Θέλουμε μια καλύτερη κοινωνία. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το ανθρώπινο είδος πολλαπλασιάζονται επικίνδυνα. Προσεγγίζουμε άραγε στο «σημείο χωρίς επιστροφή»; Πυρηνικά, κλιματική αλλαγή, τεχνητή νοημοσύνη …
Αισιοδοξώ ότι με ατομικό και συνολικό σχεδιασμένο και οργανωμένο αγώνα μπορούν να αποτραπούν τα χειρότερα για το ανθρώπινο είδος. Ασφαλώς σημαντικό ρόλο για κάτι τέτοιο παίζουν οι κάθε επιπέδου ηγέτες. Το αντιπροσωπευτικό πολιτικό μας σύστημα αντιμετωπίζει προβλήματα. Πιστεύω, εντούτοις, ότι είναι το επαρκέστερο σύστημα για διοίκηση και διεύθυνση των κοινωνικών συνόλων, από το πιο μικρό και τοπικό ως το πιο μεγάλο και οικουμενικό. Αρκεί να γίνουν βήματα βελτίωσης.
Η οπτική που ακολουθώ συνδέει την παιδική ηλικία με την εξουσία. Στην προβληματική μου θα χρησιμοποιήσω πληροφορίες και απόψεις δύο ανθρώπων που εκτιμώ ιδιαίτερα, του Yuval Noah Harari και της Harper Lee.
Μεγαλώνοντας μικρά παιδιά, καταλαβαίνεις τη ροή του κόσμου και τη διαμόρφωση εξουσιών – Γλώσσα, Αισθητική, Ιεραρχία, Μύθοι.
Λέγοντας «Μύθοι», φέρνω στη μνήμη τα βιβλία του ιστορικού Χαράρι (Homo Sapiens, Homo Deus και, το πρόσφατο, 21 μαθήματα για τον 21ο αιώνα) που τα μελετώ τα τελευταία χρόνια, με αγάπη και ευγνωμοσύνη, θα έλεγα. Μύθοι, λοιπόν. Παραθέτω (αυτολεξεί) φράσεις του Χαράρι, που πιστεύω, θα φωτίσουν το θέμα μας.
«Το ζητούμενο είναι πότε έκανε την εμφάνιση ο μύθος και ποιος είναι ο ρόλος του. Συνδέεται με την Αγροτική επανάσταση – 12.000 χρόνια πριν – και τη δημιουργία ευρύτερων κοινωνιών. Με τους μύθους συνδέονται οι άνθρωποι, χτίζουν ένα κοινό σύστημα αναφοράς και λατρείας […] Οι θρησκείες, οι τελετουργίες και οι ιεροτελεστίες θα συνεχίσουν να είναι σημαντικές όσο η δύναμη της ανθρωπότητας βασίζεται στη μαζική συνεργασία, και αυτή με τη σειρά της στην πίστη σε κοινά πλάσματα της φαντασίας». Θα αναφέρω ένα σύγχρονο παράδειγμα, «Οι τρομοκράτες είναι βιρτουόζοι της χειραγώγησης. Σκοτώνουν πολύ λίγους ανθρώπους, αλλά καταφέρνουν να τρομοκρατούν δισεκατομμύρια και να κλονίζουν πολιτικά οικοδομήματα».
Μετά τους μύθους φωτίζουμε τα θέματα της εξουσίας.
«Η αλήθεια και η εξουσία δεν μπορούν να πάνε πολύ μακριά μαζί. Αργά ή γρήγορα οι δρόμοι τους χωρίζουν. Αν θέλεις εξουσία, κάποια στιγμή θα πρέπει να αρχίσεις να διαδίδεις φανταστικές ιστορίες. Αν θέλεις να μάθεις την αλήθεια για τον κόσμο, κάποια στιγμή θα πρέπει να αποκηρύξεις την εξουσία. […] Ως είδος, οι άνθρωποι προτιμούν την εξουσία από την αλήθεια. Δαπανούμε πολύ περισσότερο χρόνο και ενέργεια προσπαθώντας να ελέγξουμε τον κόσμο παρά να τον κατανοήσουμε – κι όταν ακόμα προσπαθούμε να τον κατανοήσουμε, συνήθως το κάνουμε με την ελπίδα ότι η κατανόηση θα μας επιτρέψει να τον ελέγξουμε ευκολότερα». Και καταλήγουμε με τα θέματα εκπαίδευσης. «Τι πρέπει, λοιπόν, να διδάσκουμε; Πολλοί ειδικοί της παιδαγωγικής υποστηρίζουν ότι τα σχολεία πρέπει να αρχίσουν να διδάσκουν μόνο τέσσερα πράγματα – κριτική σκέψη, επικοινωνία, συνεργασία και δημιουργικότητα […] Για να μπορείς να ακολουθήσεις το ρυθμό του κόσμου το 2050, δεν θα αρκεί να επινοείς νέες ιδέες και προϊόντα – θα πρέπει πρωτίστως να επινοείς ξανά και ξανά τον εαυτό σου».
Τα παιδιά είναι οι πιο αυστηροί και δίκαιοι κριτές αφενός, από την άλλη, η τροφή της παιδείας είναι τροφή για το μέλλον του ανθρώπου. Χάρηκα ιδιαίτερα, συγκινήθηκα, προβληματίστηκα, έκλαψα διαβάζοντας το βιβλίο της Χάρπερ Λη «To Kill a Mockingbird», «Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια», σε μετάφραση Βικτωρίας Τράπαλη.
Μέσα από τα παιδικά μάτια της Σκάουτ και του Τζεμ Φιντς, η Χάρπερ Λη εξερευνά με αναντίρρητη εντιμότητα και αστείρευτο χιούμορ τον παραλογισμό της στάσης των ενηλίκων απέναντι στις φυλετικές και κοινωνικές διακρίσεις στον Αμερικανικό Νότο της δεκαετίας του ’30. Τα φαινομενικά γαλήνιο και ειρηνικό Μέικομπ είναι στην πραγματικότητα βουτηγμένο στην προκατάληψη, τη βία και την υποκρισία. Αλλά τη ναρκωμένη συνείδηση της πόλης θα συνταράξει το σθένος ενός ανθρώπου που αγωνίζεται για δικαιοσύνη…
Είδα με πόση σοβαρότητα μιλούν οι μικροί για τα θέματα που τους απασχολούν, πώς αποκτούν την εμπειρία του θανάτου, σεξουαλική αγωγή, πώς βιώνουν το δικαστήριο. Διάβασα ωραίες ιδέες, όπως τι καλό θα ήταν μια αστυνομία από παιδιά. Στην εκπαίδευση, πόσο χρήσιμο είναι μια ώρα να παρουσιάζει κάθε παιδί εκείνο που κατά τη γνώμη του είναι «επίκαιρο γεγονός».
Συμπέρανα ότι μεγαλώνω σημαίνει αποκτώ προκαταλήψεις. Λέμε ότι κάποιος ενηλικιώθηκε, αν ακολουθεί τα χούγια των μεγάλων. Σε αντίθετη περίπτωση θεωρείται ανώριμος, παραμένει παιδί.
Πριν από χρόνια, σε ένα Εργαστήριο της παγκόσμιας οργάνωσης Συμπαράσταση για Αναθεώρηση, άκουσα για το Καρουσέλ που περιγράφει τον τρόπο που ο άνθρωπος κινείται ως αλογάκι κάτω από την σκεπή του Καρουσέλ – κοινωνικοοικονομικού συστήματος μέσω του εκπαιδευτικού, ψυχιατρικού και σωφρονιστικού συστήματος. Όλα αλληλοεξαρτώνται και αλληλοσυνδέονται δημιουργώντας δεσμούς περίπλοκους εξουσίας.
τα κυρίαρχα κοινωνικά πλέγματα που επέβαλε στον κάθε άνθρωπο ο τρόπος που γεννήθηκε και μεγάλωσε, το εκπαιδευτικό σύστημα, η πολιτική και πολιτιστική δομή της κοινωνίας στην οποία ζει και η λειτουργία των μέσων πληροφόρησης – παραπληροφόρησης. Ο αθλητισμός που είναι πρωταθλητισμός, το σχολείο που είναι βαθμοί, η μόρφωση που είναι εισαγωγή στο πανεπιστήμιο, η τέχνη και ο πολιτισμός που είναι κατανάλωση τηλεοπτικών και διαδικτυακών προϊόντων.
Μεγαλώνοντας μικρά παιδιά, καταλαβαίνεις τη ροή του κόσμου και τη διαμόρφωση εξουσιών – Γλώσσα, Αισθητική, Ιεραρχία, Μύθοι.
Διαβάζοντας Χαράρι και Χάρπερ Λη, μου γεννήθηκε μια ιδέα, ένα όραμα, ένα σχέδιο.
Κάθε ηγέτης, όποιου επιπέδου, να ξεκινά τη μέρα του με μια ωριαία συνάντηση με ένα – δύο – τρία παιδιά μικρά. Να τα ταΐζει, να τα φροντίζει. Ύστερα, να παίζει μαζί τους, να φροντίζουν ζωάκια, φυτά, να τα ακούει να συζητούν μεταξύ τους. Να τα ρωτάει.
Όταν, κατόπιν, ο ηγέτης ξεκινήσει τη δουλειά του, θα έχει πάρει ήδη μια μεγάλη δόση ανθρωπιάς και γλυκύτητας. Για να βλέπει τον άνθρωπο όπως στην πραγματικότητα είναι – καλός και έξυπνος.
Θανάσης Μουσόπουλος
Φιλόλογος-συγγραφέας-ποιητής
