Ιδιωτική επίσκεψη του Κώστα Μαυρομάτη και του Γιώργου Μπατζακίδη στην Ήπειρο
Την ημέρα της εθνικής μας επετείου, της 28ης Οκτωβρίου 1940, διαλέξαμε για να τιμήσουμε ως Ξανθιώτες, δύο εξέχουσες προσωπικότητες ηπειρωτικής καταγωγής από του Ασπραγγέλους ( Δοβρά) των Ιωαννίνων, οι οποίοι έζησαν, πρόσφεραν στην πόλη μας, είχαν πατριωτική και Ευεργετική δράση. Τον μεγάλο Ευεργέτη και Ευπατρίδη, Ιατρό Γεώργιο Μαλετσίδη, και τον Αλέξανδρο Λιάπη, ο οποίος διατηρούσε το χάνι «ΗΠΕΙΡΟΣ», αλλά ήταν και ενεργό μέλος της Επαναστατικής Οργάνωσης, που είχε συσταθεί στην Ξάνθη, στις αρχές του 1900.
Ο Γεώργιος Μαλετσίδης του Ιωάννη, ασκούσε στην Ξάνθη το επάγγελμα του ιατρού και ήταν πολύ αγαπητός στην πόλη. Παράλληλα με την επαγγελματική του δραστηριότητα, ανέπτυξε και έντονη πατριωτική δράση, συμβάλλοντας τα μέγιστα στον αγώνα των Ξανθιωτών για την επίτευξη των εθνικών στόχων. Μαζί με τον τότε Μητροπολίτη Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ιωακείμ Σγουρό, και τον τότε υποπρόξενο της Ελλάδας στην Ξάνθη, Άγγελο Άννινο Καβαλιεράτο, προχωρούν στη σύσταση αντιστασιακής ομάδας, η οποία δρούσε ενάντια στον Βουλγαρικό εθνικοθρησκευτικό επεκτατισμό, παράλληλα συνδεδεμένης με το Μακεδονικό Κομιτάτο του Δραγούμη. Αποκορύφωμα της δράσης αυτής της οργάνωσης ήταν η εξόντωση του Αρχικομιταζή και Γραμματέα του Βουλγαρικού Κομιτάτου, καπνέμπορου, Ηλία Χατζηγκεωργκίεφ, στην πόλη μας.
Με την είσοδο των Βουλγάρων στην Ξάνθη, τον Νοέμβριο του 1912, παραμένει στην πόλη. Ωστόσο, αναγκάζεται να φύγει προς την ελεύθερη Ελλάδα, τον Αύγουστο του 1913. Είχε ήδη στοχοποιηθεί από τους Βουλγάρους για τις δράσεις του και κινδύνευε η ζωή του. Είχε άλλωστε ελληνική υπηκοότητα και ήταν δημότης Αθηναίων. Το 1903 είχε παραχωρήσει ως δωρεά έναν αμπελώνα, για τη δημιουργία σταδίου του Μουσικογυμναστικού Συλλόγου «Ορφεύς», μέσα από την οποία ανεπτύχθησαν πατριωτικές δράσεις, όπως επιβεβαιώνει και ο Γυμναστής του συλλόγου, Γεώργιος Κηπιώτης, μαζί με τον οποίον είχαν κρατηθεί ως όμηροι των Βουλγάρων για μικρό χρονικό διάστημα ( Ιούνιος 1913 ). Επίσης, πρόσφερε το ποσόν των 100.000 δραχμών της εποχής εκείνης, προς ενίσχυση του Συλλόγου. Ο Γεώργιος Μαλετσίδης ήδη από το 1912, διατηρούσε δικό του οικογενειακό τάφο στο Κοιμητήριο της πόλης μας. Σε αυτόν τον τάφο είναι σήμερα θαμμένοι η αδελφή του, Αικατερίνη Μαλετσίδου ( 1825 – 1907 ) και ο ανιψιός του, Μιχαήλ Δημητρίου Μαλετσίδης (1827 – 1911).
Για τις πολύτιμές υπηρεσίες του προς την Πατρίδα και το Έθνος, ο Γεώργιος Μαλετσίδης τιμήθηκε με βασιλικό διάταγμα της 20ης Μαΐου του 1912, με τον Αργυρό Σταυρό των Ιπποτών του βασιλικού τάγματος του Σωτήρος. Από την επιστολή του Μητροπολίτη της Ξάνθης, Άνθιμου, στις 22/04/1913, μαθαίνουμε ότι ο Γεώργιος Μαλετσίδης και ως κάτοικος Αθηνών, εκπροσώπησε την κοινότητά μας στην κηδεία του Βασιλέως Γεωργίου Α΄ στην Αθήνα. Με τη διαθήκη του, στις 17 Οκτωβρίου του 1921, αφήνει κληροδότημα 100.000 δραχμών στην δήμο Ξάνθης, προς διατήρηση νοσοκομείου. Αφήνει, επίσης, 20.000 στον εθνικό στόλο.
Ο Γεώργιος Μαλετσίδης πέθανε στο 1926 και θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στο Α΄ Δημοτικό Κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου στα Ιωάννινα.
Με απόφασή του, το Δημοτικό Συμβούλιο Ξάνθης, στις 19 Ιανουαρίου του 1928, ανακηρύσσει τον Γεώργιο Μαλετσίδη Ευεργέτη της Ξάνθης και αποφασίζει να δώσει το όνομά του σε οδό της πόλης.
Ο έτερος επιφανής Ηπειρώτης, Ευεργέτης και Πατριώτης, με καταγωγή από τους Ασπραγγέλους (Δοβρά) των Ιωαννίνων ήταν ο Αλέξανδρος Λιάπης, του Αποστόλου και της Πολυξένης, γεννηθείς το 1884. Διατηρούσε χάνι στην πόλη μας, με την ονομασία «Ήπειρος» και, παράλληλα, είχε και αυτός πατριωτική δράση, όντας μέλος της αντιστασιακής οργάνωσης, που είχε ιδρυθεί το 1904 στην πόλη μας. Στο τεύχος 39 των Θρακικών Χρονικών του 1984, ο Αλέξανδρος Λιάπης σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει παλαιότερα στον Στέφανο Ιωαννίδη, δίνει μοναδικές πληροφορίες για την οργάνωση, τα μέλη, τον αρχικό πυρήνα, αλλά και τη δράση της. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, γύρισε στο χωριό του, στους Ασπραγγέλους Ιωαννίνων, όπου και πέθανε στις 17/08/1979 στην ηλικία των 95 χρονών. Άφησε όλη την περιουσία του στο χωριό του ( όπως και ο αδερφός του, Κωνσταντίνος Λιάπης, 1899-1970 ) και ένα κληροδότημα 200.000 δραχμών στη Στέγη Γραμμάτων και Καλών Τεχνών του δήμου Ξάνθης
Επισκεπτόμενοι τα Ιωάννινα, θελήσαμε να τιμήσουμε αυτές τις δύο προσωπικότητες των Ηπειρωτών – «Ξανθιωτών», με κοινή καταγωγή από τους Ασπραγγέλους ( Δοβρά ) των Ιωαννίνων, που ο καθένας με τον τρόπο του, πρόσφερε στην πόλη μας και την ευεργέτησε.
Στην επίσκεψή μας στους Ασπραγγέλους, μας συνόδευσε ο εκλεκτός φίλος και Διευθυντής του Ιδιωτικού Μουσείου «ΑΛΗ ΠΑΣΑ» στο Νησάκι, Φώτης Ραπακούσης. Εκεί μας υποδέχτηκαν ο Πρόεδρος της κοινότητας Ασπραγγέλων, Βασίλειος Κάτσενος, ο πρώην Δήμαρχος Κεντρικού Ζαγορίου επί σειρά ετών, Γαβριήλ Παπαναστασίου, ο ιερέας και κάτοικοι του χωριού. Έγινε κατάθεση στεφάνου από εμάς και τελέστηκε τρισάγιο στη μνήμη του Αλέξανδρου Λιάπη και του αδελφού του, Κωνσταντίνου ( Τα οστά των δύο αδελφών Λιάπη, Αλέξανδρου και Κωνσταντίνου, Ευεργετών του χωριού Ασπραγγέλων, ευρίσκονται σε κοινό τάφο ). Επίσης, δωρίσαμε μια μεγάλη μπρούντζινη καντήλα με μαρμάρινη βάση, στη μνήμη του Αλέξανδρου Λιάπη. Τα δύο αδέλφια, Αλέξανδρος και Κωνσταντίνος, είχαν κοινά περιουσιακά στοιχεία και στην Ξάνθη.
Στη συνέχεια, συνοδεία του πρώην δημάρχου Κεντρικού Ζαγορίου, κ. Γαβριήλ Παπαναστασίου, και του φίλου μας, Φώτη Ραπακούση, κατευθυνθήκαμε στα Ιωάννινα, στο Α΄ Δημοτικό Νεκροταφείο, όπου τελέστηκε τρισάγιο στη μνήμη του ιατρού Γεωργίου Μαλετσίδη και έγινε κατάθεση στεφάνου στη μνήμη του, 95 χρόνια μετά τον θάνατό του. Με τη συνοδεία πάντα του εκλεκτού μας φίλου, Φώτη Ραπακούση, ο οποίος ήταν συνέχεια μαζί μας, επισκεφτήκαμε τον Δήμαρχο Ιωαννίνων, στο Δημαρχείο της πόλης, σε προκαθορισμένο ραντεβού. Ο Δήμαρχος, κ. Μωυσής Ελισάφ, μας υποδέχτηκε εγκάρδια, ακολούθησε ανταλλαγή δώρων και αναφέρθηκε ο σκοπός της επισκέψεώς μας.
Στο διήμερο που μείναμε στα Ιωάννινα, διαπιστώσαμε την πολύ υψηλή επισκεψιμότητα που είχε η πόλη, τόσο εντός της πόλης, όπου συναντήσαμε πολύν ξένο κόσμο να επισκέπτεται τα υπάρχοντα οθωμανικά μνημεία, κυρίως, τα οποία αξιοποιούν τουριστικά στο έπακρο, ο δήμος οι ντόπιοι κάτοικοι και είναι πλήρως ανακαινισμένα και συντηρημένα, όσο και απέναντι, στο «Νησάκι».
Aξιοσημείωτο είναι και το κτίσμα της Αρχαίας Ιεράς Συναγωγής των Ιωαννίνων, εντός του οικισμού του κάστρου, η οποία χρονολογείται, βάσει επιγραφής, από το 1826, πάνω σε παλαιότερη του 9ου αιώνα.
Στη μετάβασή μας με καραβάκι στο «Νησάκι», διαπιστώσαμε «ιδίοις όμμασιν» την πολύ υψηλή επισκεψιμότητα που είχε το Ιδιωτικό Μουσείο του «ΑΛΗ ΠΑΣΑ», του φίλου μας, Φώτη Ραπακούση. Μπορώ να πω ότι όλη η επισκεψιμότητα στο Νησάκι «πατούσε» πάνω στο Μουσείο. Σε άψογα διαμορφωμένους και συντηρημένους χώρους, οι οποίοι ήταν κελιά μοναχών, ο Μεγαλοσυλλέκτης, Φώτης Ραπακούσης, με υπομονή, επιμονή και αρκετό χρήμα και μεράκι, έχει καταφέρει ένα αξιοθαύμαστο αισθητικό, αλλά και από άποψη μουσειακού υλικού, εκπληκτικό αποτέλεσμα. Ο χώρος του Μουσείου λειτουργεί ανελλιπώς από το 1958 και ανήκει στη Μητρόπολη. Οι ροές των επισκεπτών συνεχίζονται αμείωτες, καθώς, κάθε μισή ώρα υπάρχει καραβάκι που μεταφέρει τους επισκέπτες στο Νησάκι. Ξεχωριστή θέση στο Μουσείο κατέχει το χρυσό καριοφύλι του Αλή Πασά, το οποίο αποκτήθηκε από παλιά Γιαννιώτικη οικογένεια, που διέμενε στην Αθήνα από το 1930, σε σχετικά χαμηλή τιμή της αντικειμενικής και ιστορικής του αξίας. Ήταν επιθυμία του πατέρα της οικογένειας και κατόχου αυτού του αξιόλογου αντικειμένου, αυτό να επιστρέψει στα Ιωάννινα, αν η οικογένεια αποφάσιζε να το πουλήσει μετά τον θάνατό του, αφού ικανοποιούνταν πρώτα οικονομικώς.
Το χρυσό καριοφίλι φέρει στον κορμό του κτητορική λόγια επιγραφή με το όνομα «ΑΛΗ ΠΑΣΙΑ – 1804». Πιθανό δώρο του Άγγλου βασιλιά Γεωργίου Α΄ ή του Οθωμανού Σουλτάνου, Σελίμ Γ, προς τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, σύμφωνα με τον σημερινό κάτοχο του αντικειμένου, Φώτη Ραπακούση. Κατά τη γνώμη μου, ίσως ήταν και δώρο κάποιου εύπορου προύχοντα ή εμπόρου, για να κερδίσει την εύνοια του ιδιόρρυθμου Αλή Πασά. Στον προαύλιο χώρο του Μουσείου, Ο Φώτης Ραπακούσης συνηθίζει να κάνει ξεναγήσεις και ομιλίες για τη ζωή του Αλή Πασά, όπερ και εγένετο και στη δική μας επίσκεψη, αφιερώνοντάς μας μάλιστα την ομιλία αυτή. Η προσωπικότητα του Φώτη Ραπακούση, σε συνδυασμό με την αμεσότητα και το επικοινωνιακό του χάρισμα με τον κόσμο, τον καθιστά ευχάριστο ομιλητή και δημιουργεί μια ευχάριστη ατμόσφαιρα. Τα πειράγματα και τα έξυπνα υπονοούμενα είναι οι «άσσοι» στο μανίκι του.
Φεύγοντας από τα Ιωάννινα, συνοψίζοντας όλες τις δράσεις, επαφές και επισκέψεις, που είχαμε εκεί, μένει μια γλυκιά στενοχώρια, αλλά και μια υπόσχεση…Η υπόσχεση του γυρισμού για την περαιτέρω αξιολόγηση και εμβάθυνση των ιστορικών αδελφικών δεσμών αίματος – σχέσεων μεταξύ των δύο πόλεων.
Στο σύντομο ταξίδι μας θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμώς τους ανθρώπους που μας υποδέχτηκαν και μας περιποιήθηκαν σ’ αυτή την ιδιωτική μας επίσκεψη στα Ιωάννινα και στους Ασπραγγέλους ( Δοβρά ). Τον εκλεκτό φίλο, Φώτη Ραπακούση, Διευθυντή του ιδιωτικού μουσείου «ΑΛΗ ΠΑΣΑ» στο Νησάκι Ιωαννίνων και Μεγαλοσυλλέκτη, τον πρόεδρο της κοινότητας Ασπραγγέλων, Βασίλειο Κάτσενο, τον πρώην δήμαρχο Κεντρικού Ζαγορίου επί σειρά ετών, Γαβριήλ Παπαναστασίου, τους ιερείς, όσους μας υποδέχτηκαν, και φυσικά τον εξαίρετο Δήμαρχο της πόλης, μια μεγάλη φυσιογνωμία, τον κ. Μωυσή Ελισάφ!
Οι Ηπειρώτες στην Ξάνθη και τη Γενισέα
Με τον όρο «Ηπειρώτες» εννοούμε όλους αυτούς που ήρθαν στην Ξάνθη από την περιοχή της Ηπείρου, κυρίως από τον νομό Ιωαννίνων. Από τα Γιάννενα, τη Δοβρά (σημερινούς Ασπραγγέλους), τη Λάιστα, το Λίθινο, τους Ποντικάτες. Ήρθαν κυρίως ως εσωτερικοί μετανάστες, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες ζωής, αλλά και λύση στα οικονομικά τους προβλήματα.
Στην πόλη μας, αλλά και σε όλη τη Μακεδονία και τη Θράκη, έδρασαν τα «Μπουλούκια» των ξακουστών Ηπειρωτών μαστόρων και πετράδων, οι οποίοι ήταν μοναδικοί στο είδος τους και ήταν περιζήτητοι. Το εμπόριο του καπνού, το οποίο απέφερε σοβαρά κέρδη στους καπνεμπόρους, αλλά και στους εργάτες, ήταν μια από τις αιτίες της άφιξης μεγάλου αριθμού Ηπειρωτών. Μετά και τη μεταφορά της έδρας του καζά από τη Γενισέα στην Ξάνθη, βλέπουμε ότι στην πόλη αρχίζουν να ξεπηδούν τα χάνια, τα οποία τα είχαν κυρίως Ηπειρώτες. Μερικά απ’ αυτά συνεχίζουν να υπάρχουν ακόμη στην πόλη μας, βουβοί μάρτυρες των ιδιοκτητών τους.
Το χάνι των αδελφών Λαλαζήση από την Ήπειρο, με κτητορική επιγραφή του 1880 και το χάνι στην οδό Κομοτηνής, των Δημητρίου Μοράβα και Ιωάννου Μαργαριτόπουλου, επίσης του 1880, αμφότεροι από τη Λάιστα Ιωαννίνων της Ηπείρου.
Η Ξάνθη δίκαια χαρακτηρίζεται ως «θυγατέρα» της Ηπείρου, μιας και μας συνδέουν αδελφικοί ιστορικοί δεσμοί αίματος με τους Ηπειρώτες. Η παρουσία τους συγκροτημένα πρωτοσυναντάται στη Γενισέα και στο εμπόριο του καπνού της ποικιλίας «Γενιτζέ ταμπάκο». Το 1874 συστήνεται εκεί η αδελφότητα των Δοβριανιτών, με ενεργό δράση μέχρι και τη σταδιακή παρακμή της Γενισέας ( Yenidje –Karasu ) στις αρχές του 1880. Όλα αυτά τα χρόνια, οι Δοβριανίτες Ηπειρώτες προσφέρουν στην οικονομική ζωή του τόπου, αλλά, παράλληλα, προσφέρουν και κάνουν δωρεές και στην ιδιαίτερη πατρίδα τους, τη Δοβρά (Ασπραγγέλους ). Με τη μεταφορά της έδρας του καζά στην Ξάνθη, οι Ηπειρώτες, κυρίως, καπνέμποροι, μεταφέρουν τις επιχειρήσεις τους, αλλά και τον πλούτο τους στην πόλη μας. Χτίζονται πανέμορφα αρχοντικά και δημιουργούνται πολλά χάνια. Η Ξάνθη, μπορούμε να πούμε, ήταν μια «χανούπολη», μιας και διατηρούσε 53 συνολικά χάνια.
Πολλοί απόγονοι αυτών των Ηπειρωτών συνεχίζουν να ζουν στην πόλη μας, κατείχαν και κατέχουν εξέχουσα θέση στην κοινωνία της Ξάνθης. Πολλοί πέθαναν και θάφτηκαν στην πόλη μας χωρίς απογόνους και μόνο οι τάφοι τους στο Κοιμητήριο της πόλης θυμίζουν το πέρασμά τους.
Μερικές μεγάλες οικογένειες Ηπειρωτών του παρελθόντος, αλλά και του παρόντος είναι : Η οικογένεια Λαλαζήση, η οικογένεια Μπλάτσιου, η οικογένεια Σεμιτέλου, η οικογένεια Καραμπέτση, με το εξέχον μέλος της, τον ιατρό Κωνσταντίνο Καραμπέτση, μέγα Ευπατρίδη, η οικογένεια Μπίκα, Γότση, Μαργαριτόπουλου, Κόντη, Λιάπη, Νούση, Τασελαρίδη, Αλεξίκου, Μπαρτζόπουλου, Μοράβα, Ιωσηφίδη, Χατζησταύρου Χεκίμογλου, Ράσσα, της οποίας το μέλος, Μιχαήλ Ράσσας, ήταν από τους πλουσιότερους στην πόλη. Δυστυχώς, έμεινε άτεκνος, όπως και οι αδελφές του. Η οικογένεια καπνεμπόρων Παπαναστασίου, Μαλετσίδη, του Αρίστιππου Γεννάδιου, του Δημάρχου Ξάνθης, Χριστόδουλου Μπρωκούμη, και του γιου του, βουλευτή Ροδόπης, Τιμολέοντος Μπρωκούμη, και τόσοι πολλοί άλλοι, που έζησαν και πέθαναν στην πόλη μας είτε γύρισαν στην Ήπειρο, στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και ετελεύθησαν αθόρυβα.
Άλλοι ισχυροί δεσμοί που ενώνουν την πόλη μας με την Ήπειρο είναι άμεσα συνδεδεμένοι με την απελευθέρωσή της. Η ΙΧ (9η) Μεραρχία η οποία εισήλθε στην πόλη, την 4η Οκτωβρίου 1919, και την απελευθέρωσε, είχε συσταθεί και ξεκινήσει από τα Ιωάννινα, αποτελούμενη από Ηπειρώτες στρατιώτες, οι οποίοι, μετά την αποστράτευσή τους, παρέμειναν, παντρεύτηκαν, έζησαν και πέθαναν στην πόλη μας. Το Κοιμητήριό μας είναι διάσπαρτο από τάφους Ηπειρωτών. Διαβάζουμε σε πολλούς την επιγραφή : « ΕΞ ΗΠΕΙΡΟΥ», κάτι που τους προσδιόριζε ως ανθρώπους. Ο Σημαιοφόρος του 3/40 Συντάγματος Ευζώνων που εισήλθε στην πόλη την 4η Οκτωβρίου 1919, Τσίκος Γεώργιος, από τα Πράμαντα των Ιωαννίνων ( Άνω Τζουμέρκα ), ο οποίος ύψωσε την ελληνική σημαία στο Ωρολόγιο της πόλης μας, έμεινε, παντρεύτηκε, έκανε οικογένεια και θάφτηκε στο Κοιμητήριο της πόλης μας.
Τον Ιούλιο του 1913, μετά από 550 και πλέον χρόνια κατοχής, μια άλλη Μεραρχία της Ηπείρου, η VIII (8η), διαπερνά τον Νέστο ποταμό και απελευθερώνει την πόλη αμαχητί. Η ένδοξη αυτή Μεραρχία, έδωσε μεγάλες και ηρωικές μάχες και κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο του 1940 στην περιοχή του Καλπακίου Ιωαννίνων και όχι μόνο, υπό τον ένδοξο Υποστράτηγο, Χαράλαμπο Κατσιμήτρο. Σήμερα, η 8η Μεραρχία εδρεύει στα Γιάννενα ως Μηχανοποιημένη Ταξιαρχία και φέρει τιμητικά το όνομα του Διοικητή της, Κατσιμήτρου.
Αγαπητοί Συμπολίτες! Δεν ξέρω αν ο Δήμαρχος Ιωαννιτών ή ο οποιοσδήποτε δήμαρχος της Ηπείρου, ερχόμενος κάποια στιγμή στην πόλη μας, θα μπορέσει ν’ αναλογιστεί το μέγεθος των αδελφικών ιστορικών δεσμών αίματος, που συνδέουν τις δύο περιοχές! Δεν ξέρω αν και οι σημερινοί Ξανθιώτες είναι σε θέση να το αντιληφθούν και να το εκτιμήσουν!
Η Ξάνθη ως «θυγατέρα» της Ηπείρου, η Ξάνθη Ευγνωμονούσα, πρέπει κάποια στιγμή να σκύψει ευλαβικά πάνω από την ιστορία της και ν’ αποδώσει τα εύσημα σ’ αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι ήρθαν σε δύσκολους καιρούς στην περιοχή μας, έζησαν, δημιούργησαν, πρόσφεραν και ευεργέτησαν την πόλη μας!!!
Κώστας Μαυρομάτης, Συλλέκτης – Ερευνητής
Γιώργος Μπατζακίδης, Ιστορικό– Ερευνητής
