Τα Γιάννενα είναι μια πρωτοπόρα πόλη όχι μόνο της Ηπείρου αλλά και του ευρύτερου βαλκανικού χώρου. Κάποιοι κάτοικοι της πόλης αυτής είναι Ρωμανιώτες – Εβραίοι που μιλούν ελληνικά. Από τα προχριστιανικά χρόνια στην Ελλάδα υπήρχαν Εβραίοι, ενσωματωμένοι στην Ελληνική κοινωνία. Ο Μωυσής Ελισάφ είναι Ρωμανιώτης, σημερινός δήμαρχος των Ιωαννίνων, πρώτος Εβραίος δήμαρχος στη χώρα μας.
Πριν από μήνες ασχολούμενος με την ιστορία του Καραγκιόζη στη χώρα μας μελέτησα το βιβλίο με τίτλο “Karaghiozis ou la comédie grecque dans l’ âme du thêatre des ombres” του Giulio Caïmi (που εκδόθηκε το 1935). Ο Τζούλιο Καΐμη ή Καΐμης (Κέρκυρα, 1897 – Αθήνα, 1982) ήταν ζωγράφος και διανοούμενος, συγγραφέας, κριτικός και μελετητής του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού και της εβραϊκής παράδοσης. Υπήρξε πρωτοπόρος και συστηματικός ερευνητής του ελληνικού θεάτρου σκιών, του Καραγκιόζη.
Μου έκανε τρομερή εντύπωση ο Καΐμης και το έργο του. Την ίδια περίοδο διάβασα το βιβλίο του Αλεξάνδρου Μωυσή «Νταβιντσόν Εφέντης – Ένας Ρωμαντιώτης πασάς στα Γιάννενα», εκδ. Καπόν, 2020, σελ. 223. Και αυτό το βιβλίο με απορρόφησε. Προλογίζοντες της έκδοσης είναι ο δήμαρχος Μωυσής Ελισάφ και ο ιστορικός Θάνος Βερέμης
Και ο συγγραφέας του βιβλίου και ο ήρωας του έργου είναι δύο ξεχωριστές προσωπικότητες. Ας τους γνωρίσουμε, μέσα από πληροφορίες που πήραμε από την έκδοση αυτή.
Ο Αλέξανδρος Μωυσής μεγάλωσε στην Αθήνα, κοντά στη ρωμανιώτικη εβραϊκή οικογένεια του πατέρα του και την ορθόδοξη χριστιανική οικογένεια της μητέρας του. Αφού αποφοίτησε από το Κολλέγιο Αθηνών, φοίτησε στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης (το ΜΙΤ), όπου απέκτησε τέσσερα πτυχία Ηλεκτρολόγου Μηχανικού, Μηχανικού Ηλεκτρονικών Υπολογιστών, και Διοικητικής Επιστήμης. Έπειτα εγκαταστάθηκε στην Καλιφόρνια και τη Σίλικον Βάλεϊ, όπου συνέβαλε στην επιτυχία αρκετών γνωστών πλέον σήμερα εταιρειών επιχειρηματικού λογισμικού. Ενδιάμεσα κατοίκησε και εργάστηκε επίσης για ένα διάστημα στο Παρίσι. Στις μέρες μας διαμένει στην Πορτόλα Βάλεϊ της βόρειας Καλιφόρνιας, όπου εργάζεται στην αγγλική, διαβάζει στη γαλλική, και πολλαπλασιάζει στην ελληνική γλώσσα. Αν θελήσετε, βάσει αυτού του βιογραφικού, να τον κατατάξετε σε κάποιο συγκεκριμένο στερεότυπο (Έλληνας; Εβραίος; Αμερικάνος; Γαλλόφιλος; Τεχνοκράτης;), θα δυσκολευτείτε — αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό το οποίο έχει κοινό με τον θείο της προγιαγιάς του Νισήμ Δ. Λεβή. Ο Αλέξανδρος Μωυσής βραβεύτηκε πρόσφατα από την Ακαδημία Αθηνών για την έκδοση των φωτογραφιών του προγόνου του Νισήμ Δ. Λεβή στο βιβλίο των εκδόσεων Καπόν: «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή: Οι στερεοσκοπικές φωτογραφίες και τα ταξίδια ενός Γιαννιώτη γιατρού. 1898-1944.»
Τον Νταβιτσόν Εφέντη Λεβή (1832-1913) τον πρωτογνωρίσαμε μέσα από τις φωτογραφίες του γιου του στη βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών έκδοση «Το Πανόραμα του Νισήμ Λεβή 1898-1944».
Στο γιαννιώτικο σπίτι του ο Νταβιτσόν μιλούσε ελληνικά όπως οι πρόγονοί του, ενώ παράλληλα διδάχθηκε και τη θρησκευτική παράδοση της ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητάς του.
Η εποχή του επέτρεψε στον Νταβιτσόν να σταδιοδρομήσει στο οθωμανικό δημόσιο και να συνδεθεί με τις μεταρρυθμίσεις του κράτους το β’ μισό του 19ου αιώνα. Διετέλεσε βουλευτής στο Οθωμανικό Κοινοβούλιο και μέλος του ανώτατου δικαστηρίου. Η παρουσία του στα κοινά εντός και εκτός Ιωαννίνων υπήρξε έντονη. Αναδείχθηκε σε έμπιστο του σουλτάνου και παρασημοφορήθηκε από τον βασιλέα της Ελλάδας Γεώργιο Α’.
Όμως, την οθωμανική μεταρρύθμιση ακολούθησε ο διαμελισμός της Αυτοκρατορίας. Η δύση της ζωής του Νταβιτσόν σημαδεύεται από τις όλο και εντονότερες εθνοτικές εντάσεις ανάμεσα στους υπηκόους του σουλτάνου, έως ότου η απελευθέρωση των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό το 1913 θα αλλάξει άρδην τη ζωή της ρωμανιώτικης κοινότητας της πόλης.
Μέσα από σπάνιες εφημερίδες του 19ου αιώνα, αρχειακό υλικό και αδημοσίευτες φωτογραφίες αντικρίζουμε την ταραγμένη εποχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και τα Γιάννενα από μια άλλη οπτική γωνία: την πορεία της ολιγάριθμης αλλά υπερήφανης ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητας της πόλης και ενός εξέχοντος μέλους της.
Με την ευκαιρία του βιβλίου για τον Νταβιντσόν να αναφερθούμε και στο άλλο βιβλίο του Αλέξανδρου Μωυσή «ΤΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΝΙΣΗΜ ΛΕΒΗ – ΟΙ ΣΤΕΡΕΟΣΚΟΠΙΚΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΕΝΟΣ ΓΙΑΝΝΙΩΤΗ ΓΙΑΤΡΟΥ, 1898-1944» (ΔΙΓΛΩΣΣΗ ΣΚΛΗΡΟΔΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΑ-ΑΓΓΛΙΚΑ). Δεν έχω δει το βιβλίο, στο οπισθόφυλλο διαβάζουμε:
«Κάθε φωτογραφία και μια ιστορία. Ένα συγκινητικό φωτογραφικό οδοιπορικό, όπως αυτό αποτυπώθηκε σε περισσότερες από πεντακόσιες γυάλινες στερεοσκοπικές πλάκες του γιατρού και φωτογράφου Νισήμ Λεβή, μέλους επιφανούς οικογένειας της ρωμανιώτικης εβραϊκής κοινότητας των Ιωαννίνων. Οι φωτογραφίες βρέθηκαν τυχαία στην κατοχή ενός μικροπωλητή που καλούσε τον κόσμο να σκύψει στο ξύλινο κουτί και να δει – με το αζημίωτο: “Ένα φράγκο το πανόραμα, κύριοι!”.
Ένα γοητευτικό ταξίδι στο χρόνο, που ξεκινά από την τελευταία δεκαπενταετία της οθωμανικής κυριαρχίας στα Ιωάννινα και διατρέχει όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα της εποχής, μια γοητευτική περιήγηση στα κοσμοπολίτικα κέντρα του τότε κόσμου, κυρίως όμως ένας ελάχιστος φόρος τιμής σε ένα πλήθος ανθρώπων που διαφορετικά θα παρέμεναν απλά ονόματα στον κατάλογο θυμάτων στο Μουσείο του Ολοκαυτώματος»
Θανάσης Μουσόπουλος
φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
