Αρχική ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Γιορτές Τα έθιμα των Θεοφανείων σε ολόκληρη την Ελλάδα

Τα έθιμα των Θεοφανείων σε ολόκληρη την Ελλάδα

0

Αράπηδες, Μωμόγεροι στην Δράμα, Σάγια στην νέα Καρβάλη και Ραγκουτσάρια  στην Καστοριά

Πρόκειται για πανάρχαια έθιμα που κυρίως αναβιώνουν τις τελευταίες ημέρες του Δωδεκαημέρου

Τα Θεοφάνεια που εορτάζονται σήμερα σε ολόκληρη τη χώρα, είναι μια από τις μεγαλύτερες γιορτές της Ορθοδοξίας. Με τα Φώτα τελειώνει η εορταστική περίοδος των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Η ελληνική παράδοση είναι πλούσια σε ήθη και έθιμα και κάθε γωνιά της χώρας τα γιορτάζει με διαφορετικό τρόπο.

Η νίκη του φωτός απέναντι στο σκοτάδι και ένα νέο ξεκίνημα της ανθρωπότητας που σηματοδοτείται από το χριστιανικό βάπτισμα και τον αγιασμό του κόσμου κυριαρχούν ως συμβολισμοί στη γιορτή των Θεοφανείων και στα έθιμα που τη συνοδεύουν στη βόρεια Ελλάδα. Στον αγιασμό των υδάτων και το περιεχόμενο των μεταμφιέσεων που κυριαρχούν και πάλι στα εορταστικά δρώμενα συνυπάρχουν στοιχεία που ξορκίζουν το κακό, συνθήκες που σηματοδοτούν την αύξηση της διάρκειας της ημέρας και τη μείωση της διάρκειας της νύχτας, αλλά και αναπαραστάσεις παραδοσιακού γάμου.

Πρόκειται για πανάρχαια έθιμα που κυρίως αναβιώνουν τις τελευταίες ημέρες του Δωδεκαημέρου και πιο συγκεκριμένα το διήμερο (παραμονή και ανήμερα) των Θεοφανείων και της εορτής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου.

Οι «Αράπηδες», τα «Μπαμπούγερα», οι «Μωμόγεροι», η Καμήλα είναι μερικά μόνο από τα έθιμα που αναβιώνουν μέχρι τις μέρες μας διατηρώντας έτσι αναλλοίωτες παραδόσεις αιώνων και κρατώντας ζωντανούς συμβολισμούς που σχετίζονται με την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων, τη γονιμότητα του ανθρώπου και την ευφορία της γης.

Το έθιμο των Αράπηδων

Ανήμερα των Θεοφανείων στη Δημοτική Κοινότητα Νικήσιανης του δήμου Παγγαίου, στο Μοναστηράκι, στον Ξηροπόταμο και στο Βώλακα της Δράμας, τελείται με διάφορες παραλλαγές ένα δρώμενο γνωστό ως Αράπηδες, επειδή στην μεταμφίεση των πρωταγωνιστών κυριαρχεί το μαύρο χρώμα: μαύρες φλοκωτές κάπες και εντυπωσιακές υψικόρυφες προσωπίδες, κεφαλοστολές από γιδοπροβιές.

Όλες οι ομάδες των «Αράπηδων» κάνουν κοινή παρέλαση στους δρόμους, κάτω από τους εκκωφαντικούς ήχους των κουδουνιών τους. Δύο αρχηγοί ομάδων παλεύουν μέχρι την τελική πτώση του ενός. Ακολούθως, γύρω από τον πεσμένο αρχηγό, μαζεύονται όλοι, σε μια μυσταγωγία, που τελειώνει με την ανάσταση του νεκρού και τον ιδιόρρυθμο ξέφρενο χορό όλων, που ακολουθεί.

Τα Μπαμπούγερα της Καλής Βρύσης

Τραγόμορφες φιγούρες των «Μπαμπούγερων», μορφές που ξεπηδούν από τη λατρεία της Μητέρας Γης και του θεού Διονύσου. Άνθρωποι μεταμφιεσμένοι με κατσικοδέρματα και με πρόσωπα μαυρισμένα με αιθάλη, τραγουδούν και χορεύουν, ξορκίζοντας τα κακά πνεύματα. Έτσι και φέτος ανήμερα των Θεοφανείων θα πραγματοποιηθούν τα «Μπαμπούγερα» στην Καλή Βρύση με πλήθος κόσμου να παρακολουθεί το δρώμενο.

Οι Μωμόγεροι

Πρόκειται για ένα λαϊκό σατυρικό δρώμενο με προθεατρική μορφή. Τελείται από τους Πόντιους με παραλλαγές σε διάφορες περιοχές της Δράμας. Αναπαρίσταται στις αυλές των σπιτιών και στις πλατείες τις ημέρες του Δωδεκαημέρου. Κύριο πρόσωπο ο Μωμόγερος ;h Κιτί Γοτσάς με θίασο συντελεστών όπως η νύφη και ο γαμπρός, ο Αλής (έφιππος ), ο πατέρας, ο γιατρός, ο οργανοπαίχτης, ο κουμπάρος, ο χωροφύλακας, δυο μικροί διάβολοι, η έγκυος γυναίκα και η συνοδεία.

Όλοι οι συντελεστές φορούν κουδούνια όπως προβιές και δέρματα τράγων. Κεντρικό πρόσωπο του θιάσου των τελεστών ο Μωμόγερος ή Κιτί γοτσάς ή Πορδαλάς (Θρυλόριο) ο οποίος με τη δύση του ήλιου εισβάλλει με την ακολουθία του στα σπίτια του χωριού και εμπλέκει τους σπιτονοικοκύρηδες σε περιπέτειες «εξαπατώντας» τους.

Γαλάτιστα Χαλκιδικής: η καμήλα και η απαγωγή

Πρόκειται για ένα έθιμο που αναβιώνει αδιαλείπτως από τα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που κάποιος ερωτευμένος, προκειμένου να απαγάγει την αγαπημένη του κάτω από τα μάτια του Τούρκου επιτρόπου, σκαρφίστηκε ένα μοναδικό κόλπο. Έστησε ένα γλέντι στο χωριό και παράλληλα έφτιαξε το ομοίωμα μιας καμήλας μέσα στο οποίο κρύφτηκε ο ίδιος και οι απαγωγείς φίλοι του που μπήκαν στο σπίτι, έκλεψαν την κοπέλα και την φυγάδευσαν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας. Σήμερα, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με 6 άνδρες να κρύβονται από κάτω χορεύοντας και τραγουδώντας.

Δωδεκάνησα: Οι βουτηχτάδες κρατούν την ανάσα τους

Σε πολλά Δωδεκάνησα, αλλά κυρίως στο Δ. Σύμης και στο Δ. Καλύμνου, οι βουτηχτάδες, όσοι δηλαδή βουτούν να πιάσουν το σταυρό αψηφώντας τις χαμηλές θερμοκρασίες του νερού της θάλασσας, κρατούν την ανάσα τους για να μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο κάτω από το κρύο νερό. Και φυσικά, όσο διαρκεί η παγωμένη βουτιά, οι ψαράδες των νησιών με τις βάρκες τους, σχηματίζουν έναν προστατευτικό κλοιό γύρω από τους βουτηχτάδες που θεωρούνται οι τυχεροί της νέας χρονιάς που μόλις μπήκε.

Δ. Ερμιονίδας: «Γιάλα γιάλα»

Στην Ερμιόνη, σύμφωνα με το έθιμο του «γιάλα γιάλα», την παραμονή των Φώτων οι νέοι, κυρίως αυτοί που θα καταταγούν στο στρατό, στολίζουν τις βάρκες στο λιμάνι με κλαδιά από φοίνικες. Τη νύχτα, φορώντας παραδοσιακές στολές τραγουδούν και περνούν σπίτι- σπίτι δεχόμενοι κεράσματα, φτάνοντας το πρωί στο λιμάνι, όπου ανεβαίνουν στις στολισμένες βάρκες και τις κουνούν με δύναμη συνεχίζοντας το τραγούδι «γιάλα-γιάλα» μέχρι να γίνει ο καθαγιασμός των υδάτων, με την κατάδυση του Σταυρού και την εικόνα της Θεοτόκου στη θάλασσα όπου θα βουτήξουν για να τα πιάσουν.

Θεσσαλία: Τα ποτάμια και το ράντισμα

Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ,ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδιά. Σε αρκετά χωριά της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο ποτάμι.

Δ. Καστοριάς: Αναβίωση των «Ραγκουτσάριων»

Τα βλέμματα συγκεντρώνει η πόλη της Καστοριάς και τα Ραγκουτσάρια, το πρώτο «καρναβάλι» του νέου έτους. Οι κάτοικοι «ξορκίζουν» το κακό και διώχνουν τα κακά πνεύματα των καλικάντζαρων, βάφοντας τα πρόσωπα τους, φορώντας προβιές ζώων και χάλκινα κουδούνια.

Ομάδες μεταμφιεσμένων ξεχύνονται στους δρόμους να  διασκεδάσουν με το πλήθος υπό τους ήχους μουσικών συγκροτημάτων της περιοχής. Τα Ραγκουτσάρια αρχίζουν την ημέρα των Θεοφανείων, με τον Αϊ Βασίλη να μοιράζει δώρα στα παιδιά, και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου, με την παρέλαση των καρναβαλιστών στο κέντρο της Καστοριάς.

Χαλκιδική: Ο «βασιλιάς» και οι «φωταράδες»

Σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής αναβιώνει ακόμη και σήμερα το έθιμο των «φωταράδων». Ο «βασιλιάς», που είναι φορτωμένος με κουδούνια, ανοίγει τον χορό και τον ακολουθούν οι «φωταράδες», οι πιστοί του υπήκοοι με ξύλινα σπαθιά, που προσπαθούν να αποτρέψουν οποιονδήποτε προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο που στήνεται στην πλατεία του χωριού.

Νέα Καρβάλη Καβάλας: Τα «Σάγια»

Ένα ιδιαίτερο δρώμενο αναβιώνει στη Νέα Καρβάλη της Καβάλας. Η μεγάλη εντυπωσιακή φωτιά, που άναψε και φέτος παραμονή των Θεοφανίων, στο κέντρο της ιστορικής κοινότητας, μπροστά από το ιερό προσκύνημα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, επιβεβαιώνει με τον πιο έμπρακτο τρόπο ότι σε αυτόν τον προσφυγικό οικισμό οι άνθρωποι, οι απόγονοι των προσφύγων από το Γκέλβερι της Καππαδοκίας κρατούν ακόμα τις παραδόσεις τους, κρατούν ζωντανά ήθη και έθιμα, τιμώντας τη μνήμη των προγόνων τους. Των ανθρώπων εκείνων που πρώτοι εγκαταστάθηκαν σε αυτόν τον τόπο όταν έφυγαν κυνηγημένοι από τη Μικρά Ασία.

Δ. Λευκάδας: Τα Ιερά Πορτοκάλια

Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στη θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας. Όμως, στη Λευκάδα, μαζί με το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και ένα μάτσο πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια κρεμιούνται πλάι στα εικονίσματα των εκκλησιών.

Ζάκυνθος

Στη Ζάκυνθο κάθε ναός στολίζεται με κλαδιά νεραντζιάς, νεραντζόφυλλα, νεράντζια και σπαθόσχημα φύλλα από τα φυτά κοκοράκια που η παράδοση θέλει να φύτρωναν στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού.

Επίσης, με τούφες από νεράντζια και πορτοκάλια στολίζονται την ημέρα των Φώτων και οι πολυέλαιοι, αλλά και ορισμένες εικόνες στο εσωτερικό του ναού.

Επιμέλεια: Μαριάννα Ξανθοπούλου
mxanthopoulou@empros.gr

Περισσότερα Σχετικά Άρθρα
Περισσότερα άρθρα από ΕΜΠΡΟΣ
Περισσότερα άρθρα από Γιορτές
Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.

Μπορεί επίσης να σας αρέσει

Σπύρος Γραμμένος: «Ο κόσμος χρειάζεται γέλιο για να ανταπεξέλθει στην πραγματικότητα»

Ο πολυπράγμων performer μιλά στο «Ε» με αφορμή την εμφάνισή του στο Nostos σήμερα στις 21:…