Αφιέρωμα στην Ημέρα Γυναίκας
Στο κείμενό μου τούτο επιδιώκω να παντρέψω πολλά πράγματα μαζί – θα επιχειρήσω φιλότιμα πάντως. Να τιμήσω τη γυναίκα, να μιλήσω για τις γυναίκες που θητεύουν τη λογοτεχνία στην Ξάνθη, να είμαι δίκαιος και περιεκτικός.
Να σημειώσω ότι κατά το παρελθόν πολλές φορές μίλησα και έγραψα για το γυναικείο λόγο στη Θράκη και στην Ξάνθη. Το 2019 και 2020 οι αναφορές μου έχουν επετειακό χαρακτήρα, λόγω της εκατονταετηρίδας ελεύθερης ζωής.
Σε άρθρο μου για το γυναικείο λόγο στη Θράκη, του 1983, δημοσιευμένο στα Θρακικά Χρονικά, τονίζω ότι «Στη Θράκη στα μέσα του 19ου αιώνα περνούσαμε αυτό που θα λέγαμε ‘Θρακική Αναγέννηση’. Κεντρική θέση στην Αναγέννηση της Θράκης έπαιξαν οι γυναίκες».
Να προσθέσω πάντως ότι η διάκριση σε αντρικό και γυναικείο λόγο είναι δείγμα ανισότητας. Εμείς τη χρησιμοποιούμε εντελώς τεχνητά, όχι ουσιαστικά.
Η Ξάνθη εδώ και έναν αιώνα έχει κάνει σοβαρά βήματα προόδου σε όλους τους τομείς. Απόδειξη η παρουσία γυναικών στην τέχνη του Λόγου και στον Πολιτισμό. Από τη Μέλπω Λογοθέτη Μερλιέ (1895 – 1979) και την Κατίνα Βέικου Σεραμέτη (1912 – 1989) που ανήκουν στην πρώτη γενιά, φτάσαμε στις μέρες μας σε μια πλειάδα γυναικών δημιουργών.
Για τις αρχόντισσες Μερλιέ και Σεραμέτη έχουμε μιλήσει αρκετές φορές για το ανεπανάληπτο έργο τους. Τώρα επιλέξαμε να προσεγγίσουμε τον γυναικείο λόγο στην Ξάνθη της μεταπολεμικής περιόδου. Αναφέρουμε όσες εξέδωσαν βιβλίο ή βιβλία με τις δημιουργίες τους.
Ξεκινούμε με πεζογράφους και ποιήτριες που γεννήθηκαν στην Ξάνθη ή κατάγονται απ’ αυτήν και δραστηριοποιούνται εκτός Ξάνθης. Αναφέρουμε όσες έχουμε υπόψη μας : Εύη Παπαδήμα Θεοδωράκη, Μαρία Ράλλη Υδραίου, Έλενα Ψαραλίδου Φιλιππιτζή, Χάρις Καρακατσάνη, Φωτεινή Ξανθοπούλου, Αλεξάνδρα Χρηστακίδου.
Πολλές είναι οι δημιουργοί του λόγου που κατά τα μεταπολεμικά χρόνια μένουν και δραστηριοποιούνται στην Ξάνθη. Θα αναφέρω χωρίς αξιολογικά κριτήρια τις πεζογράφους πρώτα και κατόπιν τις ποιήτριες.
Με την πεζογραφία μας τα τελευταία χρόνια έχουμε μια ξεχωριστή άνθηση. Μυθιστορήματα έχουν εκδώσει Σταυρούλα Δαλάτση, Όλγα Χαιροπούλου, Βάσω Τριανταφυλλίδου Κηπουρού (και ποίηση). Γεωργία Κεσεδοπούλου, Ιωάννα Καρακασίδου, Ελένη Ανδρέου.
Με την ποίηση ασχολούνται η Ελένη Δημητριάδου Εφραιμίδου (και με την κριτική και πεζογραφία), η Μαρία Μουσοπούλου, η Άννα Ζανιδάκη.
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται καλλιέργεια μας παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας. Αναφέρουμε τα έργα των: Δήμητρας Πυργελή, Φανής Τερζόγλου, Μάρθας Αποστολίδου.
Αρκετοί μουσουλμάνοι άντρες και γυναίκες ασχολούνται με τη λογοτεχνία, δημοσιεύοντας κείμενα στα ελληνικά. Βιβλία ποίησης παρουσίασαν η Ραμπάν Ιμπράμογλου και η Νιλγκιούν Τουρσέν Ογλού.
Αναφέρω επίσης τη φιλόλογο Δήμητρα Κατάκη που ασχολείται με τον πομάκικο πολιτισμό και εξέδωσε βιβλίο με πομάκικα παραμύθια, την Παρθενόπη Κελτσίδου που ασχολείται με τη λαογραφία και την Γαρυφαλλιά Θεοδωρίδου διδάκτορα λαογραφίας ΔΠΘ ποα δημοσιεύει σχετικές εργασίες. Με την Τουρκολογία ασχολείται η διδάκτορας Χρύσα Μελκίδου, που ζει εκτός Ξάνθης.
Οφείλω να αναφέρω δύο πολύ σημαντικές δημιουργούς της τέχνης του λόγου, την Βίκυ Τσελεπίδου και την Γλυκερία Μπασδέκη, που εργάζονται και ζουν στην πόλη μας.
Θα αναφερθώ σε δύο δυναμικές γυναίκες που έχουν σχέση με την τέχνη του λόγου.
Η Χαρίκλεια Μαργαριτοπούλου, εκτός από την κοινωνική παρουσία και προσφορά, δημοσίευσε ποιήματα, κείμενα πολιτιστικών αναμνήσεων και ιστορικών καταβολών από την πατρίδα της Λάιστα Ηπείρου. Ήδη ετοιμάζεται πολυσέλιδος τόμος με ντοκουμέντα από τη γενέτειρα και την πορεία των Ηπειρωτών στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Η Πηνελόπη Καμπάκη Βουγιουκλή ως καθηγήτρια γλωσσολογίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και ήδη Κοσμητόρισσα μας Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου μας προσφέρει ποικιλότροπα στην προώθηση της έρευνας και στην καλλιέργεια του πολιτισμού της περιφέρειάς μας.
Κλείνοντας θα αναφερθώ σε δύο δημιουργούς που έφυγαν από τούτη τη ζωή τον τελευταίο καιρό. Δημοσίευσαν στα Θρακικά Χρονικά ποιήματά τους χωρίς να εκδώσουν ποιητική συλλογή εν ζωή. Τιμητικά θα παραθέσω κάποιους στίχους των.
“ΠΕΝΗΝΤΑ ΟΧΤΩ ΠΛΗΓΕΣ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΠΟΥ ΠΕΡΝΟΥΣΕ …” ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1975/76 TΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΜΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ
30.
Άρχισα να πετροβολώ την μνήμη μου γιατί ήταν αδύνατη,
και δεν μπορούσα να θυμηθώ τους ανθρώπους που μου στάθηκαν καλοί.
Το αποτέλεσμα ήταν να γίνει ένας σωρός τεράστιος
από πέτρες μέσα μου, που ήταν οι καρδιές των ανθρώπων.
36.
Ο ένας μας έμαθε την δημοτική, ο άλλος την καθαρεύουσα και το αποτέλεσμα σύγχυση λέξεων.
Μα η ανθρωπιά δεν έχει γλώσσα, αυτό σκέφτομαι.
Άρτεμις Γκερτζίκη, από την ενότητα «Θυμάσαι» που δημοσιεύτηκε το 1977, δύο ποιήματα:
3.
Ώρες ολόκληρες βουβής σιωπής
θαμμένη σ’ έναν ευρύχωρο τάφο
μέσα στην μονοτονία των πράσινων τοίχων,
που όλο και περισσότερο σε πλησιάζουν.
13.
Δεν θα σας τραγουδήσω πια για τα σπουργίτια
που χάθηκαν στο κρύο του χειμώνα.
Τούτο μόνον θα σας πω:
πως βλέπω τον κίνδυνο να παραμονεύει
μέσα σ’ αδούλευτα χέρια μας,
τις άσκοπες πράξεις και λέξεις,.
Εκεί στην άκρη του χαμόγελου…
Ζώντας στην Ξάνθη χαίρεσαι μαζί με ποιητές και ποιήτριες κι αναλογίζεσαι, όπως η φίλη Ελένη Δημητριάδου Εφραιμίδου:
«Ανηφόριζα το φως μου, / κάθε σπασμένο απόγευμα τέλος του Αυγούστου / στην πόλη μου, ανάμεσα σε δρόμους με πέτρα παλιά / και σπίτια που ζούνε ακόμη όρθια ως το κόκαλο / μες στη βαθιά σιωπή / και το άχυρο…».
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
