Αφιέρωμα στα εκατό χρόνια Ελεύθερης Θράκης
Tον Μόσχο Κούκο τον γνώρισα από κοντά πριν από τριάντα χρόνια, ως σημαντικό άνθρωπο των γραμμάτων, του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Μπορώ να πω ότι βρήκα πολλά κοινά με τον δραστήριο αυτόν εβρίτη, που επέλεξε να ζήσει και να δραστηριοποιηθεί στην πατρίδα του, όχι από τοπικισμό αλλά από αγάπη στον οικείο χώρο.
Τη χρονιά μάλιστα που γνωριστήκαμε, το 1990, είχε δημοσιεύσει και ένα κείμενό του στα «Θρακικά Χρονικά», τεύχος 44, «Η εκκλησία των Πετράδων Διδυμοτείχου», σελ. 78-79. Πολύ χαρακτηριστικά ξεκινά αυτό το δισέλιδο κείμενό του:
«Στα παλιά κτίσματα του τόπου μας, μπορούμε ακόμα να βρούμε στοιχεία από την ιστορία μας και να ανιχνεύσουμε κάτι από την πίστη, τους πόθους και τους καημούς των ανθρώπων που τον κατοίκησαν παλιότερα, που έφυγαν οριστικά, μας άφησαν όμως τα δημιουργήματά τους.
Κάτι από την ψυχή των παλιών κατοίκων επιζεί σ’ αυτά τα δημιουργήματα».
Φέτος γιορτάζουμε σε δύσκολες συνθήκες την εκατονταετηρίδα της Ελεύθερης Θράκης. Ταυτοχρόνως είναι και τα 90 χρόνια από τη γέννηση του θαυμάσιου αυτού θρακιώτη. Με το κείμενό μου καταθέτω την αγάπη και το σεβασμό στον αείμνηστο Μόσχο Κούκο, παρουσιάζοντας συνοπτικά το έργο και την ανάσα του για τη Θρακική γη, όπως τη νιώθουμε στο μικρό απόσπασμα που παραθέσαμε.
Ο Μόσχος Κούκος γεννήθηκε το 1930 στο Σουφλί του Έβρου. Αποφοίτησε από το εκεί γυμνάσιο και την Παιδαγωγική Ακαδημία της Αλεξανδρούπολης και μετεκπαιδεύτηκε σε θέματα αγωγής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Υπηρέτησε ως δάσκαλος σε χωριά του Ν. Ροδόπης και στην πόλη της Κομοτηνής. Επιθεωρητής στη δημοτική εκπαίδευση από το 1971. Συνταξιούχος από το 1985.
Το 1999 τιμήθηκε με χρυσό μετάλλιο από τον Δήμο Ξάνθης.
Συνεργάστηκε με τον κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό Κομοτηνής για την παραγωγή και παρουσίαση εκπομπών σχετικών με την ιστορία και λαογραφία του θρακικού χώρου.
Τον Μάιο του 2016 η Ένωση Πολιτιστικών Φορέων Έβρου τον τίμησε στο επίσημο πρόγραμμα εορτασμού των “ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ” του Δήμου Αλεξανδρούπολης για τη μέγιστη προσφορά του στο πολιτιστικό γίγνεσθαι του τόπου.
Έφυγε από τούτη τη ζωή το 2018.
Ανάμεσα στα έργα του είναι τα εξής:
- «Στα βήματα του Ορφέα. Οδοιπορικό της Θράκης», Αλεξανδρούπολη 1991
- «Η προσφορά Θρακών Εκπαιδευτικών στα Γράμματα και στο Έθνος», Κομοτηνή 1997.
- «Ο ελληνισμός της Θράκης στον αγώνα του 1821», εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη, 1998
Θα πούμε λίγα λόγια για τα δύο βιβλία που πολύ συχνά χρησιμοποιώ για τις εργασίες μου, τα βήματα του Ορφέα και τον αγώνα του 1821 στη Θράκη.
Το βιβλίο για τους εκπαιδευτικούς της Θράκης, προήλθε από διαγωνισμό που προκήρυξε η δραστήρια Εταιρεία Παιδαγωγικών Επιστημών Κομοτηνής, με πρόεδρο τον αειθαλή Αλέξανδρο Καζαντζή, το 1997 (δεν το έχω μελετήσει).
Με εξώφυλλο του Βασίλη Χατζόπουλου και τυπωμένο στην Αλεξανδρούπολη το 1991 κυκλοφόρησε το βιβλίο «Στα βήματα του Ορφέα. Οδοιπορικό της Θράκης», σελ. 432 + χάρτης της Θράκης δισέλιδος εκτός κειμένου. Τα κείμενα του βιβλίου αποτέλεσαν μια σειρά εκπομπών από τον Ραδιοφωνικό Σταθμό Κομοτηνής (1986 – 1988), γράφει στον Πρόλογο ο συγγραφέας: «Φιλοδοξία μου ήταν να γνωρίσω στους κατοίκους της Θράκης τον τόπο τους». Πολλές εκπομπές του Μόσχου παρακολούθησα στο ραδιόφωνο της Κομοτηνής, στο οποίο τα χρόνια εκείνα έκανα κι εγώ εκπομπές παρουσιάζοντας θέματα ιστορίας και πολιτισμού της Θράκης. Άλλη η λειτουργία του δημόσιου ραδιοφώνου τότε, πριν την ίδρυση των ιδιωτικών ραδιοσταθμών.
Στην αναζήτηση του Ορφέα, λοιπόν.
«Τα “Βήματα του Ορφέα” είναι μια περιήγηση στο χώρο της ελλαδικής Θράκης και τα ίχνη που άφησε στην περιοχή και στις θρακικές ψυχές ο Ορφέας, αυτός ο μυθικός μουσικός, μύστης και μυσταγωγός.
Ακολουθώντας τον οδικό άξονα από τον Νέστο στον Έβρο, περιγράφονται οι χώροι που έχουν ιστορικό, θρησκευτικό, οικονομικό, κοινωνικό και οικολογικό ενδιαφέρον, με την παράθεση και των σχετικών πληροφοριών».
Ξεκινάμε το ταξίδι μας από την Ξάνθη, περιδιαβαίνουμε όλη τη Θράκη (κλασική, βυζαντινή και νεότερη) σε πόλεις, οικισμούς, αρχαιολογικούς χώρους, βουνά, μοναστήρια, και καταλήγουμε στο Τρίγωνο και στη Σαμοθράκη. Το βιβλίο υποστηρίζεται από πλούσια βιβλιογραφία.
Το επόμενο βιβλίο του Μόσχου Κούκου «Ο ελληνισμός της Θράκης στον αγώνα του 1821», εκδ. Ερωδιός, Θεσσαλονίκη, 1998, σελ. 165, με πλούσια βιβλιογραφία επίσης, αποκτά μια πρόσθετη επικαιρότητα λόγω της επετείου των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821.
Στην Εισαγωγή του έργου, ανάμεσα στα άλλα, διαβάζουμε:
«Το ενδοξότερο και πιο πολυσήμαντο γεγονός της ιστορίας του νέου Ελληνισμού είναι αναντίρρητα η μεγάλη Επανάσταση του 1821 […] Στο μεγάλο εκείνο πανεθνικό προσκλητήριο παρόντες ήταν και Θράκες, χωρίς όμως μέχρι σήμερα αξιολογηθεί η προσφορά τους, στον ιερό του 1821, αγώνα. Η επίσημη και η σχολική ιστορία τίποτε δεν αναφέρει για ενεργό συμμετοχή του Θρακικού Ελληνισμού στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Αναφέρει ελάχιστα μόνο για τους διωγμούς του ελληνικού στοιχείου στο θρακικό χώρο, παρόλο που και στη μία και στην άλλη περίπτωση και ενεργητική συμμετοχή των Θρακών υπήρξε στην Επανάσταση και μεγάλες ήταν οι θυσίες του Θρακικού Ελληνισμού».
Με πολύ μεθοδικό τρόπο ο συγγραφέας οικοδομεί το βιβλίο του, ξεκινώντας από το Θρακικό χώρο, συνεχίζοντας με τα δεινοπαθήματα των Θρακών κατά την Τουρκοκρατία, την οικονομική, κοινωνική, εκπαιδευτική και πνευματική κατάσταση και ανάπτυξη, το αγωνιστικό πνεύμα και την αντιστασιακή κίνηση στη Θράκη. Στα επόμενα κεφάλαια εξετάζεται η θέση των Θρακιωτών στη Φιλική Εταιρεία, η συμμετοχή στο ξεκίνημα του Υψηλάντη, η επαναστατική κίνηση στη Θράκη, οι θυσίες και σφαγές των Θρακικών πληθυσμών και καταλήγει με τον κατά θάλασσα αγώνα και τους κατά ξηράν αγώνες των Θρακιωτών.
Στον Επίλογο του έργου ο Μόσχος Κούκος καταλήγει: «Η ζωή και η δράση των Θρακών αγωνιστών του ’21, πρέπει να μνημονεύεται, γιατί αποτελούν υποδείγματα για φρονηματισμό, χρέος δε των ιστορικών είναι να τους συμπεριλάβουν στην επίσημη ιστορία, δικαιώνοντας έτσι τις θυσίες και την προσφορά τους».
Θα ολοκληρώσουμε την αναφορά μας στον Μόσχο Κούκο και το έργο του με δύο αποσπάσματα από εισήγησή του για την ανάγκη προώθησης των Θρακικών Μελετών, ως εκπροσώπου των συνεργαζομένων Συλλόγων Αλεξανδρούπολης, κατά τη συνάντηση με τις αρχές του Νομού Έβρου την 1-11-92.
Το πρώτο απόσπασμα αναφέρεται στο τι γίνεται έξω:
«Είναι γνωστό ότι εδώ και πολλά χρόνια οι Βόρειοι γείτονες μας Βούλγαροι που έχουν ερευνήσει και ανασκάψει συστηματικά όλη την επικράτεια τους θεωρούνται διεθνώς ως πλέον αρμόδιοι για τα θέματα της ιστορίας της αρχαίας Θράκης. Καινοτομώντας όμως και προχωρώντας παραπέρα εφεύραν τον όρο «Θρακολογία» με την έννοια του κλάδου της ιστορικής επιστήμης που ερευνά όλα τα πεδία του πολιτισμού των Θρακών από την εθνογένεσή τους μέχρι την εξαφάνισή τους ως εθνικής οντότητας. Έχουν μάλιστα ιδρύσει και ανάλογο Ινστιτούτο σε ευρωπαϊκές πόλεις και καλούν επιστήμονες στη Βουλγαρία που τους βοηθούν στις έρευνές τους κι αυτοί βέβαια στην συνέχεια προβάλλουν διεθνώς τις βουλγαρικές απόψεις».
Το δεύτερο απόσπασμα αναφέρεται στο εσωτερικό:
«Σήμερα στην Ελληνική Θράκη εργάζονται 8-10 αρχαιολόγοι οι οποίοι παράλληλα με το ανασκαφικό τους έργο φέρνουν βαρειά ευθύνη να προβάλλουν τις Ελληνικές θέσεις στα διάφορα διεθνή συνέδρια. Ας σημειωθεί ότι στο διεθνές συνέδριο για την Θράκη που έγινε πρόσφατα (1992) στην Κομοτηνή οι μισοί σύνεδροι ήταν Βούλγαροι, την δε πρώτη ημέρα του συνεδρίου που αφορούσε την ιστορία της Θράκης, επί 20 εισηγήσεων οι 6 ήταν Βουλγαρικές και μόνο μια Ελληνική. Από εδώ διαφαίνεται η πρότασή μας πρέπει να αυξηθούν οι Έλληνες επιστήμονες που θα ασχολούνται και θα προβάλλουν την ελληνικότητα της Θράκης και των Θρακών».
(Την εισήγηση την βρήκα στη σελίδα του δραστήριου συλλόγου του Διδυμοτείχου «Καστροπολίτες – Γνώση και Δράση»).
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω πόσο άλλαξαν τα δεδομένα κατά την περίοδο της τριακονταετίας που πέρασε. Εκείνο που γνωρίζω με βεβαιότητα είναι ότι ο Μόσχος Κούκος έκανε πάρα πολλά για να προχωρήσουμε μαζί του ΣΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΦΕΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΙΧΝΕΥΤΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
