Γράφει ο Γιάννης Μήτσιος *
Εδώ και λίγους μήνες η ανθρωπότητα βιώνει μια νέα κατάσταση που όμοιά της δεν είχε βιώσει τους τελευταίους δύο αιώνες. Έχουμε έναν «πόλεμο», με έναν αόρατο και ύπουλο εχθρό στην κυριολεξία, σε μια εποχή ειρήνης που έχει επηρεάσει σχεδόν όλο τον πλανήτη.
250.000 νεκροί, 3,5 εκατομμύρια κρούσματα, (μέχρι τώρα αρχές Μαΐου) και η αγωνία στο κατακόρυφο για το εμβόλιο, ή το φάρμακο που θα εξουδετερώσει τον φονικό ιό. Οικονομίες μεγάλων χωρών γονατίζουν, η παγκόσμια οικονομία σε ύφεση και οι φόβοι για ένα παγκόσμιο κραχ είναι στην ημερήσια ατζέντα των ειδήσεων.
Ταυτόχρονα δοκιμάζεται ότι ξέραμε έως τώρα στο διεθνές σύστημα, μιας και αποδείχθηκε ότι η διεθνής συνεργασία, «πήγε περίπατο», μπροστά στο δόγμα «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», και η κάθε χώρα προσπαθούσε και προσπαθεί να καλύψει τις εγχώριες ανάγκες εξοπλισμού (μασκών, αναπνευστήρων, ΜΕΘ κλπ) και να επαναπατρίσει τους πολίτες της από κάθε γωνιά του κόσμου. Ξαφνικά οι όροι της παγκοσμιοποίησης αλλάζουν, ο ρόλος του κράτους επιστρέφει δυναμικά και οι κήρυκες της ελεύθερης οικονομίας και του νεοφιλελευθερισμού οπισθοχωρούν μπροστά στις στρατιές των ανέργων, τα αιτήματα για κρατικοποίηση και κρατικές ενισχύσεις μεγάλων εταιρειών, ενώ οι κεντρικές τράπεζες κόβουν χρήμα «αβέρτα». Μόνον στις ΗΠΑ, τη ναυαρχίδα του καπιταλισμού, έχουμε μέχρι τώρα 30 εκ. ανέργους ενώ αν συνεχιστεί η πανδημία χιλιάδες θα είναι εκείνοι που θα έχουν μείνει άστεγοι και θα αναγκάζονται να καταφεύγουν στα συσσίτια, την ώρα που η χώρα θα οδεύει σε προεδρικές εκλογές τον Νοέμβριο. Με πάνω από 60.000 νεκρούς οι ΗΠΑ έχουν ξεπεράσει τα θύματα του Βιετνάμ, του Περλ Χάρμπορ και της 11ης Σεπτεμβρίου μαζί. Στην Ευρώπη, τη δική μας γειτονιά, μεγάλες οικονομίες όπως της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Ιταλίας βλέπουν το ΑΕΠ τους να πέφτει από 5 έως 15%, και είναι δύσκολο να γίνουν προβλέψεις για το μέλλον και το συνολικό κόστος της πανδημίας. Παράλληλα δοκιμάστηκε η (ανύπαρκτη) αλληλεγγύη και η ετοιμότητα της Ε.Ε, με αργά αντανακλαστικά χωρίς σχέδιο αρχικά, διευρύνοντας το χάσμα Βορρά-Νότου.
Το παγκόσμιο χρέος αυξήθηκε, ήταν ήδη μεγάλο στο τέλος του 2019, τα δάνεια υπερχρεωμένων χωρών και αναπτυσσόμενων δεν εξυπηρετούνται ενώ το ΔΝΤ δανείζει χώρες για να μην καταρρεύσουν. Οι ανισότητες, η αύξηση της ανεργίας, η φτωχοποίηση μεγάλων στρωμάτων των κοινωνιών (συρρίκνωση της μεσαίας τάξης) και η τεχνοφοβία αλλά και η εξάρτηση από την τεχνολογία θα είναι μερικές από τις τάσεις της επόμενης μέρας.
Στο επίπεδο της πολιτικής αναθεωρούνται όλα όσα ξέραμε για τις ιδεολογίες, την παγκοσμιοποίηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις προσωπικές ελευθερίες, το ρόλο της δημοκρατίας και τη σχέση της με την αυξανόμενη ισχύ της ψηφιακής τεχνολογίας στον έλεγχο της ζωής και της κυκλοφορίας των πολιτών σε ένα, ψηφιακό αστυνομικό κράτος (ο κορωνοιός ανέπτυξε εφαρμογές που χρησιμοποιούνται ήδη) τόσο σε δημοκρατικά αλλά και σε ανελεύθερα καθεστώτα. Είμαστε ήδη στο τέλος των βεβαιοτήτων και ότι ο κόσμος δεν θα είναι ο ίδιος.
Η περίοδος που διανύουμε σε γεωπολιτικό επίπεδο σημαίνει και το τέλος της πλανητικής κυριαρχίας των ΗΠΑ, την αδυναμία της να ηγηθεί παγκοσμίως όπως επίσης και την έναρξη ενός νέου ψυχρού πολέμου που στη θέση της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης είναι η Κίνα και οι σύμμαχοί της. Η αλληλεξάρτηση των οικονομικών σχέσεων Κίνας και Αμερικής (η Κίνα κατέχει κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ αξίας 3 τρις δολ.) και ο ρόλος της τεχνολογίας μπορεί από μια ψυχρή ειρήνη, που διαμορφώνεται σήμερα, έστω μέσω δασμών και μεταφοράς γραμμών παραγωγής δυτικών χωρών εκτός Κίνας σε άλλες χώρες, (η εξάρτηση φάνηκε πάντως στην προμήθεια υλικών κατά τη διάρκεια της πανδημίας), να οδηγήσει σε θερμή αναμέτρηση στο μέλλον. Από τα σημερινά δεδομένα και την διαχείριση της πανδημίας φαίνεται πάντως ότι η Κίνα και οι ασιατικές χώρες ευρύτερα αντιμετώπισαν πιο αποτελεσματικά την πανδημία και φαίνεται να είναι πιο μπροστά στην χρήση της τεχνολογίας, στον κρατικό έλεγχο, στην συνεργασία των πολιτών αλλά και τις υποδομές υγείας και εξοπλισμού πράγμα που σημαίνει ότι τα επόμενα χρόνια μπορούν να ασκήσουν μεγαλύτερη επιρροή και εξουσία στα διεθνή δρώμενα από τη Δύση. Η Κίνα για παράδειγμα έχει ΑΕΠ 29 τρις δολ και κάθε 4 μέρες παράγει ΑΕΠ όσο το ετήσιο ΑΕΠ της Ελλάδας.
Για να αποφευχθούν επικίνδυνες αναταράξεις στο μέλλον, θα απαιτηθεί μια νέα μορφή διεθνούς συνεργασίας, μια αναγέννηση του ΟΗΕ που φέτος κλείνει 75 χρόνια (γερασμένος) και διεθνής οικονομική συνεργασία με ένα νέο Bretton Woods (σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών και μια διεθνή οικονομική αρχιτεκτονική) του 21ου αι, για τα οποία τρέφουμε πάντως ελάχιστες ελπίδες για την ώρα.
Και το μέλλον της Ελλάδας;
Για τη χώρα μας η συγκυρία ήταν η χειρότερη που θα μπορούσε να προκύψει. Μετά από 10 χρόνια μνημονίων, περικοπών και μιας αχτίδας φωτός για το αύριο βρεθήκαμε να παλεύουμε με τις συνέπειες του κορωνοιού σε οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο χωρίς μεγάλο μαξιλάρι ασφαλείας. Ο μεγάλος βαθμός εξάρτησης της χώρας από τον τουρισμό και τις υπηρεσίες, η εκτίναξη της ανεργίας, τα λουκέτα χιλιάδων επιχειρήσεων προ των πυλών, η μείωση των εσόδων του κράτους, η αύξηση των δαπανών στον προϋπολογισμό, θα φέρουν την πτώση του ΑΕΠ με αποτέλεσμα την αύξησή του ποσοστού του σε σχέση με το χρέος της χώρας που για να μπορεί να εξυπηρετείται (τοκοχρεολύσια και πλεονάσματα 3,5%) θα πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές λιτότητας στο μέλλον (αύξηση φόρων, μείωση μισθών, συντάξεων, νέα μνημόνια κλπ). Μόνη παρηγοριά (και έλεος) η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και οι αποφάσεις των ηγετών για ενίσχυση των κρατών και των οικονομιών λόγω των εκτάκτων αναγκών που προκάλεσε η πανδημία. Ας κρατούμε μικρό καλάθι και να σχεδιάσουμε επιτέλους ένα εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης, η κρίση δεν θα τελειώσει τόσο γρήγορα.
*πολιτικός επιστήμων-διεθνολόγος, ΜΑ Παν/μιου Northeastern Βοστώνης.
