Η μελέτη του Αριστοτέλη Ε. Αλεξόπουλου από τις εκδόσεις Σπανίδη
Για τη νέα μελέτη «Η Ορθόδοξος Ελληνική Κοινότητα της Ξάνθης κατά την περίοδο 1919-1926» του Αριστοτέλη Ε. Αλεξόπουλου, που εκδόθηκε και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Σπανίδη, ο εκδότης Μιχάλης Σπανίδης, σημειώνει: «η παρούσα μελέτη ερευνά το έργο και την οργάνωση της Ορθόδοξης Ελληνικής Κοινότητας της Ξάνθης την περίοδο 1919-1926.
Η Κοινότητα διοικούνταν κυρίως από δύο σωματεία, την Δημογεροντία που είχε διοικητικά καθήκοντα και την Εφορεία η οποία διευθετούσε τα οικονομικά της Κοινότητας. Η Δημογεροντία είχε 12 μέλη και η Εφορεία 5 μέλη. Τα σωματεία εκείνα εκλέγονταν από την Αντιπροσωπία της πόλης, η οποία εκλέγονταν από τις ενορίες της.
Πρόεδρος όλων των σωματείων ήταν ο εκάστοτε Μητροπολίτης της Ξάνθης. Τα μέλη των σωματείων δηλαδή οι δημογέροντες ήταν άνδρες άνω των 25 ετών. Μετά την απελευθέρωση της Ξάνθης από την βουλγαρική κατοχή το 1919, η πόλη διατέλεσε για 8 μήνες περίπου υπό Διασυμμαχική Διοίκηση, η οποία ήταν μια μεταβατική περίοδο για να αποδοθεί η Δυτική Θράκη στο ελληνικό κράτος.
Η Διασυμμαχική Διοίκηση χρησιμοποίησε την Δημογεροντία ως διοικητικό της όργανο και τις ανέθεσε θρησκευτικά και εκπαιδευτικά καθήκοντα. Τα καθήκοντα εκείνα η Δημογεροντία τα διατήρησε και μετά την ένταξή της στο ελληνικό κράτος συνεπικουρώντας τις τοπικές διοικητικές αρχές στον τομέα της εκπαίδευσης, μέχρι το 1924 που η κυβέρνηση αποφάσισε να εφαρμόσει τον νόμο διάλυσης των Δημογεροντιών για τις Νέες Χώρες.
Από τότε και μέχρι το πέρας της λειτουργίας της τον Φεβρουάριο του 1926 διένυσε μια μεταβατική περίοδο από το Κοινοτικό σύστημα σ’ εκείνο των Ανώτερων Ενοριακών Αντιπροσωπιών.
Η παύση λειτουργίας της Κοινότητας συνάγεται από την συγκρότηση της Ανώτερης Ενοριακής Αντιπροσωπίας της Ξάνθης η οποία δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τον Δεκέμβριο του 1925.
Ο νόμος διάλυσης των Κοινοτήτων προέβλεπε την συγκρότηση Ανώτερων Ενοριακών Αντιπροσωπιών που θα αντικαθιστούσαν τις Κοινότητες και θα είχαν πλέον μόνο θρησκευτικά καθήκοντα. Ο τρόπος εκλογής των μελών τους ήταν παραπλήσιος μ’ εκείνον των Δημογερόντων και πρόεδρός τους ήταν ο εκάστοτε Μητροπολίτης, όπως και στα σωματεία της Κοινότητας. Με τον τρόπο αυτό η παιδεία πέρασε ολοκληρωτικά στην ευθύνη του κρατικού μηχανισμού».
