160 χρόνια από τη γέννησή του
Κωστής Παλαμάς αποτελεί για τον ελληνικό πολιτισμό ένα από τους πυλώνες των νεότερων χρόνων. Θα μας βοηθήσουν στην προσέγγισή μας ένας ιστορικός και ένας γραμματολόγος, από τα πιο έγκυρα ονόματα και οι δύο.
Πολύ χαρακτηριστικά ο Νίκος Γ. Σβορώνος στην «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας» (Θεμέλιο, 1976, σελ. 134) σημειώνει: «Η κορυφαία προσωπικότητα είναι εδώ ο ποιητής Κωστής Παλαμάς (1859 – 1943· το σπουδαιότερο μέρος του έργου του τοποθετείται μεταξύ 1886 – 1920), που ξαναπαίρνοντας τη σολωμική παράδοση, κοιτάζει κατά μέτωπο την εθνική αλήθεια και μεταφράζοντας την κίνηση της ελληνικής ψυχής, κατορθώνει να υψωθεί σε πανανθρώπινη θεώρηση. Γύρω από τον Παλαμά συγκεντρώνεται μια ολόκληρη σχολή ποιητών, πεζογράφων και στοχαστών· απ’ αυτούς ξεχωρίζει η ισχυρή μορφή του Άγγελου Σικελιανού (1884 – 1951)».
Ο Κ. Θ. Δημαράς στην περίφημη «Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, (Εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα 2000 (9η έκδ.), 505) γράφει: «Όχι μόνο από την άποψη της ιστορίας των γραμμάτων, αλλά και από μια γενικότερη ιστορική σκοπιά, το έργο του Κωστή Παλαμά παρουσιάζει χαρακτηριστικές συσχετίσεις με το έργο του Σολωμού. Και οι δυο εκφράζουν μεγάλες στιγμές του Γένους, καινούριες μορφοποιήσεις του ελληνισμού. Και οι δυο τις εκφράζουν με τρόπο προσωπικό. Τέλος και οι δυο εσφράγισαν βαθιά το πεπρωμένο της λογοτεχνίας μας. Οι ιστορικές διαφορές, που παρεμβαίνουν και στην προσωπική συμβολή, επιβάλλουν την διαφοροποίηση. Ο Σολωμός δίνει μέσα στην σύνθεσή του την ακμή του ελληνισμού, όταν το Γένος φθάνει στην ελευθερία· η σύνθεση του Παλαμά δίνει την καμπή της νέας ελληνικής ιστορίας, όταν μετά την σύνθεση επικρατεί η αστική διαμόρφωση της κοινωνίας».
Το 2019 συμπληρώθηκαν ως γνωστόν 160 χρόνια από τη γέννηση του Κωστή Παλαμά. Σε άλλες περιοχές τίμησαν το έργο του με διάφορες εκδηλώσεις. Προσωπικά ασχολήθηκα με το έργο του, δημοσίευσα κάποια κείμενα, ενώ με κάθε ευκαιρία έκανα σχετική μνεία και αναφορά. Ήδη ετοιμάζω ένα βιβλίο και προγραμματίζω ένα σεμινάριο σχετικό . Το κείμενό μου τούτο, θέλω να δώσω το λόγο στον ποιητή, να μας απαντήσει σε κάποια ερωτήματα.
- Τι νομίζεις ότι είσαι Κωστή;
Εμείς οι εργάτες είμαστε που με τον ίδρωτά μας
ποτίζουμε τη γη για να γεννά
καρπούς λουλούδια, τ΄ αγαθά του κόσμου ολόγυρά μας·
φτωχή, αλουλούδιαστη, άκαρπη , μονάχα η αργατιά.
- Ποιος είναι ο ρόλος σου;
Ὀρφικὸς Ὕμνος
Ἔξω ἀπὸ τοὺς δρόμους τῶν ἀστόχαστων,
λειτουργὸς καὶ ψάλτης ὀρφικός,
ἕναν ὕμνο ξαναφέρνω
μιᾶς λατρείας πανάρχαιας πρὸς τὸ φῶς.
Ἔτρεξε ὡς τὰ τώρα ὁ λογισμός μου,
καταχωνιασμένος ποταμὸς
ξάφνισμα στὸ βούισμα τῶν ἀνθρώπων,
τῆς κιθάρας μου ὁ ρυθμός.
Νύχτα ξεκινῶ, νύχτ᾿ ἀνεβαίνω
τὴ δυσκολανέβατη κορφὴ
θέλω μόνος, θέλω πρῶτος
τ᾿ ἀπολλώνιο φῶς νὰ χαιρετίσω,
ἐνῶ κάτου στοὺς ἀνθρώπους
θὰ εἶν᾿ ἀκόμα ὁ ὕπνος καὶ τὸ σκότος.
- Κωστή Παλαμά, για ποιο πράγμα μετανιώνεις στη ζωή σου;
Ὁ πιὸ τρανὸς καημός μου
Τὴν ὥρα τὴν ὑπέρτατη ποὺ θὰ τὸ σβῇ τὸ φῶς μου
ἀγάλια-ἀγάλια ὁ θάνατος, ἕνας θὲ νὰ εἶν᾿ ἐμένα
ὁ πιὸ τρανὸς καημός μου.
Δὲ θὰ εἶν᾿ οἱ κούφιοι λογισμοί, τὰ χρόνια τὰ χαμένα,
τῆς φτώχειας ἡ ἔγνοια, τοῦ ἔρωτα ἡ ἀκοίμητη λαχτάρα,
μιὰ δίψα μέσ᾿ στὸ αἷμα μου, προγονικὴ κατάρα,
μήτε ἡ ζωή μου ἡ ἀδειανὴ συρμένη ἀπ᾿ τὸ μαγνήτη
πάντα τῆς Μούσας, μήτ᾿ ἐσύ, χιλιάκριβό μου σπίτι.
Ὁ πιὸ τρανὸς καημός μου
θὰ εἶναι πῶς δὲ δυνήθηκα μ᾿ ἐσὲ νὰ ζήσω, ὦ πλάση,
πράσινη ἀπάνου στὰ βουνά, στὰ πέλαγα, στὰ δάση,
θὰ εἶναι πὼς δὲ χάρηκα σκυφτὸς μέσ᾿ στὰ βιβλία,
ὦ φύση, ὁλάκερη ζωή, κι ὁλάκερη σοφία!
- Τι λες για το θάνατο, Κωστή Παλαμά, τον φοβάσαι;
«Ἂς περάσω κι ἂς πεθάνω!
Πλάστης κ᾿ ἐγὼ μ᾿ ὅλο τὸ νοῦ καὶ μ᾿ ὅλη τὴν καρδιά μου
λάκκος κι ἂς φάῃ τὸ πλάσμα μου, ἀπὸ τ᾿ ἀθάνατα ὅλα
μπορεῖ ν᾿ ἀξίζει πιὸ πολὺ τὸ γοργοπέρασμά μου».
Στις 27 Φεβρουαρίου 1943 έφευγε από τη ζωή, σε ηλικία 84 ετών, ο σπουδαίος έλληνας ποιητής Κωστής Παλαμάς. Ήταν βαριά άρρωστος και καθηλωμένος στην οδό Περιάνδρου 3 στην Πλάκα. Λίγες μέρες νωρίτερα, στις 9 Φεβρουαρίου του 1943 έφυγε η γυναίκα του Μαρία.
Το νέο του θανάτου του επιφανέστερου ποιητή της γενιάς του 1880 κυκλοφόρησε με αστραπιαία ταχύτητα στην κατοχική Αθήνα. «Χτες βράδυ μία είδηση ακατανόητη μας ήρθε. Μία είδηση ασύλληπτη. Ο Γέρο-Παλαμάς πέθανε. Είχαμε ξεχάσει πως ήταν θνητός» γράφει στο προσωπικό της ημερολόγιο η Ιωάννα Τσάτσου.
Στην κηδεία του απήγγειλε το γνωστό ποίημά του ο Άγγελος Σικελιανός. Το πιο χαρακτηριστικό απόσπασμα:
“Ηχήστε οι σάλπιγγες… Καμπάνες βροντερές,
δονήστε σύγκορμη τη χώρα πέρα ως πέρα…
Βογκήστε τύμπανα πολέμου… Οι φοβερές
σημαίες, ξεδιπλωθείτε στον αέρα !
Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα!”
Η κηδεία παλλαϊκή αντιστασιακή πράξη, με άφωνους τους γερμανούς κατακτητές.
Στις μέρες μας οφείλουμε να παλέψουμε για να μπορούμε πάλι να πούμε:
Πάνω στο έργο του Παλαμά “ακουμπά η Ελλάδα!”.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
