Εύχομαι κάποια στιγμή οι θύτες να αναγνωρίσουν το ανοσιούργημά τους. Εννοώ τις διάφορες γενοκτονίες που στιγμάτισαν τον παρελθόντα αιώνα, με πρώτη τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Και θύτες, η Οθωμανική Αυτοκρατορία και το Κίνημα των Νεοτούρκων. Να σημειώσω, βέβαια, ότι συνοδοιπόροι στη διάπραξη των γενοκτονιών ήταν Ευρωπαίοι σύμβουλοι. Μέσα στα πλαίσια διευθέτησης του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος.
Να σημειώσουμε ότι γενοκτονίες, μαζικά εγκλήματα που αποβλέπουν στη συστηματική, με βίαια ως επί το πλείστον μέσα, επιδιωκόμενη εξόντωση ολόκληρης φυλής ή τμήματος αυτής σε ορισμένο τόπο, δεν είναι κάτι νέο. Για γενοκτονία, μιλούν οι επιζώντες αυτόχθονες της αμερικανικής ηπείρου, οι οποίοι σφαγιάστηκαν από τους Ευρωπαίους αποίκους στα πρώτα χρόνια συγκρότησης των γαλλοβρετανικών αποικιών στις σημερινές ΗΠΑ, στον Καναδά (κυρίως) και στην Αυστραλία.
Θα περιοριστούμε στη γενοκτονία των Αρμενίων. Σε συνέντευξη του αλησμόνητου ιστορικού Πολυχρόνη Ενεπεκίδη με τίτλο «Στην επανάσταση του 1821 οι ρίζες της γενοκτονίας» (εφημ. Μακεδονία της Θεσσαλονίκης 20/05/2007) γίνεται αναφορά σε στοιχεία που υπογραμμίζουν αυτήν τη λανθάνουσα, όπως τη χαρακτηρίζει, γενοκτονία, οι ρίζες της οποίας εντοπίζονται το 1821, όταν οι “ραγιάδες” εξεγείρονται και ζητούν την ελευθερία τους, γεγονός που αποτελεί εκτός από όλα τα άλλα και ένα ισχυρό πλήγμα στην αλαζονεία και υπερηφάνεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με τα έγγραφα των συμμάχων των Τούρκων, των Γερμανών και των Αυστριακών, μπορεί να τεκμηριωθεί το έγκλημα που έγινε εις βάρος των Ελλήνων και των Αρμενίων.
Μιλώντας για Γενοκτονία των Αρμενίων αναφερόμαστε στα γεγονότα εξόντωσης Αρμενίων πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σφαγές Αρμενίων είχαν γίνει και ενωρίτερα επί Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, το 1894-96, με τον αριθμό των νεκρών να εκτιμάται μεταξύ 80 και 300 χιλιάδων και τον αριθμό των ορφανών παιδιών σε 50.000. Ωστόσο οι πλέον εκτεταμένες σφαγές Αρμενίων αποδίδονται στο κίνημα των Νεότουρκων (1908-18). Ως έναρξη της Αρμενικής Γενοκτονίας συμβολικά θεωρείται η 24η Απριλίου του 1915, όταν η ηγεσία της Αρμενικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι της Πόλης απαγχονίστηκαν. Θεωρείται μια από τις πρώτες σύγχρονες γενοκτονίες.
Πολλές φορές τα τελευταία χρόνια μίλησα και δημοσίευσα σχετικά με τους Αρμενίους. Πρόσφατα είχα τη χαρά και τιμή να γράψω τον Πρόλογο στο βιβλίο «Ανθολογία Νέων Αρμενίων Ποιητών», Μετάφραση Στέργιας Κάββαλου, εκδ. Βακχικόν, 2020. Το κείμενό μου επιγράφεται: «ΛΟΓΟΣ ΚΑΙ ΣΙΩΠΗ: ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΑΛΥΣΙΔΑ ανάμεσα σε νέους και νέες δημιουργούς της Αρμενίας…».
Παραθέτω ένα τμήμα του κειμένου μου: «Η πόλη που μεγάλωσα, η Ξάνθη, η γειτονιά μου, είχε αρκετούς Αρμένιους και Αρμένισσες. Η μαμά μου είχε φίλες, κι εγώ γνωστά παιδιά. Στην αγορά έβλεπα πολλά μαγαζιά τους. Μεγαλώνοντας έμαθα την ιστορία τους και τα βάσανά τους. Αργότερα διάβασα κείμενά τους και κυρίως την ποίησή τους, που έχει μια τόσο μακρόχρονη πορεία.
Αγάπησα και θαύμασα τους ποιητές και τις ποιήτριες της Αρμενίας, της Διασποράς, των δεκαετιών του αποδεκατισμού και της γενοκτονίας. Μίλησα και έγραψα για την αρμενική ποίηση κοντά τέσσερες δεκαετίες. Επαναλαμβάνω κάτι που έγραφα σε προηγούμενο δημοσίευμά μου:
«Οι όποιοι κατακτητές όσο και να αλλοιώνουν τα υλικά στοιχεία ενός πολιτισμού, τους ναούς, τα αγάλματα, τις εικόνες, είναι αδύνατο να βγάλουν από τη μια μέρα στην άλλη το τραγούδι, το παραμύθι και το στίχο από το στόμα του απλού ανθρώπου. Η Αρμενική ποίηση υπάρχει και συνεχίζει τη σταδιοδρομία της σε όλο τον πλανήτη και είναι ένας αψευδής μάρτυρας για τα μαρτύρια ενός λαού, που τα δίκαιά του παρασιωπούνται ή χαντακώνονται μπροστά στα συμφέροντα».
Αφήνω όμως την ιστορία και έρχομαι στο παρόν, ξέροντας καλά ότι το παρόν αγκαλιάζει και το παρελθόν αλλά και το μέλλον. Χάρηκα ιδιαίτερα που έχω μπροστά μου τη μετάφραση ποιημάτων δέκα νέων αρμενίων ποιητών. Τη μετάφραση που φιλοτέχνησε η Στέργια Κάββαλου – τη χάρηκα. […] Παρόλο που η αρμενική ποίηση κουβαλά τόσα πολλά, εντούτοις στα έργα των σύγχρονων δημιουργών αναπνέουμε τον σύγχρονο αγέρα της ζωής, της φύσης, της πόλης, της ψυχής».
Κλείνω με ένα ποίημα παλιότερου δημιουργού.
Ο Τανιέλ Βαρουζάν (1884 – 1915) σπούδασε λογοτεχνία και φιλοσοφία και έγραψε τις συλλογές «Τα ρίγη», «Η καρδιά της φυλής», «Το τραγούδι του ψωμιού» και το αριστούργημά του «Οι παγανιστικές ωδές». Το 1915 εξορίστηκε από τους Τούρκους και βρήκε μαρτυρικό θάνατο. Ένα απόσπασμα από ποίημά του:
ΣΦΑΓΗ
Κλάψε Αρμενία, ω δύστυχη γυναίκα εσύ, ξερρίζωσε τα μαύρα μαλλιά.
Απάνω στο κεφάλι σου το πλανεμένο,
ζεστές ζεστές στάχτες σκόρπα
κλάψε και σκισ’ τα στήθια που μας βύζαξαν
κι ας τρέξει από τις φλέβες σου
όργητας φαρμάκι του Τάμεση, του Ρήνου και του Βόλγα χολή, στις όχτες να γεμίσει,
ως να μαυρίσουν κι εκεί, που σε δίκασαν
Πιλάτοι τα χέρια τους νίψανε και την ψυχή.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
