα της έκδοσης αυτής διαβάστηκαν στους συμμετέχοντες στην ξενάγηση.
Μας βοήθησαν να ανακαλύψουμε τι άλλο, παρά μια δική μας «μικρή αυτοκρατορία», αυτή των καπναποθηκών της Ξάνθης. Τον κόσμο, που συνδέθηκε με αυτά τα κτίρια και ιδίως με το Πι, έγινε η προσπάθεια να ψηλαφίσουμε μέσα από τις ξεναγήσεις αυτές: τους ανθρώπους που πέρασαν και με κάποιον τρόπο συνδέθηκαν με την καπναποθήκη, είτε επειδή την έχτισαν, επειδή δούλεψαν εκεί, επειδή τη μελέτησαν, επειδή ζουν δίπλα της, επειδή αναρωτήθηκαν γι’ αυτήν…
Η προσπάθεια να ταξιδέψουμε στο παρελθόν, αλλά και στο παρόν και κυρίως στο μέλλον της καπναποθήκης Π, βρήκε συνοδοιπόρους και βοηθούς τους μικρούς και μεγάλους που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα των ξεναγήσεων.
Μαζί θέσαμε ερωτήσεις, συζητήσαμε απαντήσεις, βρήκαμε νέες απορίες, μοιραστήκαμε εμπειρίες, ψάξαμε χρώματα, χρονολογίες, ίχνη γενικά από τα περασμένα μα και τα κατοπινά.
Πέρασαν από μπροστά μας το Οθωμανικό Μονοπώλιο Καπνού (το Régie co-intéressée des tabacs de l’empire Ottoman ή αλλιώς Ρεζή για τους παλιούς Ξανθιώτες), η καπναποθήκη των κατοπινών ιδιοκτητών Βέιλ και Τακβοριάν, η καπναποθήκη της ΣΕΚΕ και οι υπόλοιπες χρήσεις της στα νεότερα χρόνια, για να φτάσουμε στη σημερινή ιδιοκτησία του κτιρίου από τον Δήμο Ξάνθης και την παραχώρηση του βόρειου τμήματος στο ΙΘΤΠ.
Ο πολιτιστικός αυτός φορέας της πόλης ανακαίνισε από το 2002 ένα κομμάτι από το βόρειο αυτό τμήμα της καπναποθήκης και τα επόμενα δύο χρόνια αναμένει να ολοκληρώσει τις εργασίες και στο υπόλοιπο, χαρίζοντας στην Ξάνθη έναν μοναδικό πολιτιστικό χώρο.
Μιλώντας για το παρελθόν, αναγκαστικά μιλάμε – αν δε θέλουμε, και δε θέλουμε, να είμαστε παρελθοντολάγνοι – για το παρόν μας αλλά και το μέλλον των παιδιών μας.
Ή αλλιώς, όπως το έθεσε τόσο εύστοχα και εύγλωττα ο Χρήστος Αστερίου στο βιβλίο του: «Αν οι εποχές μπορούν, ανεξαιρέτως όλες, να συνυπάρχουν ταυτόχρονα και όχι να στοιβάζονται σε στρώματα, η μία θύμα της άλλης, αν νεκροί και ζωντανοί, με το βάρος των προσωπικών τους ιστοριών, μπορούν να είναι, τρόπον τινά, παρόντες την ίδια στιγμή, το μονοσήμαντο «τώρα» αποκτά και πάλι νόημα, γίνεται ξανά συναρπαστικό».
Από τη συναρπαστική πόλη του καπνού, λοιπόν, χαρούμενη Πασχαλιά! Είθε μέσα από τα Πάθη να φτάσουμε στην Ανάσταση!
Νατάσα Μιχαηλίδου
Αρχαιολόγος-μουσειολόγος-ξεναγός
