Ο Λαύσος ήταν ένας ευνούχος ο οποίος κατείχε το αξίωμα του Praepositus Sacri Cubiculi, ήταν δηλαδή ο προϊστάμενος του ιερού αυτοκρατορικού κοιτώνα, κατά την διάρκεια της βασιλείας του Αρκαδίου (395-408) και του Θεοδοσίου Β’ (408-450). Το παλάτι του βρισκόταν στη βόρεια πλευρά του Ιπποδρόμου.
Λόγω της σημαντικής θέσης του, ο Λαύσος ήταν σε θέση να συγκεντρώσει μια εντυπωσιακή συλλογή σπάνιων, μοναδικών ελληνικών γλυπτών. Για κάποιους θεωρείται από τους πρώτους οργανωμένους συλλέκτες. Η αδιανόητη συλλογή του περιλάμβανε το τεράστιο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία της Ολυμπίας (έργο του Φειδία), την Αθηνά της Λίνδου (έργο του Δίποινου και του Σκύλλι), την Κνιδία Αφροδίτη (έργο του Πραξιτέλη), το λατρευτικό άγαλμα της Ήρας από τον ναό της στη Σάμο (έργο του Βουπάλου), το διάσημο άγαλμα του Καιρού ή Χρόνου, καθώς επίσης και το άγαλμα του Έρωτα (έργα του Λυσίππου).
Σύμφωνα με τις πηγές, στη συλλογή υπήρχαν επίσης αγάλματα του Πάνα καθώς και απεικονίσεις Κενταύρων και ζώων. Όλα αυτά καταστράφηκαν σε πυρκαγιά που αποτέφρωσε το παλάτι του Λαύσου το 475 μ.χ.
Πέρα από την αξία των έργων που είχε στην κατοχή του ο Λαύσος, υπάρχει ένα άλλο στοιχείο που την κάνει μοναδική στη σειρά των πρώιμων συλλογών.
Όπως δείχνουν σχετικές έρευνες, φαίνεται ότι τα αγάλματα δεν διακοσμούσαν απλά το χώρο, αλλά διατάσσονταν με βάση μια συγκεκριμένη ιδέα.
Στη μέση δέσποζε το άγαλμα του Δία, το οποίο πλαισιωνόταν από τον Έρωτα στα αριστερά και τον Καιρό στα δεξιά του.
Στραμμένα προς τον Έρωτα στην αριστερή πλευρά της αίθουσας ήταν τα αγάλματα των τριών γυναικείων θεοτήτων, δηλαδή της Ήρας, της Αφροδίτης και της Αθηνάς, ενώ προς το άγαλμα του Καιρού προς την δεξιά πλευρά της αίθουσας, οδηγούσαν τα υπόλοιπα έργα.
Εάν η υπόθεση αυτή ευσταθεί, τότε έχουμε να κάνουμε με μια συνειδητή συλλογή, η οποία υποτασσόταν σε κάποια λογική.
Ποια ήταν όμως αυτή η λογική και σε τι ακριβώς αποσκοπούσε;
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η διάταξη των έργων αντανακλά τον συγκρητισμό παγανιστικών και χριστιανικών δοξασιών, που κέρδιζε έδαφος εκείνη την εποχή. Κλειδί για την κατανόηση αυτής της ερμηνείας είναι η μορφές του Δία, του Έρωτα και του Καιρού.
Σύγχρονες έρευνες έχουν δείξει ότι, κατά την διάρκεια των 50-70 χρόνων που βρίσκονταν εκτεθειμένη στην Κωνσταντινούπολη, η μορφή του Δία του Φειδία, προκάλεσε τόσο βαθιά εντύπωση, ώστε κατέληξε να θεωρείται αντιπροσωπευτικό σύμβολο της θεϊκής εξουσίας επί της γης.
Επιπλέον, υπάρχουν βάσιμες ενδείξεις ότι η μορφή του Δία ήταν το άμεσο πρότυπο για την βυζαντινή εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα.
Συγκρατώντας αυτό το στοιχείο, ας περάσουμε τώρα στις μορφές του Έρωτα και του Καιρού. Από την ελληνιστική ήδη εποχή, η έννοια του Καιρού αντιπροσώπευε την κατάλληλη ευκαιρία την οποία πρέπει να εκμεταλλευτεί κανείς, την κατάλληλη στιγμή, την τύχη με την ευρύτερη έννοια. Η έννοια της τύχης, όμως, ήταν άμεσα συνδεδεμένη, τουλάχιστον κατά τους πρώιμους χριστιανικούς αιώνες, με το πνεύμα του κακού. Με βάση αυτά τα στοιχεία μπορούμε να δούμε την έκθεση στο Λαυσαίο ή Λαυσείον Παλάτι ως μια αλληγορία.
Ο Δίας αντιπροσώπευε την ίδια την δύναμη του Θεού απέναντι σε όλα τα κατώτερα όντα όπως ήταν ο Έρωτας (θυμηθείτε ότι οι τρεις θεές αντιπροσώπευαν τον αγώνα για την ομορφιά) και η τύχη (ο Πάνας για παράδειγμα και οι Κένταυροι ήταν παιδιά τυχαίων ερωτικών ενώσεων). Με άλλα λόγια, πίσω από τον τρόπο έκθεσης της συλλογής του Λαύσου, κρύβεται μια κατά βάση χριστιανική κοσμοθεωρία σχετικά με την φύση της Αρετής και της Τύχης, δηλαδή του καλού και του κακού.
Αυτή ήταν η περίφημη για την εποχή, μοναδική συλλογή αγαλμάτων του Λαύσου.
Μετά την πυρκαγιά του 475 μ.χ. έγιναν μεταγενέστερες έρευνες για την τύχη των αγαλμάτων, οι οποίες όπως αποδείχθηκε, δυστυχώς, ήταν άκαρπες.
Μπατζακίδης Φ. Γεώργιος
Απόφοιτος του ΕΑΠ τμήμα ανθρωπιστικών σπουδών με μεταπτυχιακές σπουδές στον Ελληνικό πολιτισμό και Ιστορία.
Υποψήφιος Διδάκτωρ της Οθωμανικής Ιστορίας.
