Επιτρέψτε μου να θεωρήσω την όμορφη πόλη μας, την Ξάνθη, τυχερή για πολλούς λόγους βέβαια όμως ειδικά όσο αφορά τη σημερινή επέτειο για δύο λόγους: πρώτον, ήταν η πρώτη θρακική πόλη που, μετά από πεντέμισι αιώνες στυγνής δουλείας και τυραννικού δεσποτισμού κάτω απ’ τον οθωμανικό ζυγό, απελευθερώθηκε το 1919 απολαμβάνοντας έναν ολόκληρο χρόνο ελευθερίας περισσότερο από την υπόλοιπη Θράκη.
Κατά δεύτερον, η τύχη και η ιστορία τα έφεραν έτσι ώστε να μπορέσει να γιορτάσει τα εκατό χρόνια ελευθερίας ένα χρόνο πριν από την υπόλοιπη Θράκη, δηλαδή πέρσι. Το γεγονός αυτό έχει διπλό πρόσωπό, σαν τον Ιανό, που πολύ μας ταλαιπώρησε τις τελευταίες μέρες.
Το καλό, το ευχάριστο είναι ότι γιορτάσαμε με λαμπρότητα την περσινή χρονιά. Ακόμη και το γεγονός της καταρρακτώδους βροχής ήταν σαν να θυμόταν μαζί μας κι ο καιρός εκείνη τη μέρα, πριν εκατό χρόνια, που μετά από πορεία τριών ημερών και κάτω από ραγδαία βροχή, η φάλαγγα των Ελλήνων Ελευθερωτών φτάνει στη Ξάνθη την Παρασκευή 4 Οκτωβρίου 1919. Σύσσωμοι οι Ξανθιώτες και οι Ξανθιώτισσες, παρά τη βροχή, είχαν κατακλύσει τους δρόμους ζητωκραυγάζοντας και τότε και πέρσι. Το άλλο, το αποκρουστικό πρόσωπο μας το έδειξε ο Ιανός όταν στην αρχή του 2020, τότε που ολόκληρη η Θράκη ετοιμαζόταν να γιορτάσει τα εκατό χρόνια από τη συνολική ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό, τότε ήταν που ο τρομαχτικός CoVID 19, έκανε τις πρώτες εφιαλτικές του βόλτες στην περιοχή μας εντείνονοντας την ήδη ιδιαίτερα φορτισμένη κατάσταση στα σύνορά μας στον Έβρο γεμίζοντας τις ψυχές όλων των Θρακιωτών με ανησυχία.
Όταν κάνει σχέδια ο άνθρωπος, γελάει ο Θεός, λέει ο λαός… Όλα τα σχέδια και οι εκδηλώσεις πάγωσαν κάτω από την καυτή ανάσα ενός μεταλλαγμένου ιού, βγαλμένου θαρρείς από την Αποκάλυψη…
Έτσι, λοιπόν, γιορτάζουμε, όσο μπορούμε, τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θράκης και τα εκατό συν ένα από την απελευθέρωση της Ξάνθης κάτω από την απειλή ενός μικροσκοπικού ιού… προσωρινά όμως. Γιατί εγώ πιστεύω ότι ο Θεός αφού γελάει, θα μας χαμογελάσει κιόλας. Σύντομα.
H κεντρική ιδέα για τα Ελευθέρια 2020 του Δήμου Ξάνθης αποτελεί η σύζευξη του χθες και του σήμερα, όπως συμβολίζεται και από το εικαστικό που συνδέει το σημαντικό αυτό γεγονός του παρελθόντος με το νέο κόσμο της Ξάνθης, μιας σύγχρονης και ανανεωμένης πόλης με βαρύ ιστορικό φορτίο που ξεκινάει τον δεύτερο αιώνα της ιστορικής της διαδρομής στον χωροχρόνο. (Από ανάρτηση του Δήμου Ξάνθης)
Αυτά που θα πω εδώ σήμερα, αυτή την ιδιαίτερη μέρα, δεν είναι καινούργια ούτε διαφορετικά από αυτά που τόσο γλαφυρά έχουν παρουσιάσει τα προηγούμενα χρόνια εκλεκτά μέλη της Ξανθιώτικης κοινωνίας γεμίζοντάς μας συγκίνηση και γνώση. Η Ιστορία δεν αλλάζει. Τα στοιχεία είναι εκεί. Αναλλοίωτα.
Η ερμηνεία είναι αυτή που αλλάζει. Η σκοπιά κάτω από την οποία τα βλέπει κανείς και ποια ακριβώς θα επιλέξει για φωτίσει .. ποτέ τα ίδια και ποτέ από την ίδια οπτική και θεωρητική γωνία. Αυτή είναι και η γοητεία της ιστορικής επιστήμης. Όποιο λοιπόν κι αν είναι το θεωρητικό πλαίσιο, η ανάγκη να εξιστορείται το χρονικό της απελευθέρωσης κάθε χρόνο είναι αδήριτος και αδιαπραγμάτευτος!.
Πρέπει να τα λέμε. Κάποιοι τα ακούνε εδώ και πολλά χρόνια. Τυχεροί και τυχερές, απολαμβάνουν τα αγαθά της ελεύθερης ζωής.. κάποιοι άλλοι θα τα ακούσουν για πρώτη φορά… ίσως οι νεότεροι και οι φιλοξενούμενοι στη θρακιώτικη γη. Τους εύχομαι λοιπόν να αξιωθούν να τα ακούσουν ελεύθεροι κι ελεύθερες πολλές, πολλές φορές. Και μάλιστα να επιδιώκουν να τα ακούνε. Γιατί, κι αυτό είναι ένα μήνυμα, η ελευθερία δεν μας χαρίστηκε και γιαυτό δεν είμαστε διατεθειμένοι να τη διαπραγματευθούμε. Έτσι, λοιπόν. Τα ιστορικά γεγονότα πρέπει να λέγονται. Να μην ξεχαστούν. Γιατί εχθρός της Ιστορίας είναι η λήθη. Και όσο υπάρχουν καινούργιοι άνθρωποι που τα ακούνε, που μαθαίνουν την ιστορία του τόπου μας, να χαιρόμαστε….πα να πει ότι υπάρχει μέλλον.
Στην Ξάνθη, υπήρξε μεγάλη οικονομική άνθιση ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα που οφείλεται στα περίφημα καπνά της. Η πόλη μας ήταν η παγκόσμια μητρόπολη καπνών ανατολικού τύπου κι ο καπνός της έφτανε στα πέρατα του κόσμου. Η εμπορία κι ο πλούτος, που προσποριζόταν απ’ αυτό, δημιούργησε τις προϋποθέσεις ώστε η Ελληνική Κοινότητα της Ξάνθης ν’ ακμάζει στην οικονομία, στα γράμματα και στον πολιτισμό. Παράλληλα, την ίδια περίπου εποχή, μέσα του 19ου αιώνα, έγιναν οι μεταρρυθμίσεις του Τανζιμάτ, κι έτσι ανεγείρονται ελληνορθόδοξα σχολειά από τα ταμεία των ελληνικών κοινοτήτων και δωρεές ευεργετών, όπως οι Ζαρίφης, Ζάππας, Ζωσιμάς, Μαρασλής αλλά και οι Ξανθιώτες Στάλιος, Χατζησταύρου, Κουγιουμτζόγλου, ο Ματσίνης κ.α.
Όπως τόνισε ο κ. Χούμας, στην περσινή εμβλημστική επετειακή του ομιλία, στην Ξάνθη του Οθωμανικού κράτους ήταν τόσο έντονο το ελληνικό στοιχείο πριν την Πρώτη Βουλγαρική Κατοχή και προσάρτηση της Δυτικής Θράκης, που ο επισκέπτης αδυνατούσε να πιστέψει ότι βρίσκεται σε τουρκοκρατούμενη πόλη. Κινητήρια δύναμη ανάπτυξης, προόδου, ευμάρειας και οικονομικής ευρωστίας της πόλης ήταν κυρίως η ελληνορθόδοξη κοινωνία αλλά και κάποια επίλεκτα μέλη της εβραϊκής και αρμενικής κοινότητας.
Η ελληνορθόδοξη Κοινότητα έχει να επιδείξει, οργανωμένη Δημογεροντία, σχολεία μ’ επαρκή διδασκαλική στελέχωση, εκκλησίες και μοναστηρια, Μητροπολιτικό Μέγαρο, θέατρο, κινηματογράφους στάδιο, αρχοντικές κατοικίες, επιστημονική κοινότητα, λέσχες και συλλόγους, καπνεμπορικές εταιρείες παγκόσμιας εμβέλειας και υψηλού επιπέδου στελέχη.
Από την αρχή της Βουλγαρικής Κατοχής εφαρμόστηκε μια σειρά μέτρων αφανισμού της Ελληνικής Κοινότητας Ξάνθης όπως, καταναγκαστικός εκπατρισμός Ελλήνων κατοίκων, κλείσιμο σχολείων κι εκκλησιών, καταστροφή βιβλίων και ιστορικών καταγραφών σχετικών με τον Ελληνισμό, κλοπή Κωδίκων και ιερών Κειμηλίων, βίαιη απομάκρυνση ιερέων και δασκάλων, απαγόρευση Ελληνικής προφορικής και γραπτής γλώσσας, κατάσχεση περιουσιών, επιστράτευση ομήρων σε Τάγματα Εργασίας (ντουρντουβάκια στα Αμελέ Ταμπουρού), ανηλεές κυνηγητό καπνεμπόρων και δήμευση των καπναποθηκών τους, αφαίρεση ελληνικών πινακίδων καταστημάτων και γενικά εξαφάνιση του οτιδήποτε είχε σχέση με το ελληνικό στοιχείο.
Απόλυτη εφαρμογή όλων των χαρακτηριστικών μιας σκληρής και μεθοδευμένης εθνοκάθαρσης που άγγιξε τα όρια της γενοκτονίας .Έτσι, όταν μπήκε στην Ξάνθη ο ελληνικός απελευθερωτικός στρατός αντίκρυσε μια πόλη φάντασμα, μια τραγική φιγούρα απ’ το πλούσιο παρελθόν της. Οι Βούλγαροι κατακτητές κατόρθωσαν να μετατρέψουν μέσα σε λίγα χρόνια την πλούσια πόλη, με την δυτικότροπη και κοσμοπολίτικη συμπεριφορά των κατοίκων της, σε άθλια και φτωχή βαλκανική πόλη.
Η απελευθέρωση της Ξάνθης στις 4 Οκτωβρίου 1919 (με το παλαιό ημερολόγιο) αποτελεί ορόσημο στην πορεία προς την οριστική ενσωμάτωση ολόκληρης της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα με τη συνθήκη των Σεβρών (1920) και της Λωζάνης (1923). Η απελευθέρωση της πόλης μας από τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή (1913-1919), της πρώτης θρακικής πόλης που πέρασε σε ελληνική διοίκηση υπό Διασυμμαχικό καθεστώς (Οκτώβριος 1919 – Μάιος 1920), ήταν ο σπόρος που φυτεύτηκε στη Δυτική Θράκη για πρώτη φορά το φθινόπωρο του 1919.
Αυτός ο σπόρος αποδείχτηκε από καλή γενιά και τελικά φύτρωσε, έφτιαξε ρίζες, κορμό και κλαδιά που άντεξαν στα εκατό χρόνια ακραίων πολιτικών και ιστορικών φαινομένων και εθνικών περιπετειών που ακολούθησαν (από ανάρτηση της ΦΕΞ) Μεσημέρι Παρασκευής 4 Οκτωβρίου, λοιπόν, ξεκινάει η παρέλαση των Ελλήνων στρατιωτών, που θα σφραγίσει θριαμβευτικά και θα σηματοδοτήσει την απελευθέρωση του Τριγώνου της Ξάνθης, η οποία όμως πλήρως συντελέστηκε την Τρίτη 8 Οκτ 1919 και ήταν τότε που διατάχθηκε η παλιννόστηση 200 οικογενειών Ελλήνων ημερησίως.
Με την παλιννόστηση άρχισαν τα τεράστια προβλήματα της περίθαλψης των επαναπατρισθέντων, αλλά και των ορφανών θυμάτων της βουλγαρικής θηριωδίας. Τροφοδοσία αγαθών, σίτιση, εύρεση κατοικίας κι επισκευή των κατεστραμμένων οικιών, ιατροφαρμακευτική φροντίδα, εκπαίδευση, άνοιγμα σχολείων κι εκκλησιών, οργάνωση και διοίκηση, ήταν μερικά από τ’ άμεσα προβλήματα, όπου Πολιτεία κι Εκκλησία εξάντλησαν όλες τις δυνάμεις τους για να τ’ αντιμετωπίσουν με επιτυχία. ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΤΑΦΕΡΑΝ.
Χαίρε, λοιπόν, Θράκη γη του Ορφέα, του Διόνυσου, των μυστηρίων.
Συνώνυμο του πολιτισμού.
Απόμακρη κοιτίδα του υλισμού και της μουσικής.
Βάκχες και πανδαισία, οίνος και Ατομική Θεωρία.
Σπάρτακος και επανάσταση – απελευθέρωση των σκλάβων.
Τόπος κοινωνικών αγώνων.
Σκοτεινός και μυθικός, δρόμος της φωτιάς και του φωτός.
Ανατολή της Δύσης και Δύση της Ανατολής.
Διαχρονική έκσταση.
Να κρυφτείς θες;
Εκεί μπορείς.
Να αναζητήσεις;
Εκεί!
Να καλπάσει η φαντασία σου;
Εκεί! Να εμβαθύνει η σκέψη σου;
Εκεί!
Καθότι κατά τον Δημόκριτο: Εν βυθώ η αλήθεια!
Στο διηνεκές γεννήτρα: Ορφέας, Λεύκιππος, Δημόκριτος αλλά και Βιζυηνός, Καραθεοδωρή, Βάρναλης.
Βαριά κληρονομιά και κλήρος.
Γιατί είναι σταυροδρόμι και δρόμος.
Σύγκρουση αντιθέτων, αντίρροπες και κεντρομόλες δυνάμεις.
Δίπολα ηλεκτρισμένα.
Περάσματα με ορμή.
Συγκρούσεις, ματωμένα χώματα, χώματα ποτισμένα με Έβρο, με Νέστο!
(Θωμάς Βουγιουκλής)
Χαίρε, Ξάνθη!
Πόλη μου σαν το ρόδο!
Σταυροδρόμι, στόχος!
Ελκυστικό, μεγάλης βαρύτητας, πόλος περιδίνησης.
Ιερός χώρος συνύπαρξης.
Γη του Ορφέα, καθημαγμένη γη, σκίρτημα μες το χάσμα των καιρών, Ανατολή Ανατολών…
όπου κάτω στου κάμπου τα χωριά και ψηλά τα βράχια χορεύουν τον τρελό, παγανιστικό χορό για την ελευθερία..
όπως σου ψάλλουν μερικοί μόνο από τους ποιητές σου, ο Μουσόπουλος, η Ευφραιμίδου, ο Φραντζολάς, στίχους των οποίων δανείστηκα και τους ευχαριστώ όπως όλους τους ανθρώπους του πολιτισμού.
Χαίρε Ξάνθη, όμορφη πόλη!
Να γίνει ο τόπος αυτός, πόλος έλξης από την αναβάθμιση του πολιτισμού ως αυτοσκοπός.
Κλείνοντας τα ώτα στις Κασσάνδρες και τις σειρήνες του καταναλωτισμού, του αλόγιστου δανεισμού και του εκμαυλισμού των συνειδήσεων.
Να χτιστεί πολιτισμός, συνειδητά και αμετάκλητα! Γιατί το χουμε και το αποδεικνύουμε! (Θωμάς Βουγιουκλής)
Κύριε δήμαρχε, κύριοι αντιδήμαρχοι, ευχαριστώ από καρδιάς εσάς και το Δημοτικό συμβούλιο της όμορφης πόλης μας που με εμπιστευθήκατε να εκφωνήσω τον πανηγυρικό σε μια τόσο σημαντική επέτειο, αυτή των εκατό χρόνων συν ένα χρόνων της απελευθέρωσης της πόλης μας και των εκατό χρόνων ενσωμάτωσης της Θράκης στον εθνικό κορμό…
Κλείνοντας, να δώσω την κεντρική ιδέα της ομιλίας μου, ως εκπαιδευτικός πρέπει να το κάνω: Αγαπητοί συνδημότες και συνδημότισσες, ΤΙΠΟΤΕ ΔΕΝ ΜΑΣ ΧΑΡΙΣΤΗΚΕ. Η υπογραφή μιας συνθήκης δεν είναι στιγμιαία διαδικασία. Είναι συμβολική. Είναι η στιγμή της γέννησης μετά από μια μακρόχρονη κυοφορία.
Όλα κερδήθηκαν με αγώνες που έγιναν στο παρελθόν που συνεχίζονται και τώρα και στο μέλλον σε όλα τα επίπεδα.
Σεβασμιότατε, την ευλογία σας!
Χρόνια πολλά κι ευλογημένα στην όμορφη πόλη μας με τους όμορφους ανθρώπους!
Και του χρόνου καλύτερα! Που θα είναι!
Π. Καμπάκη-Βουγιουκλή
