Η πολιτιστική κληρονομία του στην Ασία
Η οικουμενικότητα της Ελλάδας και ο ρόλος της στο Αφγανιστάν
Αυτές τις ημέρες μονοπωλεί σχεδόν το ενδιαφέρον όλου του πολιτισμένου κόσμου η κατάσταση στο Αφγανιστάν. Η επιστροφή των Ταλιμπάν στο πολιτικό προσκήνιο της χώρας, μόνο ευοίωνη δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Μετά από έναν εικοσαετή πόλεμο με τις κυβερνητικές δυνάμεις, κι ενώ είχαν την οικονομική στήριξη, την εκπαίδευση και την καθοδήγηση των Αμερικανών, οι Ταλιμπάν απέδειξαν με τη μαχητικότητά τους, ότι καμιά ξένη δύναμη δε μπορεί ν’ αντέξει τον ανταρτοπόλεμο και τις ακραίες μεθόδους δολιοφθοράς στο Αφγανιστάν. Μετά τους Άγγλους και τους Ρώσους, ήρθε και η σειρά των Αμερικανών και των συμμάχων του ΝΑΤΟ ν’ αποχωρήσουν άτακτα από αυτήν την πολύπαθη και ατίθαση χώρα.
Τελικά, τι έφταιξε και έφθασαν τα πράγματα μέχρι εδώ; Πώς, μέσα σ’ έναν μήνα κατάφεραν οι Ταλιμπάν να προελάσουν μέχρι την πρωτεύουσα, Καμπούλ;
Σίγουρα ένας πολύ σημαντικός παράγων για την αποχώρηση των Αμερικανών ήταν το υψηλό κόστος παραμονής, αλλά και το κόστος σε ανθρώπινες ζωές. Στη διάρκεια των τελευταίων είκοσι χρόνων δαπανήθηκαν πάνω από δύο τρισεκατομμύρια δολάρια και χάθηκαν πάνω από 2.500 Αμερικανοί στρατιώτες. Υψηλό κόστος, βέβαια, πλήρωσε και ο Αφγανικός λαός, καθώς σε όλο το διάστημα του πολυετούς πολέμου, χάθηκαν 69.000 Αφγανοί της Αφγανικής Αστυνομίας, 47.000 άμαχοι και 51.000 ισλαμιστές μαχητές.
Πέραν, όμως, των ανθρωπίνων ζωών, στο Αφγανιστάν επήλθε και μια πολιτιστική κατά-στροφή, καθώς πολλά μνημεία καταστράφηκαν από τη μανία των Ταλιμπάν και πολλά μουσεία και πολιτιστικοί θησαυροί λεηλατήθηκαν. Τρανταχτό παράδειγμα, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Καμπούλ. Ένα μουσείο που παλαιότερα θεωρούνταν ένα από τα καλύτερα του κόσμου βανδαλίστηκε και λεηλατήθηκε πολλάκις τη δεκαετία του 1990, με αποτέλεσμα πολλοί αρχαιολογικοί θησαυροί να χαθούν. Πειστήρια ενός μοναδικού πολιτισμού, αλλά και ανεκτίμητοι αρχαιολογικοί θησαυροί από την εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των διαδόχων του. Μετά την ήττα των Ταλιμπάν το 2001, το πολύπαθο μουσείο αποκαταστάθηκε και προσπάθησε ν’ αναδιοργανωθεί και να διασώσει ό,τι μπορούσε από την πολιτιστική του κληρονομιά και τα εκθέματά του.
Σ’ αυτό το δύσκολο έργο, η Ελλάδα συνέβαλλε τα μέγιστα! Το 2002, στο «Διεθνές Συνέδριο για την Αποκατάσταση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Αφγανιστάν», η χώρα μας ανακοίνωσε τη διάθεση 750.000 δολαρίων ως συνδρομή για την αποκατάσταση της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αφγανιστάν. Το ποσό αυτό δαπανήθηκε στην αποκατάσταση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, της Εθνικής Πινακοθήκης και του Εθνικού Θεάτρου της πολύπαθης χώρας. Παράλληλα, η χώρα μας αγόραζε αφγανικές αρχαιότητες από δημοπρασίες του εξωτερικού, με σκοπό τον επαναπατρισμό τους στο Αφγανιστάν.
Εδώ έρχεται ο «Οικουμενικός» ρόλος της Ελλάδας ως πολιτιστικής δύναμης, αλλά και ως συγγενικός και αδελφικός πολιτισμός του Αφγανιστάν. Δε νοείται πολιτισμός του Αφγανιστάν, χωρίς άρωμα αρχαίας Ελλάδας, χωρίς Μέγα Αλέξανδρο, χωρίς τους διαδόχους του. Η χώρα είναι διάσπαρτη από αρχαιοελληνικές αρχαιότητες και από νομίσματα.
Μια τέτοια περίπτωση είναι και το χρυσό νόμισμα με το πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το οποίο βρέθηκε σ’ ένα πηγάδι στο χωριό Mir Zakah του Ανατολικού Αφγανιστάν. Το μοναδικό αυτό νόμισμα ανακάλυψε ο Όσμοντ Μποπεαράχτσι ( Osmund Bopearachchi ), καθηγητής των πανεπιστημίων Σορβόνης και Μπέρκλεϊ, διευθυντής του τμήματος Αρχαιολογίας «Ελληνισμός και Πολιτισμοί της Ανατολής» του Γαλλικού Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών ( CNRS – ENS ). Κατά την άποψή του, πρόκειται για ένα αναμνηστικό μετάλλιο, που κόπηκε μετά τη μάχη του Υδάσπη ποταμού και την ήττα και την αιχμαλωσία του Ινδού βασιλιά Πώρου. Στην πρόσοψή του απεικονίζει τον Αλέξανδρο, ο οποίος φορά στην κεφαλή δέρμα ελέφαντα, ενώ στην πίσω όψη υπάρχει παράσταση ελέφαντα, που παραπέμπει στις Ινδίες.
Στη μάχη του Υδάσπη ποταμού, που διεξήχθη το 326 π.Χ., ο Αλέξανδρος συνέτριψε τις πολυπληθείς δυνάμεις του Ινδού βασιλιά Πώρου και διέλυσε στην κυριολεξία την «πολεμική μηχανή» των διακοσίων ελεφάντων του, πανικοβάλλοντάς τους στο πεδίο της μάχης. Ο Πώρος με την ηρωική του στάση και μάχη, κέρδισε τον σεβασμό του ίδιου του Αλέξανδρου ο οποίος τον μεταχειρίστηκε ως βασιλιά και τον διατήρησε ως Σατράπη πλέον, στην περιοχή της Πενταποταμίας.
Για τη νίκη του αυτή στον Υδάσπη ποταμό ίδρυσε δύο «Αλεξάνδρειες», την «Νίκαια Αλεξάνδρεια» στο σημείο της μάχης, προς τιμήν της μεγάλης νίκης του, και μια ακόμη στην απέναντι πλευρά του Υδάσπη, την «Αλεξάνδρεια Βουκέφαλος», προς τιμήν του αγαπημένου αλόγου του, Βουκεφάλα, που ξεψύχησε μετά τη μάχη.
Το μοναδικό αυτό χρυσό νόμισμα με το πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν μέρος ενός μεγάλου αρχαιολογικού θησαυρού τεσσάρων τόνων, που αποτελούνταν από 550.000 χιλιάδες χρυσά νομίσματα ( από τον 5ο αι. π.Χ. μέχρι τον 2ο αι. μ.Χ. ), καθώς και χρυσά και ασημένια αντικείμενα. Το 1947 στο ίδιο πηγάδι, βρέθηκαν περίπου 30.000 νομίσματα, τα οποία βρίσκονταν στο Εθνικό Μουσείο της Καμπούλ, απ’ όπου εκλάπησαν το 1993, μετά τον βανδαλισμό και την καταστροφή του. Το πηγάδι αυτό, σύμφωνα με πληροφορίες των ντόπιων, έχει πολλά ακόμη να «δώσει», αλλά η τοποθεσία του το καθιστά δύσκολο, λόγω και των συνθηκών που επικρατούν σήμερα στη χώρα. Σήμερα, το χρυσό αυτό νόμισμα ανήκει σε ιδιώτη συλλέκτη.
Αναμφισβήτητα, η επάνοδος των Ταλιμπάν στην εξουσία είναι ένας πολύ αρνητικός παράγοντας για τον πολιτισμό του Αφγανιστάν. Πρώτα απ’ όλα είναι αρνητικός παράγοντας για τις ζωές των Αφγανών, ιδίως των γυναικών και των κοριτσιών.
Σε αυτή την κοινωνική και πολιτιστική κρίση της χώρας, η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να έχει ρόλο! Όχι έναν ρόλο που θα της αποφέρει υλικά ή γεωπολιτικά οφέλη απ’ τη χώρα αυτή , άλλωστε είμαστε πολύ μακριά απ’ το Αφγανιστάν, αλλά έναν ρόλο ως εγγυήτριας δύναμης του πολιτισμού του Αφγανιστάν.
Η Ελλάδα έχει λόγο ύπαρξης και λόγου στην πολύπαθη αυτή χώρα, λόγω του Αλέξανδρου και των διαδόχων του. Η φυσιογνωμία του Αλέξανδρου, του πολεμιστή βασιλιά, που κέρδισε τον θαυμασμό, αλλά και τον σεβασμό των αντιπάλων του στα πεδία των μαχών, αλλά και των μετέπειτα επιγόνων του, με τα πολλά ελληνιστικά βασίλεια που δημιούργησαν στην ευρύτερη περιοχή, μας καθιστούν αξιόπιστους και αδιαμφισβήτητους συνομιλητές και μεσολαβητές για το μέλλον του Αφγανιστάν.
Εξάλλου, το Αφγανιστάν οφείλει το μεγαλύτερο μέρος του πολιτισμού του στην ελληνιστική περίοδο. Επίσης, οι σκέψεις μας επικεντρώνονται και στο μέλλον του πολιτισμού της Βακτριανής, που έφερε στο φως ο Έλληνας αρχαιολόγος, Βίκτωρ Σαρηγιαννίδης, και ο οποίος πολιτισμός κινδυνεύει άμεσα. Ένας αρχαιολογικός θησαυρός, που αποτελείται από 21.000 χρυσά και ασημένια αντικείμενα με αρχαιοελληνικό «άρωμα», αντάξιος του θησαυρού του Τουταγχαμών στην Αίγυπτο.
Ας μην ξεχνάμε, λοιπόν, ότι το μεγαλύτερο «όπλο» της Ελλάδας είναι η γλώσσα της και ο πολιτισμός της. Ας «επενδύσουμε» σ’ αυτά!!!
Κώστας Μαυρομάτης
Συλλέκτης – Ερευνητής
