Στη φετινή Ημέρα της Γυναίκας διάλεξα ένα διαχρονικό σύμβολο γυναίκας, την Αντιγόνη.
Η Αντιγόνη, μια νεαρή παιδούλα περίπου 12 χρονώ κατά τη μυθολογική παράδοση, συγκρούστηκε με την εξουσία και συντρίφθηκε. Όμως και ο φορέας της ίδιας της εξουσίας δεν είχε καλύτερη τύχη. Ο Κρέοντας είδε μπροστά του τα συντρίμμια της πολιτικής του. Η Ισμήνη, που ήθελε αρχικά να είναι αντικειμενική και ουδέτερη, στο τέλος παίρνει θέση – είναι ήδη αργά – και μένει μόνη. Στα λυρικά χορικά της ‘Αντιγόνης’ ο άνθρωπος και οι διαπροσωπικές σχέσεις αναδεικνύουν το Σοφοκλή ένα μεγάλο μάστορα της ποίησης.
Η υπόθεση του έργου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στη σκηνή βρίσκεται η Αντιγόνη και η αδελφή της η Ισμήνη, είναι ξημερώματα, προηγήθηκε η σύγκρουση και θάνατος των αδελφών τους Ετεοκλή και Πολυνείκη, η ανάληψη του θρόνου από το θείο τους Κρέοντα και η απαγόρευση ταφής του Πολυνείκη γιατί πολέμησε ενάντια στην πατρίδα του Θήβα. Η Αντιγόνη αποφάσισε να θάψει τον Πολυνείκη, η Ισμήνη προσπαθεί να τη μεταπείσει.
ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ο Κρέοντας ανακοινώνει στο χορό Θηβαίων γερόντων το πρόγραμμα διακυβέρνησης και την απόφαση να απαγορεύσει την ταφή του προδότη Πολυνείκη. Εκείνη τη στιγμή έρχεται ένας φύλακας και ανακοινώνει ότι κάποιος έθαψε τον Πολυνείκη, ο χορό υποψιάζεται μήπως είναι το έργο θεόσταλτο, ενώ ο Κρέοντας θυμωμένος υποστηρίζει ότι το έκαναν πολιτικοί του αντίπαλοι δωροδοκώντας. Απειλεί με θάνατο τους φύλακες.
ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ο φύλακας φέρνει την Αντιγόνη που είναι η δράστιδα και περιγράφει στο βασιλιά τον τρόπο σύλληψής της. Ο Κρέοντας ανακρίνει την Αντιγόνη η οποία με θάρρος υποστηρίζει την πράξη της. Η Ισμήνη λέγει ότι και η ίδια πήρε μέρος στην ταφή, τη διαψεύδει όμως η Αντιγόνη. Ο Κρέοντας δεν κάμπτεται στην απόφαση να σκοτώσει την Αντιγόνη, ακόμη κι όταν η Ισμήνη του θυμίζει ότι είναι μνηστή του γιου του Αίμονα.
ΤΡΙΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ο Αίμονας συζητά λογικά, αλλά έντονα με τον πατέρα του που ζητά από το γιο του να παραιτηθεί από το γάμο. Ο Αίμονας με μια εξαίσια διαλεκτική υποστηρίζει ότι ο πατέρας του έχει αναμφίβολα λάθος. Ο Κρέοντας κατηγορεί τον Αίμονα ότι συνηγορεί με τη γυναίκα και οργισμένος λέγει ότι η Αντιγόνη θα οδηγηθεί και θα ταφεί σε υπόγειο πέτρινο τάφο.
ΤΕΤΑΡΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Έχουμε τον κομμό της Αντιγόνης που κλαίει που αφήνει τη χαρά της ζωής. Ακολουθεί η μεταφορά της στον υπόγειο τάφο με εντολή του άκαμπτου Κρέοντα
ΠΕΜΠΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ
Ο τυφλός μάντης Τειρεσίας λέγει στον Κρέοντα ότι ακούει φοβερές κραυγές ορνίθων που ξεσκίζονταν μεταξύ τους, τις ερμηνεύει ως αποτέλεσμα της απόφασης να αφήσει τον Πολυνείκη άταφο. Ο Κρέοντας εξοργίζεται και βρίζει τον Τειρεσία που προμαντεύει τα κακά της οικογένειας του Κρέοντα. Ο χορός λέγει ότι ο Τειρεσίας δεν έπεσε ποτέ έξω και ο Κρέοντας μετανιωμένος διατάζει να ξεθάψουν την Αντιγόνη.
ΕΞΟΔΟΣ
Ο Αγγελιοφόρος αναγγέλλει ότι ο Αίμονας αυτοκτόνησε. Το ακούει η μητέρα του βασίλισσα Ευρυδίκη, ο Κρέοντας θρηνεί τον Αίμονα, ο εξάγγελος αναγγέλλει την αυτοκτονία της Ευρυδίκης. Ο Κρέοντας θέλει να πεθάνει, ενώ ο χορός θεωρεί τη σωφροσύνη ως την υπέρτατη προϋπόθεση της ευτυχίας, « δεν πρέπει να δείχνουμε καθόλου ασέβεια προς τους θεούς ».
Κλείνουμε με τον κλασικό λόγο της Αντιγόνης μπροστά στον Κρέοντα, που πιστεύει ότι είναι παντοδύναμος, σε μετάφραση Ι. Γρυπάρη
ΚΡΕΟΝΤΑΣ
Και τόλμησες λοιπόν να παραβής
αυτό το νόμο;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ναι, γιατί δεν ήταν
ο Δίας, που μου τα ‘χε αυτά κηρύξη,
ούτε η συγκάτοικη με τους θεούς
του Κάτω κόσμου, η Δίκη, αυτούς τους νόμους
μες στους ανθρώπους όρισαν· και μήτε
πίστευα τόση δύναμη πως νάχουν
τα δικά σου κηρύγματα, ώστ’ ενώ είσαι
θνητός να μπορής των θεών τους νόμους
τους άγραφτους κι ασάλευτους να βιάζης·
γιατί όχι σήμερα και χτες, μα αιώνια
ζουν αυτοί, και κανείς δεν το γνωρίζει
από πότε φανήκανε· κι εγώ
ποτέ δε θα μπορούσα να τρομάξω
θέλημ’ ανθρώπου κανενός και δώσω
στους θεούς δίκη, παραβαίνοντάς τους·
πως θα πεθάνω το ‘ξερα· πώς όχι;
και δίχως τα κηρύγματά σου εσένα·
κι αν θα πεθάνω πριν της ώρας μου,
κέρδος εγώ το λέω αυτό, γιατ’ όποιος
ζη μες σε τόση όση εγώ δυστυχία,
πώς να μην του είναι ο θάνατός του κέρδος ;
έτσι κι εγώ τίποτα δεν τον έχω
τον πόνο του θανάτου αυτού· μα αν ήταν
και το ανεχόμουν άταφος να μείνη
της μητέρας μου ο γυιός στο θάνατό του,
αυτό θα μου ήταν πόνος· γι’ αυτά τ’ άλλα
καθόλου δεν πονώ· κι αν τώρα εσύ
για άμυαλη με περνάς γι’ αυτά που κάνω,
ο άμυαλος ίσως γι’ άμυαλη με παίρνει.
Επιμέλεια: Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητης
